«Viridiana» («Βιριδιάνα», 1961): Η καλύτερη ισπανική ταινία όλων των εποχών επέστρεψε σε επανέκδοση
Υπόθεση: Λίγο πριν δώσει τον όρκο της, η δόκιμη μοναχή Βιριδιάνα (Σίλβια Πινάλ) ταξιδεύει για να επισκεφθεί τον αποξενωμένο θείο της, Δον Χάιμε (Φερνάντο Ρέι), ο οποίος είχε αναλάβει τα έξοδα για τη μόρφωσή της. Φθάνοντας στο κτήμα του, τον συναντά να ζει σε μία έπαυλη, με μοναδική συντροφιά την υπηρέτρια και τον επιστάτη του. Ο θείος κάνει πρόταση γάμου στη Βιριδιάνα και εν συνεχεία παρεκτρέπεται, αλλά εκείνη αρνείται να ενδώσει στις σεξουαλικές του ορέξεις. Τελικά, επιστρέφοντας στο μοναστήρι, η νεαρά πληροφορείται ότι ο –παρολίγον βιαστής– θείος της αυτοκτόνησε από τις τύψεις και, άρα, εκείνη έχει κληρονομήσει μέρος του κτήματος.
Ο Χρυσός Φοίνικας του 1961 στο Φεστιβάλ των Καννών αποτελεί αδιαμφισβήτητα μία από τις σημαντικότερες και πιο γενναίες βραβεύσεις όλων των εποχών για τον μεγαλύτερο φεστιβαλικό θεσμό της έβδομης τέχνης. Μόλις έναν χρόνο νωρίτερα, ο εμβληματικός Ισπανός σκηνοθέτης και πατέρας του σουρεαλισμού στο σινεμά, Λουίς Μπουνιουέλ, είχε επιστρέψει στη γενέτειρά του, έπειτα από περισσότερα από 20 έτη αυτοεξορίας στο Μεξικό. Εκείνο το διάστημα, ο ίδιος είχε αναζητήσει και βρει «καταφύγιο» στη χώρα της Βόρειας Αμερικής, ακολουθώντας το ίδιο δρομολόγιο με άλλους ανεπιθύμητους στη μετεμφυλιακή Ισπανία (σ.σ. κάτι σαν την τύχη των αριστερών στη μετεμφυλιακή Ελλάδα), η οποία τελούσε και θα εξακολουθούσε να τελεί για πολύ καιρό ακόμα υπό τη δικτατορία του φασίστα Φρανθίσκο Φράνκο.
Γυρισμένη στην Ισπανία κατά τη διάρκεια του αυταρχικού καθεστώτος, η ταινία ακολουθεί τα «ευτράπελα» της προσπάθειας της Βιριδιάνα να χρυσώσει το χάπι των ενοχών της για την αυτοκτονία του θείου της, μετατρέποντας το σπίτι του σε άσυλο για τους ευάλωτους και τους απόκληρους της κοινωνίας. Θα καταφέρει, όμως, να τιθασεύσει αυτόν τον άτακτο και ανεξέλεγκτο όχλο;
Ξεγελώντας με πανούργο τρόπο τα όργανα λογοκρισίας της εποχής, ο Μπουνιουέλ παραδίδει ένα έργο «βλάσφημα» σατιρικό (σ.σ. δεν διστάζει να θίξει θέματα-«ταμπού», όπως ο φετιχισμός), ένα «σκοτεινό» αριστούργημα με στιβαρό ρυθμό, αδυσώπητο, βιτριολικό χιούμορ και πληθώρα συμβολισμών/αναγνώσεων. Μέσα από αυτό το αφηγηματικά, δομικά και εικαστικά άρτιο αποτέλεσμα, καυτηριάζει με τον πιο ωμό (στα όρια του γκροτέσκου) και πικρά χιουμοριστικό τρόπο την κυρίαρχη Καθολική Εκκλησία (ο ίδιος, άλλωστε, ήταν ορκισμένος εχθρός τού θρησκευτικού καθωσπρεπισμού και ηθικισμού), την άρχουσα τάξη, αλλά και τα λούμπεν στοιχεία της τότε κοινωνίας, εκθέτοντας την υποκρισία, τη διαφθορά και τα απωθημένα τους. Η δε «χριστιανική» φιλανθρωπία «φωτογραφίζεται» ως μια ενδόμυχα εγωιστική πράξη, που πηγάζει από την επιθυμία του εκάστοτε προνομιούχου να νιώσει πρωτίστως καλά για τον εαυτό του.
