Ανάλυση: Παγιώνονται οι ανισότητες στην ανάπτυξη των περιφερειών της χώρας

του Γιάννη Τσιφόρου

Οπως προκύπτει από τα στοιχεία που δημοσίευσε πρόσφατα η στατιστική αρχή σχετικά με την εξέλιξη ορισμένων κρίσιμων μεγεθών που αφορούν την περιφερειακή ανάπτυξη της χώρας, οι ανισότητες μεταξύ των περιφερειών παραμένουν, μια και η Αττική με την Κεντρική Μακεδονία εξακολουθούν να καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος και με σημαντική απόσταση από τις άλλες περιφέρειες.

Σύμφωνα με τις αναφερόμενες εκτιμήσεις, η Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (ΑΠΑ) της χώρας, σε τρέχουσες τιμές, μετά την πτώση της κατά το 2020 (-8,7%), κυρίως εξαιτίας των επιπτώσεων των μέτρων της πανδημίας, ανέκαμψε το 2021, ανερχόμενη –σε τρέχουσες τιμές– σε 158,16 εκατ. ευρώ, παρουσιάζοντας σημαντική άνοδο ως προς το προηγούμενο έτος (+9,3%), αν και παραμένει μικρότερη σε σύγκριση με το 2019.

Η Περιφέρεια Αττικής εξακολουθεί να καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος της ΑΠΑ (47,9% το 2021), με δεύτερη κατά σειρά την Κεντρική Μακεδονία (13,7%), ενώ ακολουθούν από απόσταση η Θεσσαλία, η Στερεά Ελλάδα, η Κρήτη και η Πελοπόννησος.

Ωστόσο, τα μερίδια συμμετοχής της Αττικής και της Κεντρικής Μακεδονίας στην ΑΠΑ της χώρας διατηρήθηκαν σε υψηλό επίπεδο, καλύπτοντας αθροιστικά το μεγαλύτερο μέρος (61,6% το 2021), αναλογία που παρέμεινε στο ίδιο επίπεδο στο διάστημα της τριετίας 2019-2021.

Αντίθετα, σημαντική μείωση παρουσίασε στο ίδιο διάστημα η αξία της ΑΠΑ στη Δυτική Μακεδονία (-5%) και στις νησιωτικές περιφέρειες, ιδιαίτερα στα Ιόνια Νησιά (-9,1%), στο Νότιο Αιγαίο (-8,8%) και σε μικρότερο βαθμό στο Βόρειο Αιγαίο, ενώ κάμψη παρουσίασαν τα μερίδια συμμετοχής τους, με το Βόρειο Αιγαίο να εξακολουθεί να παρουσιάζει τη χαμηλότερη επίδοση (1,3%). Ο αριθμός των απασχολούμενων αυξήθηκε το 2021 σε 4,68 εκατομμύρια άτομα, παρουσιάζοντας άνοδο ως προς το προηγούμενο έτος, αν και παραμένει μικρότερος σε σύγκριση με το 2019.

Στο διάστημα της τριετίας 2019-2021, η απασχόληση σημείωσε κάμψη στην Αττική, αλλά το μερίδιό της παρέμεινε υψηλό (38,9%), με δεύτερη στη σειρά την Κεντρική Μακεδονία (16,2%). Όπως φαίνεται, οι δύο αυτές περιφέρειες εξακολουθούν να αποτελούν τους σημαντικότερους εργοδότες, καλύπτοντας αθροιστικά το 55% της απασχόλησης της χώρας.

Σημειώνεται, όμως, ότι στο διάστημα της τριετίας 2019-2021 η απασχόληση σημείωσε μείωση στην Κρήτη (-2,1%) και στις άλλες νησιωτικές περιφέρειες της χώρας, ιδιαίτερα στο Νότιο Αιγαίο (-6,5%), στα Ιόνια Νησιά (-3,8%) και στο Βόρειο Αιγαίο (-2,9%). Μειωμένο, εξάλλου, παραμένει το μερίδιο της απασχόλησης στη Δυτική Μακεδονία, στα Ιόνια Νησιά και στο Βόρειο Αιγαίο, που εξακολουθεί να παρουσιάζει τη μικρότερη επίδοση (1,6%).

Ανάλογες ανισότητες καταγράφονται στο μέγεθος και την αναλογία των επενδύσεων μεταξύ των περιφερειών. Οι ακαθάριστες επενδύσεις πάγιου κεφαλαίου της χώρας, σε τρέχουσες τιμές, ανήλθαν το 2021 σε 24,16 δισ. ευρώ, παρουσιάζοντας σημαντική άνοδο ως προς το προηγούμενο έτος (+21,2%), ενώ στο διάστημα της τριετίας 2019-2021 η μεγαλύτερη άνοδος σημειώθηκε στις περιφέρειες Στερεάς Ελλάδας (+50%), Ηπείρου (43%) και Πελοποννήσου (+35%).

