«Αρπαγή γαιών»: Συναγερμός για το νέο φαινόμενο απάτης εις βάρος των άμεσων ενισχύσεων

Νέους… δόλιους τρόπους για να λάβουν κονδύλια από την ΚΑΠ έχουν βρει διάφοροι επιτήδειοι στα κράτη-μέλη της ΕΕ, με την «αρπαγή γαιών» να αποτελεί ένα νέο φαινόμενο εξαπάτησης των αρχών, όπως αποφαίνεται η τελευταία ειδική έρευνα του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου (ΕΕΣ).

Παραποίηση εγγράφων, χειραγώγηση διαδικασιών, δωροδοκίες, μέχρι και απόκτηση γης χωρίς να ασκείται καμία γεωργική δραστηριότητα σκιαγραφούν τις πρακτικές που ασκούν γεωργοί-«μαϊμού», προκειμένου να λαμβάνουν παρανόμως άμεσες ενισχύσεις. Οι συστάσεις του ΕΕΣ προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι ιδιαίτερα αυστηρές, ενόψει και της εφαρμογής της νέας ΚΑΠ.

Από την πλευρά της, η Κομισιόν δεσμεύεται ότι θα διενεργήσει έγκαιρα νέα οριζόντια εκτίμηση των κινδύνων απάτης στο πλαίσιο της ΚΑΠ ώστε «το νέο νομικό πλαίσιο να εφαρμοστεί την 1η Ιανουαρίου 2023». Σημειώνεται ότι η τελευταία φορά που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επικαιροποίησε την ανάλυση κινδύνου απάτης στο πλαίσιο της ΚΑΠ ήταν το 2016.

Οι ελεγκτές τονίζουν ότι η Επιτροπή αντέδρασε μεν σωστά σε μεμονωμένα περιστατικά απάτης κατά την εκτέλεση δαπανών της ΚΑΠ, αλλά «πρέπει να είναι περισσότερο προετοιμασμένη όσον αφορά την αντιμετώπιση ορισμένων κινδύνων απάτης, όπως η παράνομη “αρπαγή γαιών”». Όπως προειδοποιούν, «οι διαπράττοντες απάτη ενδέχεται να εκμεταλλεύονται τις αδυναμίες των ελέγχων των κρατών-μελών».

Ειδικότερα, οι ελεγκτές εξέτασαν διάφορες εκφάνσεις απάτης στα καθεστώτα πληρωμών της ΚΑΠ, αναλύοντας μέτρα που χρηματοδοτήθηκαν και εξετάζοντας δεδομένα από τις περιόδους 2007-2013 και 2014-2020. Οι κυριότεροι κίνδυνοι που εντόπισαν συνδέονται με την απόκρυψη παραβιάσεων των όρων επιλεξιμότητας από τους δικαιούχους, την πολυπλοκότητα των χρηματοδοτούμενων μέτρων και τις παράνομες μορφές «αρπαγής γαιών».

Όπως συμπεραίνουν, οι τομείς δαπανών με μεγαλύτερο κίνδυνο είναι όσοι υπόκεινται σε πολυπλοκότερους κανόνες, όπως τα επενδυτικά μέτρα αγροτικής ανάπτυξης. Επίσης, ορισμένα καθεστώτα ενισχύσεων που στοχεύουν στη στήριξη συγκεκριμένων κατηγοριών δικαιούχων έχουν αποδειχθεί ευάλωτα έναντι του κινδύνου απάτης.

Συγκεκριμένα, υπάρχουν αιτούντες που δεν αποκαλύπτουν σχετικές πληροφορίες ή δημιουργούν τεχνητά τις προϋποθέσεις, ώστε να ανταποκριθούν στα κριτήρια επιλεξιμότητας και να επωφεληθούν αδικαιολόγητα από τις ενισχύσεις της ΚAΠ.

Ενδεικτική είναι η περίπτωση της στήριξης σε γεωργικές «ΜμΕ», οι οποίες δεν αποκαλύπτουν τους δεσμούς τους με άλλες εταιρείες, ή σε μη επιλέξιμους δικαιούχους που ζητούν ενισχύσεις ως «νέοι γεωργοί».

Παραποίηση εγγράφων

Σε ορισμένες περιπτώσεις οι δικαιούχοι μπορεί να καταφύγουν σε παραποίηση εγγράφων ή προσομοίωση δραστηριοτήτων, προκειμένου να καταστήσουν τους εαυτούς τους επιλέξιμους για τη χορήγηση ενίσχυσης. Το 2014, γεωργική εταιρεία στη Σλοβακία υπέβαλε αίτηση ενίσχυσης για μόνιμους βοσκότοπους στο πλαίσιο του καθεστώτος ενιαίας στρεμματικής ενίσχυσης.

