Το «Όραμα» για το μέλλον της γεωργίας: Νέα στρατηγική ή παλιές υποσχέσεις με νέο όνομα;
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε φέτος, μέσα στον Φεβρουάριο, το νέο της στρατηγικό σχέδιο, με τον τίτλο «Το όραμα για το μέλλον της γεωργίας και της παραγωγής τροφίμων στην ΕΕ». Πρόκειται για ένα έγγραφο που επιχειρεί να σκιαγραφήσει την πολιτική πορεία της νέας Επιτροπής σε σχέση με τον αγροδιατροφικό τομέα, δίνοντας το περίγραμμα των θεμάτων στα οποία προτίθεται να κινηθεί τα επόμενα πέντε χρόνια. Όμως, παρά τις καλές προθέσεις, παραμένει αναπάντητο το βασικό ερώτημα: Τι ακριβώς σημαίνουν όλα αυτά για τους παραγωγούς;
Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά. Το «Όραμα» δεν είναι νόμος. Είναι μια πολιτική ανακοίνωση – ένα είδος χάρτη προθέσεων της Επιτροπής, χωρίς νομική δεσμευτικότητα για τα κράτη-μέλη. Όμως, όπως μας έχει δείξει και η εμπειρία με τη Στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» (Farm to Fork), τέτοιες ανακοινώσεις έχουν πολύ μεγάλη σημασία: Είναι οι πρώτοι κρίκοι μιας αλυσίδας, που οδηγεί σε κανονισμούς και υποχρεώσεις για τους αγρότες.
Κάνοντας μια ανάλυση, προσπαθώντας να ξεκαθαρίσουμε τι ακριβώς περιλαμβάνει αυτό το νέο «Όραμα», εντοπίσαμε ότι από τις 40 πολιτικές πρωτοβουλίες που αναφέρονται, μόλις το 32% έχει χαρακτήρα δεσμευτικό (δηλαδή οδηγεί σε Κανονισμούς ή Οδηγίες). Οι υπόλοιπες είναι περισσότερο γενικές πολιτικές κατευθύνσεις, στρατηγικές ή γνώμες. Ωστόσο, το πρόβλημα είναι ότι σχεδόν οι μισές δεν έχουν καν χρονικό ορίζοντα εφαρμογής. Δηλαδή, δεν ξέρουμε πότε –ή αν– θα υλοποιηθούν.
Τέσσερις πυλώνες, αλλά με άνιση στήριξη
Παράλληλα, η Επιτροπή δηλώνει ότι το νέο «Όραμα» στηρίζεται σε τέσσερις πυλώνες: Τη βελτίωση της ελκυστικότητας του αγροτικού επαγγέλματος, την ανταγωνιστικότητα του τομέα, τη βιωσιμότητα και την ενίσχυση των αγροτικών περιοχών. Ωστόσο, αν εξετάσει κανείς την κατανομή των πρωτοβουλιών, θα διαπιστώσει κάτι πολύ ενδιαφέρον: 18 πρωτοβουλίες σχετίζονται με την ανταγωνιστικότητα, δέκα με την ελκυστικότητα και μόλις τρεις με τη βιωσιμότητα. Αυτό υποδηλώνει μια στροφή σε σχέση με την προηγούμενη στρατηγική Farm to Fork, η οποία εστίαζε υπερβολικά σε θέματα περιβάλλοντος, συχνά αγνοώντας τις οικονομικές επιπτώσεις στους παραγωγούς.
Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν και στοιχεία που δείχνουν μια πιο ευαίσθητη προσέγγιση. Για πρώτη φορά, γίνεται ρητή αναφορά σε στρατηγικές για τους νέους αγρότες, για τις γυναίκες στη γεωργία και για τη διαχείριση των υδάτινων πόρων. Επίσης, παρατηρείται επαναφορά της στρατηγικής για τη βιοοικονομία, ενώ προβλέπεται και η πολυαναμενόμενη απλοποίηση διαδικασιών – αν και, όπως τονίζεται στην ανάλυση, αυτό παραμένει προς το παρόν υπόσχεση χωρίς σχέδιο.
Στην ίδια λογική, είναι αξιοσημείωτο ότι πολλές από τις προτάσεις έχουν περισσότερο «οριζόντιο» χαρακτήρα –δηλαδή αφορούν το σύνολο της πολιτικής– και όχι συγκεκριμένους κλάδους. Από τις 40 δράσεις, μόλις επτά επικεντρώνονται σε τομεακά ζητήματα, όπως η αμπελουργία, η ιχθυοκαλλιέργεια ή η κτηνοτροφία. Το υπόλοιπο 83% αφορά ευρύτερες έννοιες και κατευθύνσεις.
Περισσότερη πολιτική ευελιξία, λιγότερες δεσμεύσεις
Η σύγκριση με τη Farm to Fork είναι, επίσης, αποκαλυπτική. Η στρατηγική του 2020 περιλάμβανε 85% κανονιστικές πράξεις, με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα. Το «Όραμα» κινείται σε πιο «πολιτικά ευέλικτο» πλαίσιο – ίσως επειδή η προηγούμενη εμπειρία έδειξε ότι η υπεραπλουστευμένη προσέγγιση της Επιτροπής κατέρρευσε στην πράξη. Ωστόσο, η νέα στρατηγική διατηρεί κοινά χαρακτηριστικά: Η έλλειψη συντονισμού με την ΚΑΠ, η απουσία αναφοράς σε πόρους και το υπερβολικά γενικό λεξιλόγιο.
