Το αρδευτικό νερό στο επίκεντρο της Πράσινης Γεωργίας στη νέα ΚΑΠ 2023-2027
του Δημήτριου Παπαγιαννίδη, γενικού γραμματέα Ενωσιακών Πόρων και Υποδομών, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων
Η διαχείριση του αρδευτικού νερού μέσα από την ΚΑΠ και τον στρατηγικό μας σχεδιασμό στο υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων είναι ένα θέμα πολυδιάστατο που άπτεται της πολιτικής της ΕΕ όχι μόνο για τη γεωργία και την αγροτική ανάπτυξη, αλλά και των πολιτικών της για το περιβάλλον, το κλίμα και την εδαφική συνοχή των αγροτικών της περιοχών.
Και οι πολιτικές αυτές έρχονται ακριβώς τη στιγμή που ο αγροδιατροφικός μας τομέας αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις μέσα σε ένα περιβάλλον έντονης μεταβλητότητας.
Αν θέλαμε να χρησιμοποιήσουμε μόνο μια λέξη για να περιγράψουμε την τρέχουσα περίοδο, αυτή είναι η λέξη «αλλαγές». Αλλαγές που συμβαίνουν πολύ γρήγορα και επηρεάζουν όλες τις πτυχές της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας, δημιουργώντας ένα περίπλοκο και συχνά αβέβαιο περιβάλλον, το οποίο πρέπει να ερμηνεύσουμε και στο οποίο πρέπει να προσαρμοστούμε το συντομότερο δυνατόν.
Ένα περιβάλλον πολυδιάστατων προκλήσεων, όπως:
✱ Η πρόκληση της αντιμετώπισης πάρα πολλών και συνεχών κρίσεων, όπως η οικονομική κρίση, η πανδημική κρίση, η ουκρανική κρίση με τις σοβαρές επιπτώσεις της στις γεωργικές εισροές και το ενεργειακό κόστος και τους υψηλούς κινδύνους για την επάρκεια και την ασφάλεια των τροφίμων.
✱ Η πρόκληση της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής και της υιοθέτησης πολιτικών προστασίας του περιβάλλοντος που προωθούν τον πράσινο και ψηφιακό μετασχηματισμό του πρωτογενούς τομέα με επενδύσεις για την εισαγωγή νέων τεχνολογιών και καινοτομιών στην παραγωγή.
✱ Οι προκλήσεις του διεθνούς έντονου ανταγωνισμού, σε συνδυασμό με σημαντικές τεχνολογικές εξελίξεις που πρέπει να ενσωματωθούν στην παραγωγική διαδικασία.
✱ Η πρόκληση της προσαρμογής στα νέα πρότυπα τροφίμων και στις απαιτήσεις των καταναλωτών και, φυσικά, η πρόκληση της προσαρμογής στο κοινωνικό αίτημα για δίκαιη και βιώσιμη ανάπτυξη για όλους.
Ειδικά η πρόσκληση αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης επηρεάζει το σύνολο σχεδόν των οικονομικών δραστηριοτήτων, με τη γεωργία να αποτελεί έναν από τους πιο εκτεθειμένους τομείς.
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη γεωργία αφορούν ενδεικτικά:
✱ Τη μείωση στην απόδοση και καταστροφές καλλιεργειών.
✱ Τη μείωση της γονιμότητας των εδαφών και της ποικιλότητας των καλλιεργειών.
✱ Τη διάβρωση των εδαφών.
✱ Την αύξηση της ζήτησης νερού για άρδευση, ταυτόχρονα με τη μείωση στη διαθεσιμότητα του νερού λόγω παρατεταμένων περιόδων ξηρασίας.
✱ Την υφαλμύρωση των υπόγειων υδάτων και την αύξηση της αλατότητας των εδαφών.
Ειδικά ως προς τις αρδεύσεις, η σημερινή κατάσταση στη χώρα μας με βάση και τη SWOT ανάλυση που εκπονήθηκε στο πλαίσιο κατάρτισης του ΣΣ ΚΑΠ οδηγεί στα εξής συμπεράσματα:
1. Η γεωργία είναι ο μεγαλύτερος χρήστης νερού στη χώρα (87%) και το πρόβλημα της διαχείρισης των υδάτων είναι το οξύτερο περιβαλλοντικό πρόβλημα της ελληνικής γεωργίας για κυρίως δύο λόγους.