Ο γεωργός ισχυρίστηκε ότι είχε προβεί στην ανάθεση υπεργολαβίας εργασιών συντήρησης των αγροτεμαχίων (χορτοκοπή, άροση, συλλογή συσκευασμένης χορτονομής). Ο Οργανισμός Πληρωμών, έχοντας την υποψία ότι τα σχετικά έγγραφα είχαν παραποιηθεί και ότι καμία τέτοια δραστηριότητα δεν είχε λάβει χώρα, απέρριψε την αίτηση και παρέπεμψε την υπόθεση στα δικαστήρια, τα οποία έκριναν ένοχο τον αιτούντα και απέτρεψαν ζημία ύψους 140.000 ευρώ.

Ποιές εκτάσεις στοχεύουν οι επιτήδειοι

«Η αρπαγή γαιών μπορεί να συνδέεται με δόλιες πρακτικές, όπως η παραποίηση εγγράφων, ο εξαναγκασμός, η άσκηση πολιτικής επιρροής ή η εκμετάλλευση εμπιστευτικών πληροφοριών, η χειραγώγηση διαδικασιών και οι δωροδοκίες» επισημαίνουν οι ελεγκτές.

Όπως αποκαλύπτουν, με δεδομένο ότι το ΟΣΔΕ και το LPIS (σύστημα αναγνώρισης αγροτεμαχίων) δυσχεραίνουν τη δήλωση επιλέξιμης έκτασης που υπερβαίνει την πραγματική (π.χ. με την υποβολή διπλών αιτήσεων ή αιτήσεων για μη γεωργική γη), οι διαπράττοντες απάτη επιδιώκουν την παράνομη απόκτηση γεωργικής γης και στη συνέχεια υποβάλλουν αίτηση για τη χορήγηση στήριξης.

Από έρευνες της Υπηρεσίας Καταπολέμησης της Απάτης της ΕΕ (OLAF) και των εθνικών αρχών, διαπιστώθηκε ότι οι γεωργικές εκτάσεις που μπορούν να αποτελέσουν ευκολότερα αντικείμενο τέτοιας δόλιας δραστηριότητας είναι οι δημόσιες ή οι ιδιωτικές εκτάσεις χωρίς σαφές ιδιοκτησιακό καθεστώς.

Το 2017, η OLAF διενήργησε έρευνα στην Ιταλία σε συνεργασία με την αρχή δίωξης οικονομικού εγκλήματος και διαπίστωσε ότι ορισμένα κέντρα γεωργικής αρωγής, τα οποία παρέχουν στήριξη στους γεωργούς κατά την υποβολή αιτήσεων, καταχώριζαν σειρά «ψευδογεωργών» στην εθνική βάση δεδομένων των οργανισμών πληρωμών, επιτρέποντας έτσι σε μη επιλέξιμους αιτούντες να λάβουν ενωσιακές επιδοτήσεις.

«Απάτη διαπράττουν και όσοι στοχεύουν στην απόκτηση γης –νομίμως ή άλλως– με αποκλειστικό σκοπό την είσπραξη άμεσων ενισχύσεων, χωρίς να ασκούν οποιαδήποτε γεωργική δραστηριότητα» υπογραμμίζουν οι ελεγκτές, σημειώνοντας ότι ο κίνδυνος είναι υψηλότερος όταν πρόκειται για ορισμένους βοσκότοπους και ορεινές περιοχές.

Σύμφωνα με την έκθεση, η Επιτροπή παρακολουθεί τα μέτρα καταπολέμησης της απάτης που εφαρμόζουν τα κράτη-μέλη, αλλά η συνολική εικόνα που έχει σχηματίσει παρουσιάζει κενά. Οι ελεγκτές την προτρέπουν να λάβει τα απαραίτητα μέτρα, προκειμένου να μετριάσει βασικούς κινδύνους απάτης και να προωθήσει τις ευκαιρίες που προσφέρει η τεχνολογία, όπως η εξόρυξη δεδομένων, η μηχανική μάθηση, οι δορυφορικές εικόνες και η φωτοερμηνεία, για την καταπολέμηση της απάτης, ενθαρρύνοντας τα κράτη-μέλη να δραστηριοποιηθούν προς αυτή την κατεύθυνση.