Μικρότερη, ωστόσο, ήταν η άνοδος των επενδύσεων στα Ιόνια Νησιά και στη Δυτική Μακεδονία, ενώ αρνητική ήταν η μεταβολή στο Νότιο Αιγαίο (-2,9%). Η Αττική και η Κεντρική Μακεδονία εξακολουθούν να καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μερίδιο στις επενδύσεις (45,5% αθροιστικά το 2021), ενώ ιδιαίτερα χαμηλή παρέμεινε η συμμετοχή στο Βόρειο Αιγαίο (2%) και στα Ιόνια Νησιά (1,9%).

Σημειώνεται, πάντως, ότι οι ανισότητες μεταξύ των περιφερειών δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο, μια και σε όλες σχεδόν τις χώρες της ΕΕ καταγράφονται μεγάλες αποκλίσεις στα αναπτυξιακά μεγέθη. Στην Ελλάδα, ωστόσο, φαίνεται να μεγεθύνονται οι ανισότητες, σε βάρος κυρίως των νησιωτικών περιφερειών στο Αιγαίο και στα Ιόνια Νησιά.

Κατανομή ΑΠΑ ανά περιφέρεια 2019-2021
(αξίες σε τρέχουσες τιμές)

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Περιφερειακοί Λογαριασμοί, 31/1/2024, (*) Προσωρινά στοιχεία

Κατανομή απασχόλησης ανά περιφέρεια 2019-2021

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Περιφερειακοί Λογαριασμοί, 31/1/2024, (*) Προσωρινά στοιχεία

Κατανομή επενδύσεων ανά περιφέρεια 2019-2021
(αξίες σε τρέχουσες τιμές)

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Περιφερειακοί Λογαριασμοί, 31/1/2024, (*) Προσωρινά στοιχεία

Οι μεταβολές στον αγροτικό τομέα

Στον αγροτικό τομέα, η Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (ΑΠΑ), σε τρέχουσες τιμές, περιορίστηκε το 2021 σε 6,67 δισ. ευρώ, παρουσιάζοντας μείωση ως προς το προηγούμενο έτος (-1,4%), αλλά και σε σχέση με το 2019 (-4,4%). Η Κεντρική Μακεδονία εξακολουθεί να καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος της ΑΠΑ του αγροτικού τομέα της χώρας (20,3% το 2021), παρά την πτώση της στη διάρκεια της τριετίας 2019-2021.

Δεύτερη στη σειρά παραμένει η Θεσσαλία (16,8%), στην οποία η ΑΠΑ σημείωσε σημαντική άνοδο στο ίδιο διάστημα (+12%), ενώ αισθητή ήταν η άνοδός της στην Κρήτη και στην Ήπειρο (+5% και +3,8% αντίστοιχα).

Στον αντίποδα, στην Πελοπόννησο και τη Δυτική Ελλάδα καταγράφηκε σημαντική μείωση στο διάστημα της τριετίας 2019-2021 (-11,5 και -12,8% αντίστοιχα), ενώ ιδιαίτερα έντονη ήταν η πτώση στα Ιόνια Νησιά (-26,8%), στο Βόρειο Αιγαίο (-23%) και στο Νότιο Αιγαίο (-20%). Πέραν, όμως, των μεταβολών αυτών, η Κεντρική Μακεδονία και η Θεσσαλία παρουσίαζαν το 2021 το μεγαλύτερο μερίδιο στην ΑΠΑ του αγροτικού τομέα της χώρας (37,1% αθροιστικά) και με αύξησή του σε σύγκριση με το 2019 (34,3%).

Αντίθετα, η συμμετοχή περιορίστηκε σε πολύ χαμηλό επίπεδο στο Νότιο Αιγαίο και τα Ιόνια Νησιά, ενώ το Βόρειο Αιγαίο εξακολουθεί να παρουσιάζει τη χειρότερη επίδοση (1,3%). Ο αριθμός των απασχολούμενων στον αγροτικό τομέα ανήλθε σε 499,5 χιλιάδες άτομα το 2021, παρουσιάζοντας άνοδο ως προς το προηγούμενο έτος (+3,8%), αλλά με οριακή μεταβολή σε σύγκριση με το 2019. Η Κεντρική Μακεδονία εξακολουθεί να καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος της απασχόλησης (18,3% το 2021), με δεύτερη στη σειρά την Πελοπόννησο (13%).

