Χώρα Μεσσηνίας: Βαρόμετρο για το μέλλον του κλάδου η βιωσιμότητα του ελληνικού ελαιώνα

Με τη συμμετοχή σημαντικών ομιλητών, ειδικών στον χώρο της ελαιοκομίας, πραγματοποιήθηκε με επιτυχία την Παρασκευή 27 και το Σάββατο 28 Σεπτεμβρίου το «2ο Oliday: Διαδραστικό Συμπόσιο», στο κτήριο «Rex», στη Χώρα Μεσσηνίας. Την εκδήλωση διοργάνωσε ο Αγροτικός Ελαιουργικός Συνεταιρισμός (ΑΕΣ) – Ομάδα Παραγωγών (ΟΠ) «Νηλέας» και τον συντονισμό των δραστηριοτήτων είχε η Βίκυ Ιγγλέζου, project manager του συνεταιρισμού. Στις 28/9, στο πλαίσιο της διήμερης διοργάνωσης, έλαβε, επίσης, χώρα ημερίδα, με τίτλο «Το μέλλον της παραδοσιακής ελαιοκαλλιέργειας», θέτοντας επί τάπητος το κομβικό ζήτημα της βιωσιμότητας του ελληνικού ελαιώνα.

Το γεγονός ότι η περιοχή της Χώρας Μεσσηνίας στηρίζεται κατά κύριο λόγο στη μονοκαλλιέργεια της ελιάς είναι ένα σοβαρό ζήτημα, το οποίο ταλανίζει και πολλές άλλες περιοχές της χώρας. Με ολιστική προσέγγιση στο ζήτημα της ελαιοκομίας, ειδικοί επιστήμονες, άνθρωποι της αγοράς, θεσμικοί φορείς και άλλοι υπηρεσιακοί παράγοντες έδωσαν το έναυσμα για γόνιμο διάλογο, με σημαντικά συμπεράσματα πάνω στο θέμα.

Κατά την έναρξη της εκδήλωσης, ο πρόεδρος του ΑΕΣ-ΟΠ «Νηλέας», Γιώργος Κόκκινος, υπογράμμισε τη μεγάλη συνεισφορά του ελληνικού ελαιώνα στην οικονομία της χώρας, αλλά και την κοινωνική του διάσταση. «Θεωρούμε μέγιστη ευθύνη και χρέος την αναζήτηση λύσεων, ώστε η ύπαιθρος να παραμείνει ζωντανή, παρά τα σοβαρά προβλήματα που διαφαίνονται», επεσήμανε.

Χρήσιμες επισημάνσεις

Οι κύριες παρατηρήσεις των ομιλητών στην ημερίδα, όσον αφορά τις αδυναμίες και τις απειλές που αντιμετωπίζει ο παραδοσιακός ελαιώνας, ήταν οι εξής:

• Η κλιματική αλλαγή είναι πλέον εδώ, ήδη βιώνουμε τις συνέπειές της, και αν το φαινόμενο συνεχιστεί, ο ξερικός ελαιώνας, που αποτελεί και το μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής ελαιοκαλλιέργειας, δεν θα είναι πλέον βιώσιμος. Ακόμη και ο αρδευόμενος θα αντιμετωπίσει σοβαρά ζητήματα, εφόσον οι βροχές που προβλέπουν οι επιστήμονες στο μέλλον δεν θα εμπλουτίζουν τον υδροφόρο ορίζοντα χωρίς έργα υποδομής.
• Η έλλειψη εποχικού εργατικού δυναμικού συνιστά, επίσης, σημαντικό παράγοντα για τη βιωσιμότητα του ελαιώνα, και θα είναι δύσκολο να επιλυθεί.
• Η εγκατάλειψη της ελαιοκομίας προβλέπεται να ενταθεί, εφόσον δεν βρούμε τρόπους να διαχειριστούμε τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης.
• Η έλλειψη οργάνωσης της παραγωγής (σ.σ. συλλογικά σχήματα) αποτελεί άλλον έναν «πονοκέφαλο», ιδιαίτερα λόγω της αδυναμίας συγκέντρωσης όγκου παραγωγής με τήρηση ποιοτικών προδιαγραφών.
• Η μονοκαλλιέργεια της ελιάς, αποτέλεσμα λανθασμένων πολιτικών, δημιουργεί σοβαρές και επικίνδυνες εξαρτήσεις από την τιμή του ελαιολάδου και την απόδοση των ελαιώνων, με πολύ σοβαρές επιπτώσεις σε οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό επίπεδο. Η συνακόλουθη αύξηση του κόστους καλλιέργειας μπορεί να είναι διαχειρίσιμη πλέον μόνο σε τιμές παραγωγού πάνω από 6 ευρώ ανά κιλό.
• Οι υπερεντατικοί ελαιώνες συνεχώς επεκτείνονται, η παγκόσμια παραγωγή ελαιολάδου προβλέπεται να αυξηθεί και το κόστος παραγωγής πιθανώς να κρίνει σε μεγάλο βαθμό τη βιωσιμότητα. Εκεί, ο υπερεντατικός ελαιώνας υπερτερεί σημαντικά.
• Η διαχρονική αδυναμία της πολιτείας να εκπονήσει μια ολιστική και βιώσιμη ελαϊκή πολιτική αφήνει την ελληνική ελαιοκομία έρμαιο του καιρού και της τύχης.

