Η άποψη περί ιδιωτικής οικονομίας κυριάρχησε τις τελευταίες δεκαετίες κι η λογική των συνεταιρισμών συνδέθηκε με παλιές νοοτροπίες, και διεφθαρμένες διοικήσεις. Πρόσωπα που πλήγωσαν το συνεταιριστικό κίνημα ήταν μια πολύ καλή αφορμή για ανελέητη προπαγάνδα κατά των συνεργατικών σχημάτων, που ευκαιριακά μόνο ευνοήθηκαν αλλά πλήρωσαν βαρύ τίμημα από την εμπλοκή των κομμάτων και την παρέμβαση του κράτους.
Οι ελληνικοί συνεταιρισμοί, όσο κι αν λοιδορήθηκαν, δημιούργησαν, στην άνθησή τους, μεγάλη οικονομική ανάπτυξη. Έφεραν τεχνογνωσία και ενσωμάτωσαν νέα τεχνολογία, δημιούργησαν θέσεις εργασίας και συγκράτησαν πληθυσμό ακόμη και σε περιοχές απομονωμένες.
Ο 1ος σύγχρονος αγροτικός συνεταιρισμός που ιδρύθηκε, ήταν σιτοπαραγωγικός και δημιουργήθηκε στον Αλμυρό Μαγνησίας με την επωνυμία: «Μετοχικόν Γεωργικόν Ταμείον Αλληλοβοήθειας». Πρωταγωνιστές στην ίδρυσή του ήταν ένας δάσκαλος, ο Ν. Μιχόπουλος, ο οποίος αναγκάστηκε να πάρει προσωπικό δάνειο για να αγοραστεί αλωνιστική μηχανή και ένας γεωπόνος, ο Δ. Γρηγοριάδης. Με τον συνεταιρισμό Αλμυρού, που ιδρύθηκε από 48 γεωργούς στο σύνολο, ουσιαστικά εγκαινιάζεται το σύγχρονο αγροτοσυνεταιριστικό κίνημα στην Ελλάδα.
Νόμος 602/1915
Ο πρώτος νόμος περί συνεταιρισμών, βασίστηκε στο γερμανο-αυστριακό μοντέλο και άφηνε πολλές ελευθερίες στα μέλη και τη γενική συνέλευση. Σημαντική ήταν η συμβολή της Ομάδας των Κοινωνιολόγων, με τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου. Ο νόμος 602/1915 φέρει τη σφραγίδα του τότε υπουργού Εθνικής Οικονομίας, Ανδρέα Μιχαλακόπουλου (πήρε τό όνομά του η οδός Μιχαλακοπούλου) και προέβλεπε 7 άτομα για την ίδρυση κάθε είδους συνεταιρισμού. Το ύψος της μερίδας καθοριζόταν από το καταστατικό, αρμόδια για την τελική απόφαση έγκρισης ήταν η γενική συνέλευση και ένα μέλος είχε μέχρι δυο ψήφους. Προέβλεπε Εποπτικό Συμβούλιο του Συνεταιρισμού και λόγο έδιναν οι συνεταιρισμοί στο υπουργείο Γεωργίας. Τα μέλη μπορούσαν να διανέμονται το πλεόνασμα ανάλογα και με τις συναλλαγές που είχαν με τον συνεταιρισμό, ενώ δεν γινόταν αναφορά στο σύστημα εκλογής.
Νόμος 227/73
Το 1967, όταν επιβάλλεται η Δικτατορία των Συνταγματαρχών, λειτουργούν 7.622 συνεταιρισμοί και οι δικτάτορες προσπαθούν να αλλάξουν τις διοικήσεις, γεγονός που δημιουργεί διάφορα ευτράπελα. Για τη σύσταση συνεταιρισμού απαιτούνται 10 μέλη. Το ύψος των χρημάτων για τη μερίδα ορίζεται από το καταστατικό του συνεταιρισμού και για τις τελικές ρυθμίσεις αποφασίζει το Ειρηνοδικείο. Ο εποπτικός έλεγχος, ενώ αρχικά ανήκει στο Εποπτικό Συμβούλιο του Συνεταιρισμού και το υπουργείο Γεωργίας, προβλέπει μεταβατικές διατάξεις για μεταβίβαση του ελέγχου σε Ομοσπονδίες και στην ΠΑΣΕΓΕΣ εντός οκτώ χρόνων. Με τον χουντικό νόμο του 227/1973, στην πρόβλεψη διανομής του υπολοίπου ενεργητικού κεφαλαίου επιστρέφεται μόνο η αξία των υποχρεωτικών συνεταιριστικών μερίδων, ενώ τα άλλα ποσά πηγαίνουν στην Ομοσπονδία των συνεταιρισμών. Ορίζεται μία μερίδα μία ψήφος αλλά υπάρχει δυνατότητα μέχρι 5. Ο νόμος αυτός δεν εφαρμόστηκε.