Στο διάστημα, πάντως, της τριετίας 2019-2021, η απασχόληση στον αγροτικό τομέα παρουσίασε άνοδο στα Ιόνια Νησιά, στο Νότιο Αιγαίο και σε μικρότερο βαθμό στην Κρήτη, τη Δυτική Μακεδονία και τη Δυτική Ελλάδα. Αντίθετα, κάμψη σημειώθηκε στην Κεντρική Μακεδονία (-1,3%), ενώ αισθητή ήταν η μείωση στην Αττική (-7,7%) και στο Βόρειο Αιγαίο (-5,3%).

Οι ακαθάριστες επενδύσεις πάγιου κεφαλαίου στον αγροτικό τομέα, σε τρέχουσες τιμές, ανήλθαν σε 2,23 δισ. ευρώ το 2021, παρουσιάζοντας σημαντική άνοδο ως προς το προηγούμενο έτος (+20%), αν και μικρότερη σε σύγκριση με το 2019 (+7,3%).

Στο διάστημα της τριετίας 2019-2021 καταγράφηκε άνοδος των επενδύσεων στον αγροτικό τομέα στις περισσότερες περιφέρειες της χώρας, με εξαίρεση το Νότιο Αιγαίο και την Ανατολική Μακεδονία-Θράκη, στις οποίες σημειώθηκε μείωση (-4,6% και -2% αντίστοιχα).

Η Κεντρική Μακεδονία και η Θεσσαλία το 2021 κάλυψαν το μεγαλύτερο μέρος (36,4% αθροιστικά), αναλογία που διατηρήθηκε σχεδόν στο ίδιο επίπεδο στο διάστημα της αναφερόμενης τριετίας. Ωστόσο, στις νησιωτικές περιφέρειες της χώρας (Β. Αιγαίο, Ν. Αιγαίο, Ιόνια Νησιά), το μερίδιό τους στις επενδύσεις παρέμεινε ιδιαίτερα χαμηλό στο ίδιο συγκρινόμενο διάστημα.

Όπως φαίνεται, η οικονομική δραστηριότητα στον αγροτικό τομέα σε όρους προστιθέμενης αξίας και επενδύσεων συγκεντρώνεται στις ηπειρωτικές περιφέρειες της χώρας, κυρίως στην Κεντρική Μακεδονία και τη Θεσσαλία, σε αντίθεση με τις νησιωτικές περιφέρειες (Β. Αιγαίο, Ν. Αιγαίο και Ιόνια Νησιά), που εξακολουθούν να παρουσιάζουν πολύ χαμηλή επίδοση.

Γενικότερα, πάντως, η αντιμετώπιση των ανισοτήτων στην περιφερειακή ανάπτυξη της χώρας προϋποθέτει τον σχεδιασμό και την εφαρμογή μέτρων πολιτικής για τη στήριξη των περιφερειών που παρουσιάζουν υστέρηση και χαμηλή ανταγωνιστικότητα.

Κρίσιμες προτεραιότητες στην κατεύθυνση αυτή αποτελούν, μεταξύ άλλων, η ενίσχυση των βασικών υποδομών, η δημιουργία φιλικού περιβάλλοντος στις επιχειρήσεις με την άρση χωροταξικών και άλλων εμποδίων στην αδειοδότηση και τη λειτουργία τους, η αποτελεσματική αξιοποίηση των πόρων των αναπτυξιακών προγραμμάτων και των χρηματοδοτικών εργαλείων, αλλά και η ενίσχυση της εξωστρέφειας, μια και, όπως έχει επισημανθεί (στοιχεία ΣΕΒΕ, 22/3/2023), τρεις μόνο περιφέρειες της χώρας (Αττική, Κεντρική Μακεδονία και Πελοπόννησος) κάλυψαν το 82% του συνόλου των ελληνικών εξαγωγών το 2021.

Κατανομή ΑΠΑ αγροτικού τομέα ανά περιφέρεια 2019-2021
(αξίες σε τρέχουσες τιμές)

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Περιφερειακοί Λογαριασμοί, 31/1/2024, (*) Προσωρινά στοιχεία

Κατανομή απασχόλησης αγροτικού τομέα ανά περιφέρεια 2019-2021

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Περιφερειακοί Λογαριασμοί, 31/1/2024, (*) Προσωρινά στοιχεία

Κατανομή επενδύσεων αγροτικού τομέα ανά περιφέρεια 2019-2021
(αξίες σε τρέχουσες τιμές)

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Περιφερειακοί Λογαριασμοί, 31/1/2024, (*) Προσωρινά στοιχεία