Αναστασία Φουντούλη: «Το κοινό πρέπει να είναι σωστά ενημερωμένο για τα οφέλη των εδώδιμων εντόμων»

Επιχειρηματικότητα, μεταξύ άλλων, σημαίνει να βρίσκεις λύσεις για το αύριο με αφορμή τα προβλήματα του σήμερα, δίνοντας βιώσιμες εναλλακτικές στην κοινωνία. Η κλιματική αλλαγή και τα προβλήματα επισιτισμού που επιφέρει οδήγησαν την Αναστασία Φουντούλη, εντεταλμένη διδάσκουσα στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, στην ανάπτυξη της δικής της επιχειρηματικής ιδέας, ονόματι Cricketos.

Ο λόγος για μια φάρμα εκτροφής εντόμων, με την οποία η ίδια συμμετέχει στο πρόγραμμα «Empowering Women in Agrifood» του EIT-FOOD. Η Δρ Φουντούλη μιλά στην «ΥΧ» για την Cricketos και το κατά πόσο αυτή θα μπορούσε να γίνει πράξη στην Ελλάδα.

Σε τι ακριβώς αναφέρεται η επιχειρηματική ιδέα για τη δημιουργία της Cricketos και πως προέκυψε;

Η Cricketos είναι μια καινοτόμος επιχείρηση που συμβάλλει ουσιαστικά στη μείωση του περιβαλλοντικού μας αποτυπώματος. Αποτελεί μια κάθετης εκτροφής φάρμα εδώδιμων εντόμων, όπου τα έντομα τρέφονται αποκλειστικά με απορριπτόμενα φρούτα και λαχανικά της αγοράς, προωθώντας έτσι την κυκλική οικονομία και την αξιοποίηση οργανικών υπολειμμάτων. Σε αυτό το καθαρό και ελεγχόμενο περιβάλλον παράγονται προϊόντα υψηλής διατροφικής και περιβαλλοντικής αξίας, όπως το 100% βιολογικό λίπασμα frass (που παράγεται από τα υποπροϊόντα της φάρμας), τα δολώματα, οι ζωοτροφές και οι λιχουδιές (treats) για τα κατοικίδια και τους ζωολογικούς κήπους, και σε ένα μεταγενέστερο στάδιο η παραγωγή energy balls, μπαρών δημητριακών και πρωτεϊνικής σκόνης για ανθρώπινη κατανάλωση. Η σύλληψη της Cricketos πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της μεταδιδακτορικής μου έρευνας όπου μελέτησα τις κλιματικές αλλαγές και τις εναλλακτικές πηγές πρωτεΐνης ως λύση στο επισιτιστικό πρόβλημα που κλιμακώνεται με τον υπερπληθυσμό του πλανήτη, την συρρίκνωση και υποβάθμιση της καλλιεργήσιμης έκτασης, και των αυξανόμενων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και λυμάτων από την βιομηχανία παραγωγής κρέατος. Μελετήσαμε εις βάθος πολλαπλά εναλλακτικά σενάρια για την διασφάλιση και εξασφάλιση επαρκούς ποιοτικής τροφής για τον πληθυσμό του πλανήτη και καταλήξαμε μετά από τρία χρόνια έρευνας στην κατανάλωση εδώδιμων εντόμων ως την πιο βιώσιμη λύση. Ενδεικτικά, για την παραγωγή ενός κιλού κρέατος βοδινού απαιτούνται περίπου 201 m² γης, ενώ για το ίδιο ποσό κρέατος από γρύλους μόλις 18 m². Παράλληλα, η παραγωγή ενός κιλού κρέατος βοδινού εκλύει περίπου 88 kg ισοδυνάμου CO₂, σε σύγκριση με μόλις 14 kg για τους γρύλους, γεγονός που καταδεικνύει το πολύ χαμηλότερο αποτύπωμα άνθρακα τους. Επιπλέον, για την παραγωγή ενός κιλού βοδινού χρειάζονται περίπου 25 κιλά ζωοτροφής, ενώ οι γρύλοι χρειάζονται μόνο 2 κιλά, χάρη στην υψηλή αποδοτικότητα μετατροπής τροφής τους. Οι μικροί μας φίλοι, ίσως να είναι η λύση σε πολλά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα ο πλανήτης!

