Ψηφιακή γεωργία στην ΕΕ: Καθοριστικοί παράγοντες υιοθέτησης τεχνολογιών από αγρότες η ηλικία και το μέγεθος της εκμετάλλευσης

Η «ψηφιακή γεωργία» βρίσκεται στο επίκεντρο της συζήτησης για το μέλλον της ευρωπαϊκής παραγωγής τροφίμων. Από τα drones και τους αισθητήρες μέχρι τα λογισμικά διαχείρισης εκμετάλλευσης, οι νέες τεχνολογίες υπόσχονται καλύτερη αξιοποίηση των πόρων, αύξηση της παραγωγικότητας και μεγαλύτερη ανθεκτικότητα απέναντι στην κλιματική αλλαγή. Ωστόσο, η υιοθέτησή τους δεν είναι ομοιόμορφη, σύμφωνα με την έρευνα του Κοινού Κέντρου Ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (JRC), με τίτλο «The state of digitalisation in EU agriculture».

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε 1.444 αγροτικές εκμεταλλεύσεις από εννέα κράτη-μέλη της ΕΕ (σ.σ. Γερμανία, Ιρλανδία, Ελλάδα, Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία, Λιθουανία, Ουγγαρία και Πολωνία) το διάστημα μεταξύ Ιουνίου και Οκτωβρίου 2024. Τα δεδομένα δείχνουν ότι δύο βασικοί παράγοντες –η ηλικία του αγρότη και το μέγεθος της αγροτικής εκμετάλλευσης– παίζουν καθοριστικό ρόλο στο αν και πώς θα ενταχθούν οι ψηφιακές καινοτομίες στην καθημερινή πρακτική.

Οι νέοι πιο πρόθυμοι για καινοτομία

Τα στοιχεία καταδεικνύουν ότι οι νεότεροι αγρότες υιοθετούν πιο εύκολα τις ψηφιακές τεχνολογίες. Οι κάτω των 60 ετών εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά χρήσης σε εργαλεία όπως εφαρμογές για κινητά, πλατφόρμες επικοινωνίας και εμπορικές πλατφόρμες. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία τείνουν να προτιμούν πιο παραδοσιακά εργαλεία, όπως εφαρμογές πρόγνωσης και λογιστικά προγράμματα.

Οι νεότεροι υιοθετούν σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό εργαλεία όπως γεωαναφερόμενη δειγματοληψία εδάφους, drones για ψεκασμούς, αυτοματοποιημένα ρομπότ αγρού, τεχνολογία επαυξημένης πραγματικότητας και συστήματα μεταβλητών εισροών. Για άλλες τεχνολογίες, όπως τα αυτόματα συστήματα καθοδήγησης και οι συνδεδεμένοι μετεωρολογικοί σταθμοί, η σχέση με την ηλικία είναι πιο αδύναμη.

Αντίθετα, στον τομέα της κτηνοτροφίας, η εικόνα είναι πιο σύνθετη. Αν και οι μεγαλύτεροι σε ηλικία αγρότες είναι συχνότερα μη υιοθετούντες, σε αρκετές περιπτώσεις χρησιμοποιούν πιο εκτεταμένα εργαλεία όπως αυτόματα συστήματα αρμέγματος, ρομποτικούς καθαριστές κοπριάς και λογισμικά διαχείρισης. Οι νεότεροι δείχνουν προτίμηση σε ψηφιακά αρχεία ζωικού κεφαλαίου, ενώ για άλλες τεχνολογίες –όπως κάμερες στάβλου ή αισθητήρες συμπεριφοράς– δεν παρατηρούνται ξεκάθαρα πρότυπα ηλικιακής διαφοροποίησης.

Η γενική εικόνα, ωστόσο, είναι σαφής: Η υιοθέτηση ψηφιακών τεχνολογιών μειώνεται όσο αυξάνεται η ηλικία, ιδίως για εργαλεία που απαιτούν υψηλότερο βαθμό εξοικείωσης με το ψηφιακό περιβάλλον. Παράδοξο παραμένει ότι οι μεγαλύτεροι, παρότι διαθέτουν συνήθως μεγαλύτερη οικονομική ευχέρεια για επενδύσεις, εμφανίζουν χαμηλότερη διάθεση να επενδύσουν σε καινοτομίες, επηρεαζόμενοι από παράγοντες όπως η προοπτική συνταξιοδότησης και η αβεβαιότητα διαδοχής.

