Εάν δεν είχαν δημοσιοποιηθεί οι παρατηρήσεις της ΕΕ για το Στρατηγικό Σχέδιο (ΣΣ) της ΚΑΠ 2023-2027, θα είχαμε μια πλασματική και παραπλανητική εικόνα για την κατάστασή του. Αν κάποιος διαβάσει τις παρατηρήσεις της ΕΕ και γνωρίζει τη «γλώσσα» των Βρυξελλών, αντιλαμβάνεται πόσο σοβαρά είναι τα πράγματα.
Οι παρατηρήσεις της Επιτροπής
Η Επιτροπή σημειώνει ότι το ΣΣ, όπως έχει υποβληθεί, δεν επιτρέπει μια διεξοδική αξιολόγηση της συνέπειας και της συνεκτικότητας μεταξύ των διαπιστωμένων και ιεραρχημένων αναπτυξιακών αναγκών της SWOT ανάλυσης και της διαμορφωμένης στρατηγικής, των δυνατοτήτων και της συμβολής του (σημείο 30 των παρατηρήσεων).
Διαπιστώνει αντιφάσεις στη λογική των παρεμβάσεων, ημιτελείς στόχους και ημιτελές χρηματοδοτικό πλάνο, ανεπαρκείς πληροφορίες για τους περιβαλλοντικούς και κλιματικούς στόχους, ελλείψεις στα παραρτήματα και απουσία της «εκ των προτέρων αξιολόγησης» και της «στρατηγικής περιβαλλοντικής εκτίμησης» (SEA), καλεί δε τη χώρα να διορθώσει «λάθη, αντιφάσεις και ασυμφωνίες που έχουν εντοπιστεί σε διάφορους στόχους και δείκτες αποτελεσμάτων» (σημεία 31, 38). Ενδεικτικά αναφέρομαι σε μερικές παρατηρήσεις.
Η Επιτροπή θεωρεί ότι, για τον πρώτο γενικό στόχο της ΚΑΠ για μια βιώσιμη, ανθεκτική γεωργία, το ΣΣ:
✱ Συμβάλλει μόνο μερικώς στην ενίσχυση ενός ανταγωνιστικού, ανθεκτικού αγροτικού τομέα που θα διασφαλίζει ένα δίκαιο εισόδημα και τη μακροπρόθεσμη επισιτιστική ασφάλεια. Ειδικότερα, επισημαίνει ότι:
● Για την αναδιανεμητική ενίσχυση, η φιλοδοξία για την αναδιανομή από τις μεγάλες στις μεσαίες και μικρές εκμεταλλεύσεις είναι χαμηλή και η χώρα πρέπει να τεκμηριώσει την πρότασή της και να επανεκτιμήσει τη στρατηγική της.
● Για τις συνδεδεμένες ενισχύσεις, η χώρα θα πρέπει να αναθεωρήσει τη συνολική προσέγγισή της και την πρότασή της.
Για τον δεύτερο γενικό στόχο για το περιβάλλον και το κλίμα, η Επιτροπή:
✱ Θεωρεί ότι το ΣΣ δεν είναι επαρκές, ώστε να ανταποκριθεί σε ένα ενισχυμένο επίπεδο περιβαλλοντικής και κλιματικής φιλοδοξίας, που απαιτεί το άρθρο 105 του Κανονισμού.
✱ Αμφιβάλλει κατά πόσο το ΣΣ συμβάλλει αποτελεσματικά στη μείωση της απώλειας των θρεπτικών συστατικών, στην αποτελεσματικότητα χρήσης των υδάτων, στην ενίσχυση της βιολογικής γεωργίας και της βιοποικιλότητας.
✱ Σημειώνει ότι, παρά τη σοβαρότητα του προβλήματος της διάβρωσης του εδάφους, αυτό δεν αντιμετωπίζεται ικανοποιητικά στο ΣΣ (56) και καλεί τη χώρα να σχεδιάσει παρεμβάσεις, τόσο για την ερημοποίηση, όσο και την υποβάθμιση των εδαφών.
Για τον στόχο της κοινωνικής και οικονομικής συνοχής, επισημαίνει ότι:
✱ Δεν αρκεί η παρέμβαση Leader, αλλά θα πρέπει να αναπτυχθούν παρεμβάσεις, όπως οι επενδύσεις για τη διαφοροποίηση ή για βασικές υποδομές των κοινοτήτων στην ύπαιθρο.
✱ Για την ισότητα των φύλων, θεωρεί ότι η δέσμευση της χώρας είναι χαμηλή και θα πρέπει να αναπτυχθούν αναλογικά μέτρα, όπως και για τους νέους αγρότες και τις ανάγκες τους.