Σε τι στάδιο βρίσκεται αυτή τη στιγμή η επιχειρηματική ιδέα;

Έχει πραγματοποιηθεί εκτενής έρευνα αγοράς, με εις βάθος ανάλυση της ψυχολογίας των καταναλωτών και των αναγκών που επιδιώκουμε να καλύψουμε, καθώς και διεξοδική αξιολόγηση της επιχειρηματικής ευκαιρίας τα τελευταία τρία χρόνια. Προσφάτως ολοκληρώθηκε το επιχειρηματικό σχέδιο και η στρατηγική ανάπτυξης και λειτουργίας της επιχείρησης, και πλέον βρισκόμαστε στο στάδιο αναζήτησης επιπρόσθετης χρηματοδότησης για την υλοποίησή της.

 Τι χρειάζεται για να μπει σε λειτουργία η φάρμα εδώδιμων εντόμων και τι είδους έντομα θα αξιοποιήσει;

Για την υλοποίηση της Cricketos προβλέπεται η δημιουργία ενός κάθετου συστήματος εκτροφής εντόμων μέσα σε ειδικά διαμορφωμένα container, τοποθετημένα το ένα πάνω στο άλλο, ώστε να επιτυγχάνεται η μέγιστη αξιοποίηση του διαθέσιμου χώρου. Η παραγωγή θα βασιστεί στην εκτροφή δύο ειδών εντόμων: του Tenebrio molitor (κίτρινο αλευροσκουλήκι), το οποίο είναι ασφαλές τόσο για ανθρώπινη κατανάλωση όσο και για χρήση σε ζωοτροφές, και του Acheta domesticus (κοινός γρύλλος), που αποτελεί ιδανική πηγή πρωτεΐνης για ανθρώπινη βρώση. Παράλληλα, καθοριστικής σημασίας είναι η συνεργασία με την τοπική αγορά και τους καταναλωτές, ώστε να συλλέγονται απορριπτόμενα φρούτα και λαχανικά τα οποία θα χρησιμοποιούνται ως τροφή για τα έντομα. Με τον τρόπο αυτό δημιουργείται ένας ολοκληρωμένος κύκλος παραγωγής, όπου τα τοπικά υπολείμματα μετατρέπονται σε πολύτιμο πόρο, συμβάλλοντας στη μείωση της σπατάλης τροφίμων και στην κυκλική οικονομία.

Με ποιον τρόπο θα εισαχθούν στην ανθρώπινη διατροφή; Υπάρχει νομικό πλαίσιο;

Για την καλλιέργεια των εντόμων για ανθρώπινη χρήση αλλά και για την αξιοποίηση τους σε ζωοτροφές έχουν θεσπιστεί πολλά νομικά πλαίσια από την Ευρωπαϊκή Ένωση ώστε να εξασφαλιστεί η ασφάλεια του καταναλωτή.

Πιο συγκεκριμένα, για ανθρώπινη κατανάλωση, ο Κανονισμός αριθμ. 2015/2283 της ΕΕ θεσπίζει το πλαίσιο για τις «νέες τροφές» (novel foods), δηλαδή τροφές που δεν είχαν σημαντική κατανάλωση στην ΕΕ πριν το 1997, που συμπεριλαμβάνει τα συγκεκριμένα έντομα που είναι ασφαλή για ανθρώπινη βρώση. Η έγκριση για την κατανάλωση της αποξηραμένης προνύμφης του κίτρινου αλευροσκώληκα δόθηκε το 2021, ενώ η κατανάλωση του κατεψυγμένου, αποξηραμένου και σε μορφή σκόνης κίτρινου αλευροσκώληκα, και του γρύλλου στην ίδια μορφή, δόθηκαν με νέους κανονισμούς το 2022 και το 2023, αντίστοιχα.