Ο πρώτος είναι η χρήση για άρδευση νερού που αντλείται από τους υπόγειους υδροφορείς με πολύ αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις και ο δεύτερος η πολύ μεγάλη σπατάλη ύδατος, καθώς, όπως προκύπτει από τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ και της Eurostat, η Ελλάδα παρουσιάζει υψηλή αναλογία κατανάλωσης αρδευτικού νερού ανά εκτάριο, λόγω των ανορθολογικών πρακτικών άρδευσης και των πολύ μεγάλων απωλειών στα παλιά και συνήθως χωρίς επιμελημένη συντήρηση αρδευτικά δίκτυα.
2. Μεγάλη ανισοκατανομή της εκμετάλλευσης μεταξύ των υπόγειων και των επιφανειακών υδατικών πόρων. Ενδεικτικά αναφέρω ότι η επιφανειακή άρδευση αντιπροσωπεύει μόλις το 30% των χρησιμοποιούμενων μεθόδων άρδευσης, γεγονός που καταδεικνύει τις τεράστιες δυνατότητες βελτίωσης του βαθμού απόδοσης των αρδεύσεων και, άρα, της εξοικονόμησης ύδατος.
3. Μικρός αριθμός τεχνητών ταμιευτήρων σε σχέση με τα ευρωπαϊκά και παγκόσμια δεδομένα. Πριν ενταχθούν οι νέοι ταμιευτήρες που υλοποιήθηκαν με το Πρόγραμμα «Αλέξανδρος Μπαλτατζής» 2007-2013, η Ελλάδα με στοιχεία της Ελληνικής Επιτροπής Μεγάλων Φραγμάτων, που ιδρύθηκε το 1965, ήταν στις τελευταίες θέσεις στον κόσμο. Σήμερα, εν έτει 2023, η κατάσταση βελτιώνεται, καθώς 123 φράγματα είναι σε λειτουργία, 39 υπό κατασκευή, ενώ μόνο 2 (Περδίκας – Τριάδιο) έχουν αστοχήσει χωρίς να επισκευαστούν.
4. Τεράστια αντλητική καταπόνηση, στα υπόγεια υδατικά συστήματα που έχει οδηγήσει αφενός στην ποσοτική και ποιοτική υποβάθμισή τους (υφαλμύρωση) και αφετέρου στην ανάγκη για εξισορρόπηση της αναλογίας μεταξύ επιφανειακών και υπόγειων υδροληπτικών έργων.
Δεδομένης μάλιστα και της συνεχούς επιδείνωσης των φαινομένων της κλιματικής αλλαγής και ειδικά των φαινομένων παρατεταμένων περιόδων ξηρασίας, οι μελέτες δείχνουν ότι το μεγαλύτερο μέρος της Ελλάδας βρίσκεται κάτω από μεσαίο και μεγάλο κίνδυνο ερημοποίησης. Ειδικότερα, και βάσει των μετρήσεων της Ελληνικής Επιτροπής για την καταπολέμηση της ερημοποίησης, το 34% των περιοχών της χώρας μας θεωρείται υψηλού κινδύνου, το 49% μέτριου κινδύνου και μόλις το 17% χαμηλού κινδύνου.