Νόμος 921/79
Συνεταιριστική μερίδα στις 5.000 δραχμές και μπορούν να υπάρξουν τρεις ψήφοι ανά μέλος. Το πλεόνασμα από τις συναλλαγές μεταξύ μελών αναδιανέμεται. Στις συναλλαγές με τρίτους δεν διανέμεται και μεταφέρεται σε ειδικό αποθεματικό για επενδύσεις. Ο έλεγχος γίνεται από το Εποπτικό Συμβούλιο και έλεγχος νομιμότητας από το υπουργείο Γεωργίας και προβλέπεται διαχειριστικός έλεγχος από αυτοτελές σώμα ελεγκτών, που θα ιδρυθεί. Ο νόμος προέβλεπε 10 άτομα για τη σύσταση συνεταιρισμού σε μια περιοχή και 100, αν ήθελαν να συστήσουν δεύτερο σε μια περιφέρεια. Έφερε την υπογραφή Γιάννη Μπούτου και προέβλεπε πως η ΠΑΣΕΓΕΣ έπαιρνε χρηματοδότηση 1% από τον πόρο του ΟΓΑ.
Νόμος 1257/1982
Με τον νόμο αυτόν, η γενική συνέλευση της ΠΑΣΕΓΕΣ αποτελείται μόνο από ΕΑΣ και όχι από τις κεντρικές συνεταιριστικές ενώσεις, κοινοπραξίες και συνεταιριστικές εταιρείες, με περιορισμένο αριθμό ψήφων. Οι τελευταίες θα επανέλθουν το 2003, με θριαμβευτικό τρόπο, πάλι στη γενική συνέλευση της τριτοβάθμιας συνεταιριστικής οργάνωσης. Ο 1ος νόμος Σημίτη όριζε δικαίωμα συμμετοχής στις αρχαιρεσίες των συνεταιρισμών, σε όσους ήθελαν να εγγραφούν μέλη μέσα σε 45 ημέρες. Μέσα σε λίγες μέρες, στους συνεταιρισμούς εγγράφονται 182.000 νέα μέλη! Όμως, τα πράσινα και μπλε καφενεία μεταφέρονται, μέσω των παραταξιακών ψηφοδελτίων, στους συνεταιρισμούς, που από υποδοχείς της παραγωγής, καταντούν κομματικά παραμάγαζα.
Νόμος 1541/85
Έγινε γνωστός και ως «νόμος Σημίτη», αν και είναι η δεύτερη νομοθετική του παρέμβαση. Η μερίδα οριζόταν στις 25.000 δραχμές και τότε γράφτηκαν πολλοί στους συνεταιρισμούς, χωρίς πάντα η παρουσία τους να έχει αντίκρισμα στην παραγωγική διαδικασία. Κάθε μέλος είχε μία ψήφο και προβλέπονταν παραταξιακά ψηφοδέλτια. Προέβλεπε εποπτικό συμβούλιο και εποπτεία ως τη σύσταση του σώματος ελεγκτών με όργανα εξουσιοδοτημένα από την ΑΤΕ, μετά από πρόσκληση συναρμόδιων φορέων: ΠΑΣΕΓΕΣ, υπουργός, νομάρχης, μέλη της ΓΣ. Για να συσταθεί συνεταιρισμός έπρεπε να υπάρχουν 50 άτομα ως ιδρυτικά μέλη, ή λιγότερα μόνο με απόφαση του εκάστοτε υπουργού Γεωργίας.
Νόμος 2169/93
Η συνεταιριστική μερίδα οριζόταν στις 50.000 δραχμές και ένα μέλος μπορούσε να έχει ως δυο ψήφους. Η διανομή του πλεονάσματος γινόταν στο μισό, ανάλογα με τον αριθμό των συνεταιριστικών μερίδων και το υπόλοιπο μισό ανάλογα με τις συναλλαγές των μελών. Προέβλεπε ότι μέσα σε ένα τετράμηνο από την ψήφιση του νόμου, έπρεπε να δημιουργηθεί Εποπτικό Συμβούλιο και Ειδικό Σώμα Ελεγκτών με προεδρικό διάταγμα. Ο νόμος αυτός, επί υπουργίας Χρήστου Κοσκινά και πρωθυπουργίας Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, προέβλεπε 20 άτομα για την ίδρυση συνεταιρισμού.