Οι μεγαλύτερες αγροτικές εκμεταλλεύσεις οδηγούν την ψηφιακή μετάβαση

Εξίσου κρίσιμος είναι ο παράγοντας του μεγέθους της εκμετάλλευσης. Όσο μεγαλύτερη η κλίμακα, τόσο υψηλότερα τα ποσοστά υιοθέτησης, καταγράφει η έρευνα. Οι μικρές εκμεταλλεύσεις περιορίζονται κυρίως σε βασικά εργαλεία χαμηλού κόστους, όπως εφαρμογές πρόγνωσης (57%) και πλατφόρμες επικοινωνίας (83%).

Οι μεσαίες εκμεταλλεύσεις παρουσιάζουν μια αντιφατική εικόνα: Πρωτοπορούν σε εργαλεία όπως τα ψηφιακά αρχεία κτηνοτροφίας (98%) και τα ψηφιακά αρχεία αγρού (96%), αλλά υστερούν σε τεχνολογίες, όπως η τηλεμετρία και οι λογιστικές πλατφόρμες.

Οι μεγάλες εκμεταλλεύσεις βρίσκονται στην αιχμή της ψηφιακής στροφής, με τα υψηλότερα ποσοστά υιοθέτησης σχεδόν σε όλες τις κατηγορίες. Παρ’ όλα αυτά, εμφανίζουν χαμηλότερη διείσδυση σε κάποιες πιο εξειδικευμένες τεχνολογίες, όπως οι κάμερες αγρού και η επαυξημένη πραγματικότητα, καθώς και χαμηλότερη χρήση εφαρμογών πρόγνωσης σε σχέση με τις μικρότερες φάρμες.

Διπλή «ψηφιακή ανισότητα»

Τα δεδομένα σκιαγραφούν μια διπλή «ψηφιακή ανισότητα» στη γεωργία της ΕΕ:

• Ηλικιακή ανισότητα, με τους νεότερους να πρωτοστατούν στην υιοθέτηση και τους μεγαλύτερους να διστάζουν, παρά τη μεγαλύτερη επενδυτική τους δυνατότητα.
• Δομική ανισότητα, με τις μικρές εκμεταλλεύσεις να περιορίζονται σε βασικά εργαλεία και τις μεγάλες να αξιοποιούν πλήρως το εύρος των ψηφιακών δυνατοτήτων.

Οι δύο αυτές διαστάσεις δεν είναι ανεξάρτητες, αλλά συχνά αλληλεπιδρούν. Ένας νέος αγρότης σε μικρή εκμετάλλευση μπορεί να έχει τη διάθεση, αλλά όχι τους πόρους να επενδύσει, ενώ ένας μεγαλύτερος σε ηλικία αγρότης με μεγάλη εκμετάλλευση μπορεί να διαθέτει τα κεφάλαια, αλλά να μην επιλέγει να τα αξιοποιήσει σε καινοτομία.

Προκλήσεις και προοπτικές

Για την ΕΕ, η ψηφιακή γεωργία πρέπει να εξελιχθεί σε εργαλείο που ενισχύει τη βιωσιμότητα όλων των παραγωγών. Αυτό απαιτεί πολιτικές που θα μειώνουν τα εμπόδια πρόσβασης – είτε αυτά είναι οικονομικά (στήριξη μικρών και μεσαίων εκμεταλλεύσεων), είτε δεξιοτήτων (εκπαίδευση μεγαλύτερων ηλικιακά αγροτών), είτε οργανωτικά (ενίσχυση συνεργασιών και συλλογικών σχημάτων).

Η ψηφιακή μετάβαση στη γεωργία δεν είναι μόνο ζήτημα τεχνολογίας. Είναι ζήτημα γενιάς, κλίμακας και στρατηγικών επιλογών, που θα καθορίσουν το μέλλον της ευρωπαϊκής αγροτικής παραγωγής.