Ανανέωση γενεών, μια πρόκληση για την ελληνική και ευρωπαϊκή γεωργία
Τον περασμένο Οκτώβριο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε τη «Στρατηγική για την ανανέωση γενεών στη γεωργία», σε μία προσπάθεια αντιμετώπισης του προβλήματος της γήρανσης του αγροτικού πληθυσμού.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Επιτροπής, το 2020 μόνο το 12% των γεωργών βρισκόταν κάτω από το ηλικιακό όριο των 40 ετών, ενώ η μέση ηλικία του συνόλου του αγροτικού πληθυσμού διαμορφώθηκε στα 57 έτη. Επιπλέον, για την περίοδο 2013-2019 ο αριθμός των νέων στην ύπαιθρο μειώθηκε αισθητά δυσχεραίνοντας την ανανέωση στον πρωτογενή τομέα. Πιο συγκεκριμένα, ο αριθμός των νέων ηλικίας 15-24 ετών μειώθηκε από 3,6 εκατ. σε 1,9 εκατ., ενώ για τους νέους ηλικίας 25-29 ετών η μείωση ήταν από 6,9 εκατ. σε 5,9 εκατ. Τα κύρια εμπόδια που αποτρέπουν τους νέους από την υιοθέτηση του μοντέλου ζωής στην ύπαιθρο για την ανάπτυξη της γεωργικής δραστηριότητας είναι η πρόσβαση στη γη, τη γνώση και τη χρηματοδότηση.
Η ευρωπαϊκή γεωργία, λοιπόν, βρίσκεται αντιμέτωπη με μία ιδιαίτερη συνθήκη, που περιλαμβάνει τόσο τη γήρανση του αγροτικού πληθυσμού όσο και την παράλληλη δυσκολία προσέλκυσης νέων ανθρώπων. Επομένως, το πλέγμα των πολιτικών που θα εξειδικευτούν θα πρέπει να κινείται σε σαφή και αποτελεσματική τροχιά.
Σε πρώτο επίπεδο, δεδομένων και των αντιδράσεων το περασμένο καλοκαίρι για την ενοποίηση των χρηματοδοτικών εργαλείων της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ) σ’ ένα ενιαίο Ταμείο, είναι αρκετά ελπιδοφόρο το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναγνωρίζει τη σημασία του δομικού προβλήματος της ηλικιακής σύνθεσης του αγροτικού πληθυσμού και αναδεικνύει μία διακριτή στρατηγική, η οποία θα τεθεί σε ισχύ από την επόμενη προγραμματική περίοδο 2028-2034.
Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί ότι μέσω της στρατηγικής διατυπώνεται ξεκάθαρα ο στόχος του διπλασιασμού των νέων γεωργών, έτσι ώστε το 2040 να φτάσει στο 24% του συνόλου. Ο στόχος αυτός είναι ιδιαίτερα υψηλός και αναμένεται να λειτουργήσει ως κίνητρο για την ταχύτερη ανάπτυξη πολιτικών που θα φέρουν στο επίκεντρο τους νέους.
Η παραπάνω κίνηση της Επιτροπής αποκτά περισσότερη βαρύτητα, εάν αναλογιστούμε τη σύνδεση με την επισιτιστική ασφάλεια και την εκπλήρωση του ιδρυτικού ρόλου της ΚΑΠ. Για να υπάρχει επαρκής και σταθερή παραγωγή, θα πρέπει να υπάρχει αγροτικός πληθυσμός ικανός να εγγυηθεί την παραγωγή ασφαλών για ανθρώπινη κατανάλωση τροφίμων. Ειδικά μετά την πανδημία COVID-19 και τον πόλεμο στην Ουκρανία, που δοκιμάστηκαν άνευ προηγουμένου τα συστήματα τροφίμων, επιβεβαιώθηκε ο ζωτικής σημασίας ρόλος της ΚΑΠ που συμβάλλει στην ανθεκτικότητα του αγροτικού τομέα απέναντι σε κρίσεις. Μην ξεχνάμε ότι η ΚΑΠ δημιουργήθηκε το 1962, στη βάση της σταθεροποίησης των αγορών και της διασφάλισης της διαθεσιμότητας των εφοδιασμών, για την επούλωση των ανοιχτών πληγών από τον B’ Παγκόσμιο Πόλεμο και για να μη βρεθεί η Ευρώπη εκ νέου σε παρόμοια θέση.