Χωρίς να κάνει κήρυγμα, ο Μπουνιουέλ ξεκαθαρίζει διά των εικόνων του ότι μια πράξη ελέους είναι ούτως ή άλλως απλά μια σταγόνα σε έναν «ωκεανό» απανθρωπιάς (σ.σ. χαρακτηριστική η σκηνή στην οποία ο νόθος γιος του Δον Χάιμε –και έτερος κληρονόμος του κτήματος–, Χόρχε, βλέπει έναν λαχανιασμένο σκύλο να τρέχει δεμένος κάτω από μια άμαξα και τον απελευθερώνει από τον κακοποιητικό ιδιοκτήτη του, την ίδια στιγμή που ο σκύλος ενός άλλου κάρου, που τους προσπερνά, δεν θα σταθεί το ίδιο τυχερός). Επιπλέον, η προσμονή ανταπόδοσης του καλού είναι μια μάλλον αφελής στάση εκ μέρους του «ευεργέτη» (σ.σ. το γνωστό ρητό «ουδείς αχαριστότερος του ευεργετηθέντος» βρίσκει πολύ ταιριαστή θέση εδώ). Με λίγα λόγια: Στη χτισμένη πάνω σε σάπια «θεμέλια» Ισπανία του Φράνκο –και όχι μόνο–, η προοπτική της «σωτηρίας» μοιάζει με… ουτοπική ονείρωξη!
Ένα «απαγορευμένο» έργο στο «πάνθεον» της έβδομης τέχνης
Στην ίσως πιο διάσημη σκηνή της ταινίας, ένα συμπόσιο μεταξύ των μεθυσμένων ενοίκων του ασύλου της Βιριδιάνα ξαφνικά «παγώνει», παραπέμποντας στον «Μυστικό Δείπνο» του Λεονάρντο Ντα Βίντσι – μία από τις διασημότερες τοιχογραφίες στην ιστορία της τέχνης. Με αυτή την ταινία, ο Μπουνιουέλ κατάφερε να δώσει ένα από τα αντίστοιχα πιο αναγνωρίσιμα και πρόσφορα για νοηματοδότηση έργα στα χρονικά του σινεμά, το οποίο ψηφίστηκε ως η καλύτερη ισπανική ταινία όλων των εποχών σε δημοσκόπηση του 2016, που διοργάνωσε το ισπανικό περιοδικό κινηματογράφου Caiman Cuadernos de Cine.
Παρά το γεγονός, βέβαια, ότι οι Κάννες τόλμησαν να βραβεύσουν άμεσα τη «Viridiana» («Βιριδιάνα», 1961) με τον Χρυσό Φοίνικα, η ταινία καταδικάστηκε από το Βατικανό και απαγορεύτηκε άμεσα από το καθεστώς του Φράνκο (πόσο χαζοί πρέπει να αισθάνθηκαν οι λογοκριτές βλέποντας το τελικό αποτέλεσμα;) λόγω των θρησκευτικών και πολιτικών της θεμάτων. Θα παρέμενε ακυκλοφόρητη στην Ισπανία μέχρι το 1977 (!), δύο χρόνια μετά τον θάνατο του Φράνκο.
Η ταινία επανακυκλοφορεί από τις 5 Ιουνίου του 2025 στους κινηματογράφους από τη New Star.