Για την χρήση των εντόμων σε ζωοτροφές υπάρχουν ξεχωριστοί κανονισμοί που διαφοροποιούνται ανάλογα με τη μορφή στην οποία πωλείται το έντομο. Για παράδειγμα, αν το έντομο πωλείται ζωντανό για δόλωμα ή προς θρέψη ζώων σε ζωολογικούς κήπους ή κατοικίδια, τότε υπόκειται στο γενικό νομοθετικό πλαίσιο της ΕΕ για τις ζωοτροφές, όπως καθορίζεται από τον Κανονισμό αριθ. 767/2009, ο οποίος θέτει τις γενικές απαιτήσεις ασφάλειας και εμπορίας των ζωοτροφών. Σύμφωνα με τη διευκρίνιση της Επιτροπής για τα Φυτά, τα Ζώα, τα Τρόφιμα και τις Ζωοτροφές (SCoPAFF, Φεβρουάριος 2024), τα ζωντανά έντομα, όταν θεωρούνται υλικά ζωοτροφών μπορούν νόμιμα να χρησιμοποιηθούν ως ζωοτροφή εντός της ΕΕ. Έτσι, πέρα από τη χρήση τους για κατοικίδια, τα εκτρεφόμενα έντομα μπορούν να χορηγούνται ζωντανά και σε παραγωγικά ζώα, όπως χοίρους, πουλερικά και ιχθυοκαλλιέργειες. Στην Cricketos στοχεύουμε στην πώληση ζωντανών σκουληκιών αλλά και ζωοτροφών / λιχουδιών που θα περιέχουν αλεσμένα έντομα και μέρη εντόμων.

Πόσο εύκολα θεωρείτε ότι το καταναλωτικό κοινό θα δοκίμαζε προϊόντα με εδώδιμα έντομα;

Σε παγκόσμιο επίπεδο, περίπου 2 δισεκατομμύρια άνθρωποι σε 113 χώρες καταναλώνουν έντομα από προϊστορικούς χρόνους. Στην αρχαία Ελλάδα, ο Αριστοτέλης στο έργο του Περί τα ζώα ιστορίαι αναφέρει την κατανάλωση τζιτζικιών ενώ μέχρι τη δεκαετία του 1960, στο βόρειο τμήμα της Άνδρου, οι ντόπιοι ενέτασσαν στη διατροφή τους ωμό ή καλά μαγειρεμένο γόνο μέλισσας. Σήμερα, το καταναλωτικό κοινό παραμένει δύσπιστο απέναντι σε νέες και διαφορετικές τροφές με τις οποίες δεν έχει εξοικειωθεί. Ζούμε σε μια χώρα όπου οι παραδοσιακές συνταγές περνούν από γενιά σε γενιά, και οτιδήποτε ξενόφερτο απαιτεί χρόνο για να γίνει αποδεκτό. 

Ο Έλληνας καταναλωτής όμως είναι γνωστός για την αγάπη του στη γαστρονομία και την προθυμία του να δοκιμάζει νέες γεύσεις έστω και αν στην αρχή εμφανίζεται κάπως πιο σκεπτικός. Ας μην ξεχνάμε ότι όταν οι πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία εγκαταστάθηκαν στο Βόλο και άνοιξαν τα πρώτα τσιπουράδικα, η ψητή γαρίδα δεν ήταν επιλογή των ντόπιων μα σήμερα αποτελεί έναν από τους κορυφαίους μεζέδες. Παρομοίως, στην Κρήτη, το πιάτο μπουμπουριστοί χοχλιοί από σαλιγκάρια αποτελεί παραδοσιακή γαστρονομική συνήθεια, παρότι για πολλούς ξένους η κατανάλωσή σαλιγκαριών φαντάζει ασυνήθιστη. Από τη μαγειρίτσα μέχρι το κοκορέτσι, στην Ελλάδα καταναλώνουμε συχνά τρόφιμα που για άλλους λαούς θεωρούνται «περίεργα» ή ακόμη και απαγορευμένα, ο καταναλωτής όμως συνεχώς αποδεικνύει ότι η περιέργεια και η γεύση υπερβαίνουν την έλλειψη εξοικείωσης.