Προτάσεις για καλύτερη διαχείριση

Επιπλέον, οι εργασίες της ημερίδας συνέβαλαν σημαντικά στον προσδιορισμό προτάσεων και λύσεων που θα αποτελέσουν αρωγούς στην προοπτική του παραδοσιακού ελαιώνα, με την οποία συνδέεται άρρηκτα η βιωσιμότητα της υπαίθρου. Από τις ομιλίες, τις τοποθετήσεις, αλλά και τους προβληματισμούς που τέθηκαν, βγήκε το συμπέρασμα ότι χρειάζονται:

• Γνώσεις, εφόδια και εργαλεία, ώστε οι παραγωγοί να μπορέσουν να διαχειρίζονται συνεχώς μεγαλύτερο φυτικό ή ζωικό κεφάλαιο. Εκπαίδευση, ευέλικτα χρηματοδοτικά εργαλεία για αγορά γης και εξοπλισμού μέσω κρατικού φορέα, καθώς επίσης και αποτελεσματική πολιτική στη μεταβίβαση καλλιεργήσιμης γης, είναι μερικά από τα προαπαιτούμενα.
• Έργα υποδομής προσαρμοσμένα στις τοπικές συνθήκες και ανάγκες (π.χ. αρδευτικά έργα, τεχνική υποστήριξη κ.λπ.).
• Κατάρτιση σχεδίων μερικής αναδιάρθρωσης καλλιεργειών και χρηματοδότησης, για την αποφυγή της εξάρτησης από τη μονοκαλλιέργεια.
• Υιοθέτηση ενός μοντέλου πολυσυλλεκτικής και πολυλειτουργικής γεωργίας και κυκλικής οικονομίας, με έμφαση την τροφοδότηση των τοπικών αγορών.
• Ενίσχυση κάθε μορφής συλλογικών σχημάτων που ευνοούν την οικονομία κλίμακας.
• Εκπαιδευτικά κέντρα διά βίου μάθησης, με άξονες αμιγώς γεωτεχνικές, οικονομικές, τεχνικές γνώσεις και γνώσεις οργάνωσης της παραγωγής.
• Προγράμματα ανταλλαγής αγροτών μεταξύ ευρωπαϊκών, αλλά και άλλων κρατών.
• Σύσταση Ζωντανών Εργαστηρίων (Living Labs) ή cluster για συνέργειες, με στόχο τη βιωσιμότητα της ελαιοκαλλιέργειας.
• Αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων του παραδοσιακού ελαιώνα, που είναι: Περιβαλλοντικό και πολιτιστικό απόθεμα, μειωμένο έως αρνητικό αποτύπωμα άνθρακα και σύνδεση με το ελαιόλαδο και τις ελιές.
• Ανάδειξη του terroir του ελαιολάδου (το ελαιόλαδο αντανακλά τις συνθήκες όπου καλλιεργήθηκαν οι ελιές μέσω των χαρακτηριστικών γεύσης και μυρωδιάς).

• H 1η ημέρα του «Oliday», Παρασκευή 27 Σεπτεμβρίου, ήταν αφιερωμένη σε μαθητές από τρία Δημοτικά Σχολεία (1ο και 2ο Χώρας και 17ο Καλαμάτας). Ο ΑΕΣ-ΟΠ «Νηλέας» διοργάνωσε εκπαιδευτική δράση σε υπεραιωνόβιο ελαιώνα και με τη συνεργασία του Κέντρου Εκπαίδευσης για το Περιβάλλον και την Αειφορία Καλαμάτας, οι μαθητές παρατήρησαν, μελέτησαν, μέτρησαν, εξέτασαν τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν έναν ελαιώνα και έβγαλαν συμπεράσματα για την αειφορική διαχείρισή του. Στη συνέχεια, οι μαθητές συμμετείχαν σε γευσιγνωσία ελαιολάδου που συντονίστηκε από το Σχολείο Ελιάς και Ελαιολάδου Καλαμάτας.
• Το απόγευμα της ίδιας ημέρας, πραγματοποιήθηκαν εγκαίνια της έκθεσης ξυλοτεχνίας «Ελαίας τέχνημα» του ξυλογλύπτη Θεόδωρου Χαραμαρά.
• Το βράδυ της 2ης ημέρας, μετά την ημερίδα, ο Πολιτιστικός Σύλλογος Χώρας, ο Σύλλογος Γυναικών Χώρας και ο Πολιτιστικός Σύλλογος Μεταμόρφωσης προσέφεραν τοπικά εδέσματα, τιμώντας την τοπική κουζίνα και τα προϊόντα της περιοχής. Οι πολιτιστικοί σύλλογοι και συλλογικότητες, απαρτιζόμενες από γυναίκες, αποτελούν «κύτταρα πολιτισμού», που με διάθεση προσφοράς αφενός γίνονται θεματοφύλακες του τοπικού πολιτισμού και της ιστορίας των περιοχών και αφετέρου βρίσκουν τον ρόλο τους στη σύγχρονη εποχή.