Νόμος 2810/2000
Με τον νόμο που φέρει την υπογραφή του Γιώργου Ανωμερίτη, επιστρέφουμε στη δυνατότητα ίδρυσης συνεταιρισμού με 7 άτομα. Η εποπτεία οριζόταν από τον υπουργό, που θα μπορούσε να τον αναθέτει σε υπαλλήλους του υπουργείου Γεωργίας, ορκωτούς λογιστές ή εμπειρογνώμονες. Μετά τον νόμο Μιχαλακόπουλου, ο νόμος Ανωμερίτη ή νόμος «Αλέξανδρου Παπαναστασίου», όπως ονομάστηκε, προβλέπει ότι μπορεί να γίνει συνεταιρισμός με 7 μέλη. Κύκλος, δηλαδή, 85 χρόνων, για να διαπιστώσουμε ότι έβλεπε πιο μακριά ο νομοθέτης του 1915! Βασική αρχή δεν είναι τα πολλά μέλη που κάνουν έναν συνεταιρισμό υγιή και εύρωστο, αλλά η δυναμική, η αλληλεγγύη, η συνεκτικότητα και η συνεργασία!
Νόμος 4015/2011
Ο νόμος Σκανδαλίδη στάθηκε αιτία για να ξεσπάσουν μεγάλες έριδες στο εσωτερικό του ΠΑΣΟΚ και πολλές από τις διατάξεις να μην εφαρμοστούν. Δημιουργήθηκε το Μητρώο και καταργήθηκαν πολλοί συνεταιρισμοί – σφραγίδες. Προέβλεπε κατάργηση των δευτεροβάθμιων οργάνων, δηλαδή των Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών, ή προχωρούσε στη σύσταση Αγροτικών Εταιρικών Συμπράξεων (ΑΕΣ), όπως συνέβη λ.χ. με τον Παναιγιάλειο. Τα δε δημοπρατήρια και τα Καλάθια Αγροτικών Προϊόντων ανά Περιφέρεια δεν τα στήριξαν οι επόμενες διοικήσεις του ΥΠΑΑΤ. Ο νόμος Σκανδαλίδη προέβλεπε 20 άτομα για την ίδρυση συνεταιρισμού και πως το 80% της παραγωγής θα περνά από αυτούς. Προβλεπόταν χρηματοδότηση από την ΠΑΣΕΓΕΣ, μέσω εισφορών αγροτών στον ΕΛΓΑ, κάτι που δε συνέβη και ενιαίο συνδικαλιστικό όργανο, προκειμένου να υπάρξει χρηματοδότηση.
Νόμος 2016
Ψηφίστηκε στις 21 Απριλίου 2016 και ουσιαστικά καταργεί την ΠΑΣΕΓΕΣ. Μετά τις τροπολογίες, προβλέπει για τη σύσταση αγροτικού συνεταιρισμού 20 άτομα, αλιευτικού 10, γυναικείου 5. Υιοθετεί το ένα μέλος, μία μερίδα, μία ψήφος, εισάγει τις προαιρετικές μερίδες, βγάζει τη μια δικλείδα για τους αναγκαστικούς συνεταιρισμούς, προβλέπει μόνο δεύτερη θητεία για τους αιρετούς προέδρους και απεριόριστες για τα μέλη του ΔΣ, δημιουργεί τρία επίπεδα εποπτείας, το διοικητικό συμβούλιο είναι υπόχρεο οικονομικά εις ολόκληρον, όπως στις ομόρρυθμες, υποχρεώνει ποσόστωση γυναικών, θέτει όριο στις συναλλαγές με τρίτους, συναλλαγή του 80% της παραγωγής των παραγωγών με τον συνεταιρισμό και αγορά αγροτικών εφοδίων και παράδοση τριετούς επιχειρησιακού πλάνου προς έγκριση από το υπουργείο. Προφανώς, ο όρος «βιομηχανική κατασκοπεία» δεν θυμίζει κάτι στο συντάκτη του νομοσχεδίου, καθώς ούτε στο Δημόσιο δε δίνεται λογαριασμός σε τρίτους αν δεν έχουν έννομο συμφέρον ή ειδική άδεια.
Η χαμένη ευκαιρία της Ελλάδας
της Άννας Στεργίου
Ο νόμος Σκανδαλίδη (4015/11), έκλεισε συνεταιρισμούς σφραγίδες. Υπήρξε, όμως, καταστροφικός, επειδή έδωσε τελειωτικά χτυπήματα σε συνεταιρισμούς ή ενώσεις που είχαν μεγάλη ακίνητη περιουσία αλλά η έλλειψη τραπεζικής ρευστότητας τους εμπόδιζε να ανακάμψουν. Παράλληλα, άνοιξε ένα παράθυρο για τη σύνδεση Γεωργίας – Τουρισμού με τα Καλάθια της Περιφέρειας και τις Αγροδιατροφικές Συμπράξεις.