Όμως, μιλώντας για γλώσσα, η ανάλυση επισημαίνει ακόμα μία ενδιαφέρουσα αλλαγή: Ο όρος «αγρότης» σταδιακά αντικαθίσταται από τον όρο «επιχειρηματίας». Παράλληλα, ξεπροβάλλουν έννοιες όπως η «κυριαρχία» και η «ανθεκτικότητα», χωρίς να προσδιορίζεται τι εννοεί με αυτές η Επιτροπή. Ωστόσο, ενώ γίνεται λόγος για ανταγωνιστικότητα, δεν υπάρχει ούτε μία ξεκάθαρη αναφορά στο πώς αυτή θα επιτευχθεί για τους παραγωγούς μέσα από τις εθνικές στρατηγικές της ΚΑΠ.
Τέλος, η αναφορά στον προϋπολογισμό είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Η λέξη «χρηματοδότηση» λείπει από το βασικό κείμενο, όπως λείπει και η σύνδεση με τα πραγματικά εργαλεία που διαθέτουν τα κράτη-μέλη. Ακόμα και οι συνεταιρισμοί –που αποτελούν κρίσιμη δομή για την εφαρμογή πολλών από αυτές τις πολιτικές– αναφέρονται μόλις μία -δύο φορές και χωρίς κανένα σαφές πλαίσιο ενίσχυσης ή στήριξης, σε αντίθεση με την πρακτική που ακολουθήθηκε στα συμπεράσματα της τελικής έκθεσης του «Στρατηγικού διαλόγου για το μέλλον της γεωργίας στην ΕΕ», η οποία δημοσιεύθηκε τον Σεπτέμβριο του 2024.
Το «Όραμα» και η ελληνική πραγματικότητα
Παρότι το «Όραμα» δεν εστιάζει σε εθνικές ιδιαιτερότητες, ορισμένα από τα θέματα που αγγίζει αφορούν άμεσα και την ελληνική γεωργία. Η αναφορά στη στρατηγική για τις γυναίκες στον αγροτικό τομέα και στην ενίσχυση των νέων αγροτών μπορεί να έχει αξία για περιοχές που αντιμετωπίζουν γήρανση και αποψίλωση πληθυσμού, όπως η Θεσσαλία, η Ήπειρος ή τα νησιά. Επίσης, η ανάδειξη της διαχείρισης υδάτων ως ξεχωριστής προτεραιότητας αγγίζει ευθέως τη χώρα μας, σε μια περίοδο που η κλιματική πίεση κάνει όλο και πιο αισθητή την ανάγκη για ορθολογική αξιοποίηση κάθε σταγόνας.
Από τις λιγοστές τομεακές αναφορές, ξεχωρίζουν εκείνες που σχετίζονται με την αιγοπροβατοτροφία, την αλιεία και την αμπελουργία – τομείς που έχουν έντονη παρουσία στην ελληνική παραγωγή. Το αν αυτές οι γενικές αναφορές θα μετατραπούν σε ουσιαστικές ευκαιρίες, εξαρτάται από το αν θα συνοδευτούν από αντίστοιχες προβλέψεις στο πλαίσιο της ΚΑΠ ή άλλων ευρωπαϊκών εργαλείων.
Επίσης, το μόνο ξεκάθαρα θετικό σημείο είναι ότι περίπου το 70% των αιτημάτων που είχαν υποβάλει οι Copa-Cogeca τον Δεκέμβριο του 2024, με «Το όραμα των Ευρωπαίων αγροτών για τη γεωργία του μέλλοντος», φαίνεται να έχει τουλάχιστον πολιτικά ενσωματωθεί στο «Όραμα» της Επιτροπής, κάτι το οποίο αποδεικνύει ότι όταν ο αγροτικός κόσμος λειτουργεί ενιαία και με τεκμηρίωση, μπορεί να επηρεάζει την ευρωπαϊκή ατζέντα.
Όμως, η ερώτηση παραμένει: Τι θα μείνει από όλα αυτά στην πράξη; Χωρίς σαφές χρονοδιάγραμμα, χωρίς χρηματοδότηση, χωρίς σύνδεση με τα εργαλεία της ΚΑΠ, το «Όραμα» μοιάζει περισσότερο με πολιτική κατεύθυνση παρά με στρατηγικό σχέδιο. Κι αν προστεθούν σε αυτό τα εκκρεμή νομοθετήματα της προηγούμενης θητείας –όπως για το έδαφος ή την αποψίλωση–, τότε οι αγρότες και οι διοικήσεις κινδυνεύουν να βρεθούν απέναντι σε νέο κύμα γραφειοκρατίας μέσα στο 2025.
Το μέλλον της γεωργίας δεν διαμορφώνεται μόνο στις Βρυξέλλες. Χρειάζεται διάλογο, ξεκάθαρες δεσμεύσεις, ισχυρό προϋπολογισμό και εργαλεία που να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Σε αντίθετη περίπτωση, το «Όραμα» θα μείνει απλώς ένα όραμα – και οι ανάγκες των παραγωγών θα παραμείνουν ανικανοποίητες.
