Μελέτη fi-compass: Στα 28,3 δισ. ευρώ οι ετήσιες απώλειες στη γεωργία της ΕΕ – Στα 40 δισ. έως το 2050

Στην πρώτη γραμμή των χωρών που θα πληγούν έντονα από την αύξηση των κλιματικών κινδύνων στη γεωργία βρίσκεται η Ελλάδα, μαζί με άλλα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η θέση της χώρας στο νότιο τμήμα της Γηραιάς Ηπείρου την καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτη σε ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως η ξηρασία και οι υψηλές θερμοκρασίες, που ήδη επηρεάζουν σημαντικά την αγροτική παραγωγή.

Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της fi-compass, συμβουλευτικού οργάνου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, οι απώλειες από ξηρασία, παγετό, χαλάζι και υπερβολικές βροχοπτώσεις αναμένεται να αυξηθούν σημαντικά έως το 2050, επηρεάζοντας σοβαρά όχι μόνο την οικονομική σταθερότητα των αγροτών, αλλά και την εφοδιαστική αλυσίδα τροφίμων στην Ευρώπη συνολικά.

Οικονομικές πιέσεις

Η γεωργία στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 27 κρατών-μελών αντιμετωπίζει ήδη σημαντικές οικονομικές πιέσεις. Οι ετήσιες μέσες απώλειες (Annual Average Loss – AAL) εκτιμώνται σήμερα στα 28,3 δισ. ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί περίπου στο 6% της συνολικής παραγωγής σε καλλιέργειες και κτηνοτροφία. Από αυτά, τα 17,4 δισ. ευρώ αφορούν τις καλλιέργειες, δηλαδή το 6,4% της συνολικής παραγωγής, και τα 10,9 δισ. ευρώ την κτηνοτροφία, ποσοστό 5,1%. Οι αριθμοί αυτοί, όμως, αποκρύπτουν σημαντικές περιφερειακές διαφορές, καθώς οι επιπτώσεις των ακραίων καιρικών φαινομένων δεν είναι ομοιόμορφες σε όλη την Ευρώπη.

Ελλάδα

Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, οι καλλιέργειες πλήττονται κυρίως από ξηρασία και παγετό, με την ξηρασία να έχει ήδη ιδιαίτερα ισχυρό αποτύπωμα στις ετήσιες απώλειες. Οι παρατεταμένοι καλοκαιρινοί μήνες, οι ακραίες θερμοκρασίες και η αστάθεια στις βροχοπτώσεις καθιστούν τη διαχείριση της γεωργικής παραγωγής ολοένα και πιο σύνθετη. Η Ελλάδα, σύμφωνα με τις προβλέψεις της μελέτης, αναμένεται να αντιμετωπίσει αύξηση ζημιών κατά 40% έως το 2050, γεγονός που καταδεικνύει την ιδιαίτερη ευπάθεια του ελληνικού αγροτικού τομέα.

Κύριες απειλές

Οι τέσσερις κύριες απειλές για τη γεωργία στην ΕΕ –ξηρασία, παγετός, χαλάζι και υπερβολικές βροχοπτώσεις– προκαλούν περίπου το 80% των κλιματικών απωλειών. Η ξηρασία ευθύνεται για πάνω από το 50% των συνολικών κινδύνων και παραμένει σημαντικά υποασφαλισμένη. Σε πολλές περιοχές, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, η ασφαλιστική κάλυψη για ξηρασία είναι περιορισμένη ή ανύπαρκτη, γεγονός που αφήνει τους αγρότες ιδιαίτερα εκτεθειμένους σε οικονομικές απώλειες.

Η τρέχουσα ασφαλιστική κάλυψη είναι περιορισμένη: Μόνο το 20%-30% των κλιματικών ζημιών καλύπτεται μέσω δημόσιων, ιδιωτικών ή αμοιβαίων συστημάτων, περιλαμβανομένων και των προστασιών που υποστηρίζονται από την Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ). Το υπόλοιπο 70%-80% των απωλειών παραμένει στην ευθύνη των αγροτών και, σε κάποιον βαθμό, του κράτους. Παρά την ύπαρξη ορισμένων αποτελεσματικών παραδειγμάτων ασφαλιστικής προστασίας σε συγκεκριμένα κράτη-μέλη, το συνολικό κενό παραμένει μεγάλο, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για ενίσχυση των μηχανισμών ασφαλιστικής κάλυψης σε όλη την ΕΕ.