Η Επιτροπή, τέλος, εκφράζει τη λύπη της, γιατί η Ελλάδα δεν ενσωμάτωσε ικανοποιητικά τους στόχους της Πράσινης Συμφωνίας στο ΣΣ. Κάνει ειδικότερη αναφορά στην υποβάθμιση της αντιμετώπισης της σπατάλης τροφίμων και καλεί τη χώρα να αναπτύξει την κυκλική και αειφόρο βιοοικονομία.
Η απάντηση της κυβέρνησης
Τα προβλήματα που επισημαίνονται από την Επιτροπή και αναδεικνύουν τις αδυναμίες του ΣΣ της χώρας εκτιμάται ότι οφείλονται σε τρεις παράγοντες: στο έλλειμμα πολιτικής συνέχειας και σαφούς καθοδήγησης από την πολιτική ηγεσία του ΥΠΑΑΤ, σε μια «δύσκολη» υπηρεσιακή συνεργασία και σε μια «αδύναμη συλλογικότητα» στην εκπόνηση του σχεδίου.
Οι αδυναμίες αυτές αποτυπώνονται και στην απάντηση της ελληνικής κυβέρνησης που χαρακτηρίζεται από αποσπασματικότητα και αντιφατικότητα στο ύφος και στο περιεχόμενο. Αλλού ομολογείται ότι δεν έχουν καλυφθεί πλήρως οι απαιτήσεις και η χώρα θα ανταποκριθεί (σημεία 3, 4, 8, 10, 11, 13, 14, 21, 25, 26, 27 των κύριων παρατηρήσεων), αλλού ζητούνται περισσότερες διευκρινίσεις επί των παρατηρήσεων (σημεία 5, 6, 12), αλλού δεν απαντώνται οι παρατηρήσεις (σημεία 2, 9, 22, 23) και αλλού αμφισβητούνται, απαντώνται μερικώς ή δεν γίνονται παραδεκτές (σημεία 7, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 24, 28, 29).
Η κυβέρνηση, από τη μία πλευρά, συμφωνεί με τη δημοσιοποίηση των παρατηρήσεων της Επιτροπής και των απαντήσεων σε αυτήν και, από την άλλη, στον δημόσιο λόγο της επιχειρεί να τις «κρύψει», αλλά δεν μπορεί πλέον να «κρυφτεί».
Τι πρέπει να γίνει
Η πανδημία και η πρόσφατη κρίση ανέδειξαν τη σημασία του αγροδιατροφικού τομέα και αποκάλυψαν την αλληλεξάρτησή του, τη διασυνδεσιμότητά του, την παγκοσμιότητά του και την πολύπλοκη αρχιτεκτονική του. Ένας ανασχεδιασμός της πολιτικής θα πρέπει να δώσει μεγαλύτερο βάρος στην επισιτιστική μας ασφάλεια και να συμβάλει στην ανάπτυξη της υπαίθρου στη βάση ενός νέου οράματος, που θα ενσωματώνει και την προοπτική μιας νέας «αστικο-αγροτικής αντιστροφής».
Θα πρέπει να επανεξετάσουμε το παραγωγικό μοντέλο της χώρας μας, να εστιάσουμε στα συγκριτικά πλεονεκτήματά μας, όπως η παραγωγή προϊόντων ποιότητας και ταυτότητας, οργανικής γεωργίας. Το μοντέλο της μαζικής γεωργικής παραγωγής θα πρέπει να αναβαθμιστεί ποιοτικά και περιβαλλοντικά.
Χρειαζόμαστε μια γενναία δημογραφική ανανέωση, ώστε οι νέοι να αξιοποιήσουν τη γνώση, την καινοτομία και την τεχνολογία. Με κίνητρα και νέα εργαλεία πολιτικής, με την ενίσχυση της συλλογικής μορφής οργάνωσης, τοπικά παραγωγικά συστήματα με ισχυρές διακλαδικές συνδέσεις, χαμηλό περιβαλλοντικό αποτύπωμα, υψηλή προστιθέμενη αξία και εξωστρέφεια. Τώρα είναι η τελευταία ιστορική ευκαιρία για την ανασυγκρότηση της γεωργίας και της υπαίθρου. Αύριο θα είναι αργά. Αφενός γιατί οι πόροι θα μειωθούν στη νέα προγραμματική περίοδο και αφετέρου γιατί οι πιέσεις για τα μέτρα και τα εργαλεία πολιτικής αναμένεται να οδηγήσουν στην αναθεώρησή τους.
Αυτό που λείπει σήμερα και επείγει είναι μια συγκροτημένη, προσανατολισμένη προς τα παραπάνω, στρατηγική αγροτικής ανάπτυξης που θα διαμορφωθεί στη βάση ενός εθνικού δημόσιου διαλόγου που δεν θα περιορίζεται σε κλειστές αίθουσες και ακροατήρια ημετέρων.
