του Γιώργου Βλόντζου, αναπληρωτή καθηγητή Αγροτικής Οικονομίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Η υγειονομική περιπέτεια στην οποία έχει εμπλακεί το σύνολο του πλανήτη έχει αναδείξει μέχρι στιγμής τις δυσκολίες αντιμετώπισης του φαινομένου σε επίπεδο δημόσιας υγείας, χωρίς ωστόσο να υπάρχει σαφής εικόνα για τις επιπτώσεις της κρίσης στην παραγωγική διαδικασία. Στον πρωτογενή τομέα, ο τρόπος επίδρασης αφορά το σύνολο των σταδίων της αλυσίδας αξίας των προϊόντων, δηλαδή της παραγωγής, μεταποίησης και εμπορίας τους.
Πιο συγκεκριμένα, παρατηρούνται σημαντικές μεταβολές στις τιμές βασικών αγροτικών προϊόντων που παράγονται στη χώρα, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις οι αλλαγές αυτές δεν ακολουθούν την ίδια τάση. Η περίπτωση του σιταριού είναι χαρακτηριστική, αφού από την αρχή του έτους παρατηρήθηκε μια συνεχής μείωση τιμών, η οποία ανακόπηκε με έντονο τρόπο με την εμφάνιση της πανδημίας. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι από 17 έως 25/3/2020 σημειώθηκε αύξηση της τάξης του 14%.
Από τότε έως και σήμερα παρατηρείται συνεχής μείωση τιμών. Όσον αφορά τη διακύμανση του futures Ιουλίου 2020, η σύγκριση της αξίας του με τον μέσο όρο των προηγουμένων ετών εμφανίζει αύξηση κατά 13%. Σημαντική αύξηση εμφανίζει και η τιμή του σκληρού σιταριού, σε σχέση με τον αντίστοιχο μέσο όρο προηγουμένων ετών, κατά 25% περίπου. Αντίθετη, ωστόσο, εμφανίζεται η εικόνα για καλλιέργειες που εγκαθίστανται αυτή την περίοδο.
Το futures Οκτωβρίου 2020 για το βαμβάκι εμφανίζει σημαντική μείωση της τάξης του 24,5% και η αξία του futures Σεπτεμβρίου 2020 του καλαμποκιού είναι μειωμένη κατά 17%. Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός ότι στις ΗΠΑ υπάρχει ζωηρή ζήτηση για αγορά ασφαλιστηρίων κινδύνου από παραγωγούς, ως απόρροια αυτών των έντονων διακυμάνσεων. Οι αλλαγές αυτές επιβεβαιώνουν τον εκνευρισμό που κυριαρχεί στην αγορά, ακόμη και για προϊόντα που θεωρούνται βασικά για τη διατροφή και ένδυση του ανθρώπου, αντικατοπτρίζοντας την ανησυχία που υπάρχει για ενδεχόμενες, μη εύκολα προβλέψιμες, αλλαγές καταναλωτικής συμπεριφοράς, αλλά και πολιτικών ασφάλειας τροφίμων σε παγκόσμιο επίπεδο.
Νέα πραγματικότητα
Παραμένοντας σε επίπεδο παραγωγής αγροτικών προϊόντων και τροφίμων, η νέα κατάσταση επιβάλλει τη λήψη νέων μέτρων ασφάλειας για τους εργαζόμενους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η χρήση φυτευτικών μηχανών που χρησιμοποιούνται αυτή την εποχή για την εγκατάσταση της καλλιέργειας της βιομηχανικής ντομάτας, του καπνού και λοιπών λαχανικών. Οι καθορισμένες αποστάσεις φύτευσης δεν μπορούν να εξασφαλίσουν την ασφάλεια του προσωπικού (είναι μικρότερες των δύο μέτρων), επιβάλλοντας πέρα από τη χρήση μάσκας και γαντιών, πιθανόν και την προσαρμογή πλαισίων plexiglass ανάμεσα στους εργάτες γης, για την καλύτερη προστασία τους.