Συνεπώς, απαιτείται η ορθολογικότερη χρήση του νερού άρδευσης, μέσω διαμόρφωσης ενός συνολικού, ολοκληρωμένου και αναπτυξιακού σχεδίου, που περιλαμβάνει συνδυασμό παρεμβάσεων ιδιωτικού και δημόσιου χαρακτήρα, οι οποίες θα προωθούν βιώσιμες επενδύσεις και υποδομές, την υιοθέτηση νέων πρακτικών και πιο φιλόδοξων δεσμεύσεων διαχείρισης του αρδευτικού νερού, μέσω και αναδιάρθρωσης προς καλλιέργειες που προσαρμόζονται καλύτερα σε ξηροθερμικές συνθήκες, και βεβαίως μέσα από στοχευμένες δράσεις που πρέπει να αναληφθούν για την ταμίευση και τον εκσυγχρονισμό των αρδευτικών δικτύων στην κατεύθυνση επίτευξης και των στόχων της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Στόχοι που υποχρεωτικά λαμβάνονται υπόψη στον σχεδιασμό της νέας Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, η οποία (ΚΑΠ 2023-2027) καλείται να δώσει απαντήσεις στις προκλήσεις που διαμορφώνει η κλιματική αλλαγή, ειδικά στον τομέα των εγγειοβελτιωτικών και αρδευτικών υποδομών, μέσα από τους σημαντικούς πόρους που διαθέτει για τη στήριξη του αγροδιατροφικού συστήματος της χώρας μας, διασφαλίζοντας την οικονομική, περιβαλλοντική και κοινωνική βιωσιμότητά του.
Με άλλα λόγια, η ΚΑΠ θα πρέπει να ικανοποιήσει τις ανάγκες σε υποδομές που δημιουργεί η κλιματική αλλαγή, αξιοποιώντας τους πολύτιμους πόρους της, ύψους 19,3 δισ. ευρώ για την περίοδο 2021-2027, πόροι που εξασφαλίστηκαν μέσα από σκληρή και μακροχρόνια διαπραγμάτευση με τις υπηρεσίες της ΕΕ, στο επίκεντρο της οποίας ήταν ιδιαίτερα τα θέματα περιβάλλοντος και κλιματικής αλλαγής.
Πιο συγκεκριμένα, στο πλαίσιο της νέας ΚΑΠ, προβλέπεται ότι:
✱ Τουλάχιστον το 40% των πόρων, ύψους 19,3 δισ. ευρώ, της νέας ΚΑΠ 2021-2027 για τη χώρα μας κατευθύνονται σε δράσεις που αφορούν την αντιμετώπιση και προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, μέσα από έναν σχεδιασμό αυξημένης περιβαλλοντικής και κλιματικής φιλοδοξίας που καλείται νέα «πράσινη αρχιτεκτονική» και αποτυπώνεται στο Στρατηγικό Σχέδιο της νέας ΚΑΠ (ΣΣ ΚΑΠ).
✱ Ο συγκεκριμένος σχεδιασμός ενσωματώνει τους στόχους της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας για τον πράσινο και ψηφιακό μετασχηματισμό της γεωργίας, στο πλαίσιο των Στρατηγικών της «Από το Αγρόκτημα στο Πιάτο» και «Βιοποικιλότητα».
Η λεγόμενη «Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία» συνιστά το νέο αναπτυξιακό σχέδιο της ΕΕ, το οποίο δεσμεύει τα κράτη-μέλη της ΕΕ να επιτύχουν εξαιρετικά φιλόδοξους στόχους ανά τομέα που θα διασφαλίζουν την κλιματική ουδετερότητα έως το 2050, πράγμα που σημαίνει μηδενικές εκπομπές αερίων θερμοκηπίου. Ειδικά για τη γεωργία, το Green Deal περιλαμβάνει δύο στρατηγικές, τις στρατηγικές «Farm to Fork» και «Biodiversity», οι οποίες θα χρηματοδοτηθούν κυρίως από τους πόρους της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής και οι οποίες προβλέπουν τη μετάβαση σε ένα δίκαιο, υγιεινό και φιλικό προς το περιβάλλον διατροφικό σύστημα, αξιοποιώντας μια πληθώρα πολιτικών και μέτρων για τη βιοποικιλότητα και τα οικοσυστήματα, την κυκλική οικονομία, τις επενδύσεις, τα φορολογικά κίνητρα, την έρευνα και την καινοτομία.
Σε αυτό το πλαίσιο έχουμε διαμορφώσει το Εθνικό Στρατηγικό μας Σχέδιο για τη χρηματοδότηση δημόσιων επενδύσεων στον τομέα των εγγειοβελτιωτικών και αρδευτικών υποδομών μέσα από τους πόρους της νέας ΚΑΠ.