Πιθανή μέγιστη απώλεια

Σε ακραία έτη, η πιθανή μέγιστη απώλεια (Probable Maximum Loss – PML) για την ΕΕ-27 μπορεί να φτάσει τα 57,5 δισ. ευρώ, με 35,1 δισ. ευρώ στις καλλιέργειες και 22,4 δισ. ευρώ στην κτηνοτροφία. Συγκριτικά, η ξηρασία του 2022 προκάλεσε ζημιές 25-30 δισ. ευρώ μόνο στις καλλιέργειες, δείχνοντας πόσο γρήγορα μπορούν να αυξηθούν οι οικονομικές απώλειες από ακραία καιρικά φαινόμενα.

Η μελέτη εξετάζει σενάρια έως το 2050 και προβλέπει δραματική αύξηση των κινδύνων για τη γεωργία. Οι ετήσιες μέσες απώλειες στις καλλιέργειες προβλέπεται να αυξηθούν κατά 42%-66%, φθάνοντας τα 24,8 δισ. ευρώ υπό σενάριο μέσων εκπομπών και τα 28,9 δισ. ευρώ υπό σενάριο επιχειρησιακής συνέχειας. Αν προστεθούν οι απώλειες στην κτηνοτροφία, οι συνολικές ετήσιες μέσες απώλειες της ΕΕ-27 θα μπορούσαν να φτάσουν τα 40 δισ. ευρώ, κάτι που αντιπροσωπεύει μια πολύ σημαντική οικονομική πρόκληση για τον ευρωπαϊκό αγροτικό τομέα.

Οι χώρες που πλήττονται έντονα

Η Ελλάδα βρίσκεται ανάμεσα στις χώρες που θα πληγούν έντονα, με εκτιμώμενη αύξηση ζημιών κατά 40% έως το 2050. Παράλληλα, άλλες χώρες, όπως η Ρουμανία, η Ισπανία και το Βέλγιο, αναμένεται να αντιμετωπίσουν ακόμη μεγαλύτερες αυξήσεις, με ποσοστά πάνω από 50%, ενώ η περίπτωση της Ρουμανίας είναι ιδιαίτερα ανησυχητική, καθώς οι απώλειες προβλέπεται να αυξηθούν κατά 64%.

Οι αυξημένοι κίνδυνοι στις νότιες και νοτιοανατολικές περιοχές της ΕΕ συνδέονται κυρίως με την ξηρασία, ενώ στις βόρειες και δυτικές περιοχές, που ιστορικά δεν αντιμετώπιζαν έντονα αυτό το φαινόμενο, οι καλλιέργειες γίνονται ολοένα και πιο ευάλωτες. Παράλληλα, οι ζημιές από παγετό αναμένεται να αυξηθούν σε υψηλής αξίας καλλιέργειες, όπως αμπέλια και φρούτα, λόγω πρόωρης βλάστησης, που καθιστά τα φυτά πιο ευάλωτα σε ψυχρά κύματα.

Οι πιθανές μέγιστες απώλειες στις καλλιέργειες το 2050 προβλέπεται να φτάσουν τα 51-57 δισ. ευρώ, ενώ μαζί με την κτηνοτροφία μπορούν να ξεπεράσουν τα 90 δισ. ευρώ. Η έκθεση της fi-compass τονίζει ότι η προσαρμογή και η ενίσχυση της ανθεκτικότητας των αγροτών είναι απαραίτητες για τη διατήρηση της ασφάλισης και της οικονομικής βιωσιμότητας της γεωργίας. Οι προσαρμοστικές παρεμβάσεις είναι κρίσιμες τόσο για ασφαλισμένα όσο και για μη ασφαλισμένα στρώματα, καθώς οι συχνές, μικρότερες απώλειες μειώνουν σταδιακά τα οικονομικά των αγροτών και περιορίζουν την πρόσβαση σε πιστώσεις.

Η ενίσχυση της ανθεκτικότητας της γεωργίας απαιτεί όχι μόνο ασφαλιστικά εργαλεία, αλλά και μεταρρυθμίσεις στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Τράπεζες και δανειστές καλούνται να αξιολογούν και να διαχειρίζονται τους κινδύνους που σχετίζονται με το κλίμα, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση του κόστους δανεισμού για τους αγρότες και τις αγροτικές κοινότητες. Η διατήρηση της ασφάλισης καθίσταται στρατηγικό ζήτημα για τη γεωργία, καθώς εξασφαλίζει τη σταθερότητα των εισοδημάτων, την πρόσβαση σε χρηματοδότηση και τη βιωσιμότητα των αγροτικών περιοχών.