Η έρευνα υπογραμμίζει πως για να γίνει η κατανάλωση εντόμων αποδεκτή στην ελληνική αγορά, απαιτείται σωστή ενημέρωση όσον αφορά τα οφέλη τους και παρουσίαση του τρόπου χρήσης τους. Τα έντομα που καλλιεργούνται σε φάρμες υπό ελεγχόμενες συνθήκες είναι καθαρά και ασφαλή, χωρίς κινδύνους ασθενειών ή ανάγκη για αντιβιοτικά και εμβολιασμούς. Ο καταναλωτής που θα επιλέξει τα έντομα ως εναλλακτική πηγή πρωτεΐνης θα το κάνει επειδή γνωρίζει πως είναι καθαρά, ασφαλή και πλούσια σε θρεπτικά συστατικά. Τα έντομα προσφέρουν αντιοξειδωτικά, αντιμικροβιακά οφέλη, βιταμίνες, Ωμέγα-3 και -6 λιπαρά, μονοακόρεστα και πολυακόρεστα λιπαρά, καθώς και όλα τα απαραίτητα αμινοξέα – στοιχεία που δεν τα παρέχουν όλα τα παραδοσιακά ζώα που καταναλώνουμε. Υπάρχει ανάγκη για σωστή ενημέρωση καθώς η παραπληροφόρηση φέρνει λανθασμένες αντιλήψεις.

Στην Cricketos, σεβόμαστε πως τα προϊόντα μας για ανθρώπινη κατανάλωση δεν απευθύνονται σε όλους. Κατανοούμε ότι για πολλούς καταναλωτές είναι πιο εύκολο να επιλέξουν προϊόντα για τα κατοικίδιά τους παρά για τους εαυτούς τους εφόσον τα έντομα βρίσκονται ήδη στην τροφική αλυσίδα των κατοικίδιων (βλέπε κυνηγητικό ένστικτο γάτας). Υπάρχουν όμως καταναλωτές που ενώ δεν θέλουν να καταναλώσουν έντομα, θέλουν να μειώσουν το περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα. Έτσι, προσφέρουμε την εξής εναλλακτική πρόταση: να επιλέξουν ζωοτροφή εντόμων για τα κατοικίδια τους και frass για τις γλάστρες και τον κήπο τους, συμβάλλοντας στη μείωση του προσωπικού τους περιβαλλοντικού αποτυπώματος μέσω των καταναλωτικών τους επιλογών. Η επιλογή ενός βιολογικού λιπάσματος από μια εταιρεία με ξεκάθαρο περιβαλλοντικό ήθος, όπως η Cricketos, ανταποκρίνεται στα ιδεώδη και τις αξίες του συνειδητοποιημένου καταναλωτή, σε αντίθεση με τα συμβατικά λιπάσματα που παράγονται από εταιρείες που επιβαρύνουν τον πλανήτη μέσω της υπερκατανάλωσης ενέργειας και νερού. Συνάμα με την οικολογική συνείδηση, ο καταναλωτής θέλει να γνωρίζει και την προέλευση του φαγητού που επιλέγει για αυτόν και το κατοικίδιο του. Η Cricketos δίνει λύση σε αυτό τον προβληματισμό καθώς τα προϊόντα μας θα παράγονται στην επιχείρηση μας στην Θεσσαλία. ‘Είναι προτιμότερο να προσφέρεις στο κατοικίδιό σου τροφή από έντομα με γνωστή και ελεγμένη προέλευση, παρά σολομό Νορβηγίας που έχει υποστεί πολυάριθμες επεξεργασίες και φέρει μεγάλο περιβαλλοντικό αποτύπωμα με τα τροφικά μίλια’ ανέφερε ένας καταναλωτής στην πιο πρόσφατη έρευνα αγοράς που διεξήγαμε και δεν θα μπορούσαμε να συμφωνήσουμε περισσότερο.

Πόσο σημαντική θεωρείτε ότι είναι η υποστήριξη των γυναικών στον αγροδιατροφικό τομέα και ποιες ενέργειες πιστεύετε πρέπει να γίνουν για να ενισχυθεί η δράση τους;