Οι δημόσιες επενδύσεις στη γεωργία μέσα από το ΣΣ ΚΑΠ αποτελούν κεντρική στρατηγική επιλογή και έχουν διττό στόχο:
✱ Στοχεύουν, κατ’ αρχάς, στον πράσινο και ψηφιακό μετασχηματισμό του πρωτογενούς τομέα, μέσα από την ορθολογική και βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων με επένδυση σε ΑΠΕ, στη γεωργία ακριβείας και σε φιλο-περιβαλλοντικές γεωργικές πρακτικές.
✱ Και, βεβαίως, στοχεύουν στην αντιμετώπιση του βασικού περιβαλλοντικού προβλήματος της γεωργίας μας που είναι η διαχείριση του αρδευτικού νερού, μέσα από την αποδοτικότερη και ορθολογικότερη διαχείρισή του, μέσα από παρεμβάσεις εξοικονόμησής του, αξιοποίησης των επιφανειακών απορροών, εκσυγχρονισμού των αρδευτικών δικτύων, εισαγωγής προηγμένων αρδευτικών συστημάτων και πρακτικών σε επίπεδο εκμετάλλευσης, αξιοποίησης των Τεχνολογιών Πληροφόρησης και Ενημέρωσης (ΤΠΕ) κ.λπ.
Ο σχεδιασμός μας για την επίτευξη των συγκεκριμένων στόχων προβλέπει:
✱ Ένα φιλόδοξο εμπροσθοβαρές χρηματοδοτικό πλάνο μέσα από το νέο ΣΣ ΚΑΠ, με πόρους της τάξης του 1 δισ. ευρώ στην επόμενη πενταετία για την κατασκευή μικρών και μεγάλων δημόσιων εγγειοβελτιωτικών και αρδευτικών υποδομών.
✱ Ήδη, στο πλαίσιο του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης 2014-2020 και της Μεταβατικής Περιόδου 2021-2022, υλοποιούμε πάνω από 180 έργα συνολικού προϋπολογισμού 700 εκατ. ευρώ σε όλη την επικράτεια. Ειδικότερα, έχουν διατεθεί 450 εκατ. ευρώ για μεγάλα εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα και 250 εκατ. ευρώ για μικρότερα έως 2,2 εκατ. ευρώ ανά έργο.
✱ Τέλος, ενθαρρύνουμε συνέργειες και συμπληρωματικότητα με άλλες πηγές χρηματοδότησης, όπως το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, επιτυγχάνοντας τη μέγιστη δυνατή αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων, μέσα από φιλόδοξα επενδυτικά προγράμματα, όπως το ΥΔΩΡ 2.0 που θα υλοποιηθεί με σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα /ΣΔΙΤ.
Επιδιώκουμε ταυτόχρονα την ενημέρωση, την εκπαίδευση και την κατάρτιση των παραγωγών μας σχετικά με την ωφέλεια των παρεμβάσεων που σχεδιάζουμε και υλοποιούμε για την αντιμετώπιση και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, μέσα από ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο δράσεων που περιλαμβάνει εκτός από τις δημόσιες παρεμβάσεις και κίνητρα για ιδιωτικές πράσινες επενδύσεις εξοικονόμησης νερού, ενθάρρυνσης συνεργασιών, δικτύωσης και συμπράξεων, καθώς και χρήσης συμβουλευτικών υπηρεσιών, προκειμένου να υιοθετήσουν ακόμη πιο γρήγορα τις προωθούμενες καινοτομίες, τις νέες τεχνολογίες και την κουλτούρα αλλαγής που απαιτείται σε αυτές τις περιπτώσεις, ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι της πράσινης και ψηφιακής μετάβασης της ελληνικής γεωργίας.
Στόχος μας είναι μέσα από το σχέδιο για τις αρδευτικές υποδομές της χώρας μας να εξασφαλίσουμε τις ευνοϊκότερες συνθήκες για τη βιώσιμη ανάπτυξη του πρωτογενούς μας τομέα σε συνδυασμό με την προστασία του περιβάλλοντος και τη διατήρηση της γεωργικής δραστηριότητας που θα αποφέρει πολλαπλά οφέλη στην κοινωνική συνοχή των αγροτικών μας περιοχών, στο εισόδημα των παραγωγών μας και στην επισιτιστική επάρκεια και ασφάλεια της χώρας μας.