Πλατφόρμα τεχνικής υποστήριξης

Η έκθεση προτείνει τη δημιουργία μιας πλατφόρμας τεχνικής υποστήριξης για την ασφάλιση της γεωργίας (Agriculture Insurance Technical Assistance Platform – AITAP), η οποία θα λειτουργεί ως κόμβος συνεργασίας μεταξύ θεσμικών φορέων της ΕΕ, κρατών-μελών, της βιομηχανίας, της ακαδημαϊκής κοινότητας, ΜΚΟ και του ευρύτερου κοινού. Στόχος της πλατφόρμας είναι η ανταλλαγή γνώσεων και καλών πρακτικών, καθώς και η προώθηση καινοτομιών για την ενίσχυση της κλιματικής ανθεκτικότητας του αγροτικού τομέα.

Συνολικά, η γεωργία της ΕΕ εισέρχεται σε μια περίοδο αυξημένων προκλήσεων και οικονομικών κινδύνων. Η αποτελεσματική ασφάλιση, η προσαρμογή στις νέες κλιματικές συνθήκες και η διασφάλιση της χρηματοπιστωτικής πρόσβασης θα καθορίσουν σε μεγάλο βαθμό τη βιωσιμότητα του ευρωπαϊκού αγροτικού τομέα στο μέλλον.

Η μελέτη της fi-compass αποτελεί έναν οδηγό για τους φορείς λήψης αποφάσεων, προσφέροντας συγκεκριμένες στρατηγικές για τη διαχείριση των κινδύνων και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των αγροτών σε όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ, με ιδιαίτερη αναφορά σε χώρες όπως η Ελλάδα, όπου οι κλιματικές πιέσεις είναι ήδη εμφανείς και αναμένεται να ενταθούν τα επόμενα χρόνια.

Η προοπτική

Η προοπτική για την Ελλάδα είναι κρίσιμη, καθώς η αύξηση της θερμοκρασίας και η μεταβολή των βροχοπτώσεων απειλούν το μεγαλύτερο μέρος της αγροτικής παραγωγής. Οι καλλιέργειες, ιδίως αυτές που είναι ευαίσθητες στη ξηρασία, όπως το σιτάρι, το καλαμπόκι, τα κηπευτικά και ορισμένα φρούτα, απαιτούν πλέον πιο εξειδικευμένη διαχείριση και επενδύσεις σε τεχνολογίες άρδευσης και πρόληψης ζημιών. Επιπλέον, η ανάγκη για ασφαλιστική κάλυψη γίνεται επιτακτική, καθώς οι παραδοσιακές πρακτικές διαχείρισης κινδύνου δεν επαρκούν μπροστά στις νέες κλιματικές συνθήκες.

Η Ελλάδα, όπως και άλλες ευρωπαϊκές χώρες που πλήττονται από την ξηρασία, καλείται να υιοθετήσει στρατηγικές προσαρμογής που θα μειώνουν τη διάρκεια και την ένταση των απωλειών, ενώ παράλληλα θα ενισχύουν την ανθεκτικότητα των αγροτικών κοινοτήτων. Η δημιουργία εθνικών προγραμμάτων εκπαίδευσης των αγροτών, η προώθηση καινοτόμων συστημάτων ασφαλίσεων και η αξιοποίηση ευρωπαϊκών πόρων θα αποτελέσουν κρίσιμα εργαλεία για την αντιμετώπιση των μελλοντικών κινδύνων. Συμπερασματικά, η γεωργία της Ελλάδας και της ΕΕ αντιμετωπίζει έναν κόσμο ολοένα και πιο αβέβαιο, λόγω του κλιματικού κινδύνου. Η αποτελεσματική διαχείριση των κινδύνων, η ενίσχυση της ασφάλισης, η προσαρμογή στις νέες κλιματικές συνθήκες και η διασφάλιση χρηματοπιστωτικής πρόσβασης θα καθορίσουν την επιτυχία και τη βιωσιμότητα του αγροτικού τομέα τα επόμενα χρόνια.

Η πρόκληση είναι μεγάλη, αλλά η σωστή στρατηγική και η συνεργασία μεταξύ των κρατών, των φορέων και των αγροτών μπορούν να εξασφαλίσουν ένα μέλλον πιο ασφαλές και ανθεκτικό για την ελληνική και την ευρωπαϊκή γεωργία.