Με τον νέο νόμο περί συνεταιρισμών, ο υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Βαγγέλης Αποστόλου, έχασε τη χρυσή ευκαιρία να ξεπλύνει αμαρτίες της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ για την αιμορραγούσα πληγή του 3ου μνημονίου (φορολογικό, ασφαλιστικό), που αυξάνει δραματικά το κόστος παραγωγής, απειλεί τη βιωσιμότητα του αγροτικού τομέα και αποδυναμώνει προσπάθειες για διατροφική αυτάρκεια και εξαγωγές.
Η Ελλάδα έχασε μια εξαιρετική ευκαιρία για να ξεφύγει από το χάλι της αποεπένδυσης και της υπανάπτυξης. Η κυβέρνηση χτύπησε με τη στέκα της μεγάλους αγροτικούς συνεταιρισμούς, που θα μπορούσαν να προσφέρουν στην αύξηση του ΑΕΠ, κυρίως λόγω εξαγωγών, και άλλαξε τα φώτα στους μικρούς, με τη δημοσιονομική προσαρμογή, αλλά χωρίς κίνητρα για ανάπτυξη.
Τη δε κοινωνική διάσταση των συνεταιρισμών, που επαγγελλόταν, την άφησε στο μετέωρο βήμα του πελαργού, χωρίς να παίρνει ιδέες ούτε καν από τα Αμπελάκια!
Οχυρωμένη πίσω από ιδεοληψίες περί αγροτοπατέρων, καθώς υπήρξαν πρόσωπα που αδίκησαν το συνεταιριστικό κίνημα, ακολούθησε τη χειρουργική λύση «πονάει πόδι, κόψει κεφάλι». Το συνεταιριστικό κίνημα, με τα όσα προβλήματα, λόγω της γενικότερης οικονομικής κατάστασης, βγαίνει πιο τραυματισμένο με τον νέο νόμο, σε μια δύσκολη συγκυρία, που η ανεργία ανεβαίνει και η απογοήτευση του κόσμου είναι μεγάλη.
Και αντί να στείλει η πολιτεία αυτούς που αδίκησαν τους αγρότες στη Δικαιοσύνη, επέλεξε τις κορώνες ότι οι συνεταιριστές δεν θέλουν να ελέγχονται. Ο έλεγχος είναι επιβεβλημένος, αλλά πρέπει να γίνεται με κριτήρια της αγοράς, όπως ακριβώς και στις ιδιωτικές εταιρείες, με ποινικές και πειθαρχικές ευθύνες που να εφαρμόζονται.
Για την Ιστορία, 101 χρόνια μετά τον εξαιρετικό νόμο Μιχαλακόπουλου από την κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου, τα εμπόδια για τη δημιουργία και ανάπτυξη συνεταιρισμών είναι περισσότερα, ενώ η έλλειψη καινοτομίας και φαντασίας γυρίζει το συνεταιριστικό κίνημα δεκαετίες πίσω.
Σε μια χώρα με υπερπληθώρα ΑΕΙ, ΤΕΙ και ερευνητικών κέντρων, δεν υπήρξε μέριμνα για εκπαιδευτική μεταρρύθμιση με αγροτικά λύκεια και σύνδεση με την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Στους συνεταιρισμούς έπρεπε να γίνεται πρακτική άσκηση και οι τυχόν εκπαιδεύσεις να γίνονται με επιμορφωτικά σεμινάρια.
Δυνατά σχήματα ελληνικών συνεταιρισμών δεν ρωτήθηκαν, ξένα επιτυχημένα μοντέλα δεν ακολουθήθηκαν, τεχνική στήριξη δεν υπήρξε, κίνητρα για σύνδεση συνεταιρισμών με ερευνητικούς φορείς δεν υπήρξαν και ο υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης ακολούθησε την πεπατημένη του κομματισμού και της κρατικίστικης λογικής αρκετών εκ των προκατόχων του. Εξαντλήθηκε στο λουκέτο της ΠΑΣΕΓΕΣ, χωρίς να προτείνει άλλο όργανο, που θα μας εκπροσωπεί στα διεθνή φόρα.
Ο υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης, Βαγγέλης Αποστόλου, με τον νόμο περί συνεταιρισμών, παρότι προχώρησε το εργόσημο, έκλεισε πίσω του οριστικά την πόρτα, ακόμη και σε αγρότες που προεκλογικά τον εμπιστεύθηκαν…