Τούτο δοθέντος, ο στόχος του διπλασιασμού του αριθμού των νέων γεωργών, δηλαδή κάτω των 40 ετών, κρίνεται ως στρατηγικής σημασίας για την επισιτιστική ασφάλεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Για να επιτευχθεί ο παραπάνω στόχος, η Επιτροπή προτείνει να διπλασιαστούν οι αγροτικοί πόροι που κατευθύνονται σε νέους από 3% σε 6% και καλεί τα κράτη-μέλη να καταρτίσουν έως το 2028 μία εθνική στρατηγική για την ανανέωση των γενεών.
Επομένως, το βάρος μετατοπίζεται στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής σε εθνικό επίπεδο, ώστε να διαμορφωθεί ένα σχέδιο για την ανανέωση του αγροτικού πληθυσμού μέσα από τη διαμόρφωση των προϋποθέσεων για την προσέλκυση νέων.
Η παραπάνω προσπάθεια δεν θα μπορούσε να είναι αποκομμένη από τις μαζικές κινητοποιήσεις των Ελλήνων αγροτών, οι οποίοι βλέπουν τις εκμεταλλεύσεις τους να συμπιέζονται οικονομικά, αναζητώντας νέες λύσεις. Πέρα από τη λίστα των άμεσων αιτημάτων, η πολιτεία οφείλει να αναγνώσει την επόμενη μέρα στην ελληνική γεωργία και να δώσει ένα νέο όραμα για τις επόμενες γενιές.
Το νέο αυτό όραμα μπορεί και πρέπει να είναι προϊόν από κοινού διαμόρφωσης με τους ίδιους τους παραγωγούς. Το σημείο τριβής μπορεί να γίνει το σημείο εκκίνησης για την εφαρμογή ενός διαρθρωτικού σχεδίου για την ανάπτυξη της ελληνικής γεωργίας με ορίζοντα το 2040.
Ένα τέτοιο σχέδιο θα χρειαστεί να εξειδικεύσει πάνω στους προτεινόμενους από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή άξονες πολιτικής παρέμβασης για διαμόρφωση ελκυστικών χρηματοδοτικών εργαλείων, προγράμματα μεταφοράς γνώσης και καινοτομίας, διευκόλυνση πρόσβασης στη γη, δημιουργία υποδομών στην ύπαιθρο, ενίσχυση των πολιτικών διαδοχής.
Βέβαια, μία εθνική στρατηγική για την ανανέωση των γενεών θα μπορούσε να προχωρήσει ένα βήμα παρακάτω, ενσωματώνοντας ως συστατικό στοιχείο τη ψηφιακή διάσταση. Η εισαγωγή της τεχνητής νοημοσύνης στην καθημερινότητα όλων μας έχει ανοίξει τη συζήτηση για μία νέα τεχνολογική αλλαγή, η οποία θα οδηγήσει σε ένα νέο μακρόπνοο οικονομικό κύκλο. Επομένως, η διαμόρφωση ενός ελκυστικού περιβάλλοντος στην ελληνική ύπαιθρο για να φιλοξενήσει περισσότερους νέους οφείλει να μειώνει το ψηφιακό χάσμα και να δίνει κίνητρα για την υιοθέτηση σύγχρονων και καινοτόμων εργαλείων. Η ανανέωση γενεών είναι η λύση για μία βιώσιμη και ανθεκτική γεωργία.
Το παρόν άρθρο δημοσιεύεται στο πλαίσιο του έργου «CAP4Youth – ΚΑΠ για Νέους Γεωργούς – Ανανέωση των Γενεών και Βιώσιμη Γεωργία στην Ελλάδα», το οποίο υλοποιείται από τη GAIA ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ με την υποστήριξη της Γενικής Διεύθυνσης Γεωργίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Για τη σχετική στρατηγική, όσον αφορά την ανανέωση των γενεών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να επισκεφθούν τον παρακάτω σύνδεσμο:
γράφει ο Ξενοφών Ζημοζιώγας, υπεύθυνος Έργου, GAIA ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ
