Η χρήση της γης για αγροτικούς σκοπούς έχει υπάρξει διαχρονικά ο κυρίαρχος παράγοντας που συντελεί στην απώλεια της παγκόσμιας βιοποικιλότητας. Σύμφωνα με επιστημονικό άρθρο που φιλοξενείται στον ιστότοπο ακαδημαϊκών δημοσιεύσεων Our World in Data, η βελτίωση της αγροτικής παραγωγικότητας είναι ζωτικής σημασίας για τον περιορισμό αυτού του προβλήματος, αλλά και τον ταυτόχρονο τερματισμό της παγκόσμιας πείνας.
Πριν από 10.000 χρόνια, η χερσαία επιφάνεια της Γης καλυπτόταν σε ποσοστό 71% (107 εκατ. τετραγωνικά χιλιόμετρα) από άγρια φύση (μεγάλα δάση, θαμνώδεις εκτάσεις και λιβάδια). Ωστόσο, σήμερα, αυτή η έκταση έχει συρρικνωθεί στο 51%, καθώς ένα διόλου ευκαταφρόνητο 45% (σ.σ. 48 εκατ. τετραγωνικά χιλιόμετρα) είναι δεσμευμένο για τις ανάγκες του αγροτικού τομέα, ισοδυναμώντας με μια περιοχή περίπου πέντε φορές μεγαλύτερη από το μέγεθος των Ηνωμένων Πολιτειών, όπως επισημαίνεται σε έρευνες που έχουν δημοσιευθεί στο Our World in Data.
«Λαμβάνοντας υπόψη αυτόν τον τεράστιο μετασχηματισμό, η χρήση της γεωργικής γης έχει αποτελέσει τον κύριο μοχλό για την καταστροφή της άγριας ζωής και της φύσης τις τελευταίες χιλιετίες», συνοψίζει σε άρθρο του ο οικονομολόγος του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και ιδρυτής του Our World in Data, Max Roser. Σύμφωνα με τον ίδιο, το περιβαλλοντικό πρόβλημα της άκρατης γεωργικής χρήσης της γης δεν λαμβάνει το μερίδιο προσοχής που του αναλογεί. «Επισημαίνεται πολύ λιγότερο από άλλες περιβαλλοντικές προκλήσεις, όπως η κλιματική αλλαγή ή η ρύπανση από πλαστικά. Ωστόσο, εάν επιθυμούμε ένα μέλλον στο οποίο θα διαφυλάσσεται η άγρια ζωή του πλανήτη, αυτό είναι το βασικό πρόβλημα στο οποίο πρέπει να εστιάσουμε», υπογραμμίζει ο Roser.
Παράγοντας περισσότερα τρόφιμα από λιγότερη γη
Προκειμένου η ανθρωπότητα να αυξήσει την παραγωγή τροφίμων με ταυτόχρονη μείωση της καλλιεργούμενης έκτασης και αποκατάσταση των άγριων οικότοπων, θα πρέπει να εξεύρει τρόπους να παράγει περισσότερα τρόφιμα σε λιγότερη γη. «Πρέπει να αυξήσουμε την αγροτική παραγωγικότητα. Αυτό είναι δυνατό να συμβεί. Στην πραγματικότητα, έχουμε ήδη πετύχει πολλά», σημειώνει ο Roser.
Μετά από αιώνες στασιμότητας, η ανθρωπότητα έχει να επιδείξει μεγάλη αύξηση της παραγωγικότητας της γης κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Σε αυτή την αύξηση των αποδόσεων έχει συντελέσει καθοριστικά ο εκσυγχρονισμός της γεωργίας. «Πριν από 60 χρόνια, οι αγρότες του πλανήτη παρήγαγαν περίπου 1 τόνο σιταριού ανά εκτάριο γης. Έκτοτε, [η ποσότητα] έχει αυξηθεί στους 3,5 τόνους. Αυτό σημαίνει ότι οι αποδόσεις στο σιτάρι έχουν αυξηθεί κατά τρεισήμισι φορές», αναφέρει ο αρθρογράφος.
Εφικτή η περαιτέρω αύξηση των αποδόσεων, η οποία προκρίνεται από ειδικούς
ως ζωτικής σημασίας για τον τερματισμό της παγκόσμιας πείνας και την προστασία της άγριας ζωής
Μεγάλες αυξήσεις αποδόσεων έχουν επιτευχθεί και σε άλλες σημαντικές καλλιέργειες, όπως το καλαμπόκι (από 1,94 τόνους/εκτάριο το 1961 σε 5,88 τόνους/εκτάριο το 2021), η σίκαλη (από 1,16 τόνους/εκτάριο το 1961 σε 3,05 τόνους/εκτάριο το 2021) και το ρύζι (από 1,87 τόνους/εκτάριο το 1961 σε 4,76 τόνους/εκτάριο το 2021). «Λόγω αυτών των αυξήσεων στην παραγωγικότητα, η απαιτούμενη έκταση γης για την καλλιέργεια μιας δεδομένης ποσότητας προϊόντων είναι παραπάνω από τρεις φορές μειωμένη τα τελευταία 60 χρόνια», επισημαίνει ο Roser.
Επιπλέον, οι μελέτες δείχνουν ότι η συνολική έκταση γης που αναλογεί σε κάθε άνθρωπο στον πλανήτη έχει μειωθεί περισσότερο από το μισό κατά το διάστημα από το 1940 (1,55 εκτάρια/άτομο) μέχρι το 2020 (0,6 εκτάρια/άτομο). Αυτή η δραστική αλλαγή σκηνικού, η οποία υποδηλώνει ότι, πλέον, απαιτείται λιγότερη γεωργική γη για να καλύψει τις διατροφικές ανάγκες του κάθε ατόμου, έρχεται μετά από αιώνες, κατά τους οποίους η μέση γεωργική γη ανά άτομο ήταν σταθερή, γύρω στα 1,7 εκτάρια/άτομο.
Ωστόσο, το γεγονός αυτό δεν σημαίνει ότι το πρόβλημα έχει λυθεί. «Ενώ η χρήση γεωργικής γης έχει μειωθεί σημαντικά σε ορισμένες περιοχές, αυξάνεται σε άλλες», τονίζει ο Roser. «Παγκοσμίως, οι καλλιεργούμενες εκτάσεις δεν έχουν ακόμη πιάσει ταβάνι και εξακολουθούν να επεκτείνονται. Και ενώ η συνολική χρήση γης είναι χαμηλότερη από ό,τι πριν από 20 χρόνια, εξακολουθεί να ανέρχεται στον υπερβολικό αριθμό των 4,8 δισ. εκταρίων. Αν θέλουμε να δούμε την άγρια ζωή του πλανήτη να ευδοκιμεί, πρέπει να μειώσουμε περαιτέρω τη χρήση γης», προσθέτει ο ίδιος.
Καθοριστικής σημασίας η άμβλυνση του «yield gap»
Περιθώρια βελτίωσης υπάρχουν. Όπως επιβεβαιώνουν πρόσφατες αγροτικές έρευνες, υφίσταται ακόμη σημαντική απόκλιση μεταξύ της πραγματικής και της δυνητικής βέλτιστης απόδοσης των καλλιεργειών (yield gap), η οποία μπορεί να επιτευχθεί χρησιμοποιώντας τις βελτιωμένες σύγχρονες καλλιέργειες, τεχνολογίες και γεωργικές πρακτικές.
«[Η απόκλιση] συχνά εξαρτάται από τον βαθμό υιοθέτησης τεχνολογιών όπως η άρδευση, τα λιπάσματα και οι βελτιωμένοι σπόροι. Ωστόσο, εάν το πάμε ένα βήμα παρακάτω, αυτό που χρειάζεται είναι αλλαγές στα συστήματα χρηματοδότησης που καθιστούν δυνατή την υιοθέτηση της τεχνολογίας και παρέχουν πρόσβαση στις αγορές, αλλαγές πολιτικής που επιτρέπουν διευθετήσεις για δίκαιο εμπόριο και ενισχύουν τα δικαιώματα των αγροτών στη γη και επιστημονικές προσπάθειες για την παραγωγή καλλιεργειών υψηλών αποδόσεων κατάλληλων για το κλίμα και το έδαφος της εκάστοτε γεωργικής περιοχής», καταλήγει ο Roser.