Επιπρόσθετα μέτρα θα πρέπει να ληφθούν επίσης κατά τη διάρκεια συγκομιδής φρούτων, ειδικά σε δενδρώνες τύπου παλμέτας, προκειμένου να τηρούνται οι κανόνες ασφαλείας. Στις περιπτώσεις όπου φιλοξενούνται εργάτες γης σε οικήματα μικρού μεγέθους, θα πρέπει να γίνουν σχετικές εκπαιδεύσεις για την ορθή τήρηση των κανόνων υγιεινής. Τέλος, ειδική μέριμνα θα πρέπει να ληφθεί για γεωργικά μηχανήματα που έχουν άνω του ενός χειριστές, όσον αφορά την απολύμανσή τους, τόσο σε επίπεδο καμπίνας, όσο και σε επίπεδο κλιματισμού.
Έντονος προβληματισμός υπάρχει επίσης για τον χειρισμό των σημείων επαφής των παραγωγών με τις μονάδες μεταποίησης, τυποποίησης και συσκευασίας. Εάν υπάρξει μετάδοση του ιού στο προσωπικό των μονάδων αυτών κατά την περίοδο συγκομιδής, η επιβολή 14ήμερης καραντίνας με ταυτόχρονο κλείσιμο της μονάδας θα έχει καταστροφικά αποτελέσματα για το σύνολο των εμπλεκομένων. Δεν είναι επίσης εύκολο αυτήν τη στιγμή να χρησιμοποιηθούν εργαλεία κάλυψης τέτοιου είδους επιχειρηματικού κινδύνου.
Σε επίπεδο καταναλωτικής συμπεριφοράς, έχουν καταγραφεί σημαντικές αλλαγές επίσης. Εξαιτίας της μακράς διακοπής λειτουργίας των χώρων εστίασης, έχει υπάρξει μεταστροφή στη χρήση μικρών συσκευασιών, οικιακού τύπου, τροφίμων. Δεν είναι γνωστό πόσο θα διαρκέσει η αλλαγή αυτή, η οποία επιβάλλει όμως αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας των αντίστοιχων βιομηχανιών. Τα πρωτόκολλα λειτουργίας ωστόσο που εισηγούνται οι ειδικοί, τόσο για τα εστιατόρια, όσο και για τα ξενοδοχεία, δημιουργούν τις προϋποθέσεις αυτές οι νέες καταναλωτικές συνήθειες να διαρκέσουν για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Μονόδρομος ο δημόσιος διάλογος
Σε αυτό το νέο περιβάλλον, που ακόμη διαμορφώνεται, είναι προφανές ότι οι νέοι τρόποι παραγωγής και μεταποίησης συνεπάγονται αύξηση του κόστους παραγωγής, και την ανάληψη αυξημένου ρίσκου, σε όλα τα στάδια παραγωγής και εμπορίας. Ακόμη και κράτη με ώριμες πρακτικές άσκησης επιχειρηματικού τύπου γεωργίας, δυσκολεύονται να βρουν διαθέσιμα και αξιόπιστα εργαλεία αντιμετώπισης των κινδύνων που καλούνται να επωμιστούν, σίγουρα την τρέχουσα καλλιεργητική περίοδο, αλλά και τις επόμενες.
Είναι πολύ δύσκολο επίσης να προβλέψει κανείς την αντοχή των νέων καταναλωτικών προτύπων που διαμορφώνονται αυτή την εποχή, κάνοντας επίσης δύσκολο τον μεσο-μακροπρόθεσμο σχεδιασμό της βιομηχανίας για τον τρόπο διαχείρισης της πρώτης ύλης, συσκευασίας του τελικού προϊόντος και διάθεσής του στην αγορά. Είναι λοιπόν αναγκαίο να αρχίσει ένας δημόσιος διάλογος για τη διαμόρφωση νέων κανόνων λειτουργίας της αγοράς αγροτικών προϊόντων και τροφίμων, τη δημιουργία καινοτόμων εργαλείων κάλυψης του επιχειρηματικού κινδύνου, εντός ή εκτός πλαισίου λειτουργίας του ΕΛΓΑ και τη δημιουργία αντίστοιχων παρατηρητηρίων καταναλωτικής συμπεριφοράς, για την έγκαιρη προσαρμογή τους στις αλλαγές που θα προκύψουν στο μέλλον.