Η υποστήριξη των γυναικών σε όλους τους τομείς είναι κρίσιμη για την πρόοδο και την υγεία της κοινωνίας. Στον αγροδιατροφικό τομέα αυτή η ανάγκη γίνεται ακόμα πιο εμφανής, αφού ως επί τω πλείστων οι γυναίκες φροντίζουν για τη σίτιση της οικογένειας και την επιλογή των προϊόντων από το χωράφι στο οικογενειακό τραπέζι. Η συμβολή της γυναίκας στη διατροφή και στην ανάπτυξη των μελών της οικογένειας είναι καταλυτική. Επομένως είναι απολύτως λογικό να ενισχύουμε και να ενδυναμώνουμε τα μέλη της κοινωνίας που έχουν αυτόν τον ρόλο και διαθέτουν πολύτιμη γνώση στον τομέα αυτό. Η ενδυνάμωση των γυναικών στον επιχειρηματικό τομέα έχει ακόμη μεγαλύτερη σημασία, καθώς οι γυναίκες, ως φυσικά πολυ-διεργασιακά όντα, μπορούν να οργανώνουν, να διαπραγματεύονται και να πετυχαίνουν στον χώρο του εμπορίου και των επιχειρήσεων. Άλλωστε, η επιτυχημένη διαχείριση μιας οικογένειας απαιτεί δεξιότητες αντίστοιχες με αυτές που απαιτεί η διοίκηση μιας επιχειρηματικής μονάδας. Το πάντρεμα του αγροδιατροφικού τομέα και της επιχειρηματικότητας στις γυναίκες απαιτούν εμψύχωση, εκπαίδευση και ένα υποστηρικτικό δίκτυο που να προσφέρει στις γυναίκες την κατάλληλη καθοδήγηση και τις ευκαιρίες που τις αξίζουν. Αυτό ακριβώς επιτυγχάνει το πρόγραμμα ‘Empowering Women in Agrifood’ του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Καινοτομίας και Τεχνολογίας (EIT) με στόχο τη δημιουργία ενός βιώσιμου, υγιεινού και αξιόπιστου συστήματος τροφίμων στην Ευρώπη.

Ποιο είναι το ακαδημαϊκό σας υπόβαθρο;

Το ακαδημαϊκό μου υπόβαθρο είναι μια μίξη καλλιεργειών, εδαφών και εντόμων με μια μεγάλη δόση Marketing. Είμαι γεωπόνος, απόφοιτη του Τμήματος Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, με μεταπτυχιακές σπουδές στις Βιολογικές Καλλιέργειες και τα Συστήματα Παραγωγής Τροφίμων από το Newcastle University της Αγγλίας και διδακτορικό στις Βιολογικές Επιστήμες, με ειδίκευση στη Βιοφυσική Εδαφολογίας, από το University of Aberdeen της Σκωτίας.

Έχω εργαστεί ως ερευνήτρια σε διάφορα πανεπιστήμια στο Ηνωμένο Βασίλειο από το 2011, ενώ από πέρυσι κατέχω τη θέση της Εντεταλμένης Διδάσκουσας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, παράλληλα με την ολοκλήρωση του μεταδιδακτορικού μου στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης.

Το υπόβαθρό μου στην γεωργία και τις βιολογικές επιστήμες με έχει βοηθήσει να κατανοήσω σε βάθος τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν αγρότες και γεωπόνοι στην προσπάθειά τους να βρουν λύσεις στο επισιτιστικό πρόβλημα και τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Αυτή η διεπιστημονική βάση αποτέλεσε το θεμέλιο πάνω στο οποίο αναπτύχθηκε η ιδέα της Cricketos.

Συμπληρώστε οτιδήποτε άλλο θεωρείτε απαραίτητο

Θα ήθελα να ευχαριστήσω το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας που με βοήθησε να ενημερωθώ για το πρόγραμμα ‘Empowering Women in Agrifood’ στην προπαρασκευαστική εκδήλωσε που οργάνωσε, την One Planet Thessaly για την υποστήριξη και τη διεκπεραίωση της εκπαίδευσης στο πλαίσιο αυτού του προγράμματος και την Καθηγήτρια κα Χρυσή Λασπίδου, Αντιπρύτανι Καινοτομίας, Διεθνοποίησης Συνεργασιών και Ψηφιακής Διακυβέρνησης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και επικεφαλής της One Planet Thessaly, για την συνεχή της υποστήριξη και πίστη στο εγχείρημα μου. Επίσης, την Καθηγήτρια κα Έλενα Ράπτου, επιβλέπουσα της μεταδιδακτορικής μου έρευνας και προσωπική μου μέντορα.