Το διατροφικό μοντέλο του μέλλοντός μας: Απαντήσεις στα ερωτήματα για την εξέλιξη της αγροτικής παραγωγής

Οι τεχνολογικές εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών άλλαξαν σημαντικά την οικονομία, την κοινωνία, το περιβάλλον, την πολιτική και είχαν αντίκτυπο σε πολλούς ακόμη τομείς, άλλοτε θετικό, άλλοτε όμως και αρνητικό. Το ίδιο συμβαίνει και στον τομέα της διατροφής. Οι αλλαγές εξελίσσονται με ιλιγγιώδεις ταχύτητες, χωρίς πολλές φορές να υπάρχει η αντίστοιχη μελέτη επιπτώσεων στο περιβάλλον.

Μέχρι σήμερα, το παραγωγικό μοντέλο είναι ταυτισμένο με το αγροδιατροφικό. Φυσικά, όχι αυτό που γνωρίζαμε μέχρι πριν από λίγες δεκαετίες, αλλά αυτό που στηρίζεται πλέον σε έναν καθαρά βιομηχανοποιημένο τρόπο παραγωγής. Οι πρώτες ύλες που χρησιμοποιούν οι βιομηχανίες, λόγω του εξαιρετικά μεγάλου μεγέθους παραγωγής, προέρχονται από διάφορα σημεία του πλανήτη. Αυτό επηρεάζει σε αξιοσημείωτα αρνητικό βαθμό την τοπική παραγωγή.

Οι επιπτώσεις του πολέμου

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτών των επιπτώσεων αποτελεί η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, που έθεσε ανοιχτά πλέον θέμα επισιτιστικής ασφάλειας. Η εικόνα θα ήταν περισσότερο ξεκάθαρη, αν μέναμε στην παραγωγική διαδικασία μέσω της γνωστής αλυσίδας -χωράφι, μεταποίηση, ράφι. Η τεχνολογία και η οικονομία μπορούν να βελτιώσουν αυτές τις παθογένειες και στρεβλώσεις, μεταφέροντας πολλές φορές τις όποιες επιπτώσεις στο μέλλον.

Σε αυτήν τη λογική εντάσσεται και η αλματώδης εξέλιξη της βιοτεχνολογίας στον τομέα των τροφίμων. Ο τομέας αυτός αρχίζει να διαμορφώνει ένα άλλο διατροφικό μοντέλο, το οποίο όμως προέρχεται από βιοαντιδραστήρες, χωρίς να είναι πλέον αναγκαία το έδαφος, ο ήλιος, τα αγροτικά εργαλεία και φυσικά οι αγρότες.

Η παραδοσιακή τεχνολογία καθίσταται πλέον παρωχημένη. Οι νέες καινοτόμες επιχειρήσεις αρχίζουν να μπαίνουν στο χρηματιστήριο και να παράγουν κρέας από ιστοκαλλιέργεια, μέλι από βακτήρια και ένζυμα και ό,τι άλλο μπορεί να παρέχει η φαρέτρα της επιστήμης. Συνήθως, το επιχείρημα της επισιτιστικής ανασφάλειας που συζητείται, εστιάζεται στην αύξηση του πληθυσμού της Γης, της κλιματικής κρίσης και της προστασίας του περιβάλλοντος. Επίσης, τίθενται και ηθικά ζητήματα, όπως η σφαγή των ζώων για τη διατροφή των ανθρώπων.

Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω είναι να δημιουργούνται εσφαλμένες εντυπώσεις, οι οποίες όμως δεν συζητούνται και δεν αξιολογούνται με προσοχή στον κοινωνικό διάλογο και στις διάφορες πολιτικές πλατφόρμες. Το βασικότερο δε, είναι ότι δεν αγγίζουν το μεγάλο ποσοστό των πολιτών, αφήνοντας σημαντικά κενά.

Ποιο πρότυπο θα πρέπει να ακολουθήσουμε;

Οι πολιτικές ηγεσίες παραμένουν αγκυλωμένες και αφήνουν τις τεχνολογικές εξελίξεις μόνες τους, να διαμορφώνουν το μέλλον του διατροφικού τομέα. Το ερώτημα όμως παραμένει: Εμείς ποιο διατροφικό μοντέλο θα πρέπει να ακολουθήσουμε στο μέλλον; Το αγροτικό, το βιομηχανοποιημένο ή το εργαστηριακό; Λίγο δύσκολο και τα τρία να συνυπάρχουν σε μία παραγωγική διαδικασία, διότι αυτό που αποκομίζουμε μέχρι και σήμερα είναι ότι δεν ξέρουμε τι τρώμε. Ποιος θα μας διασφαλίσει αύριο τι θα περιέχει το καθημερινό τραπέζι, όταν ακόμη και με τις τεχνολογίες που χρησιμοποιούμε σήμερα δεν το γνωρίζουμε;

Πόσο εύκολο θα είναι αύριο να ξέρουμε αν το μπιφτέκι που τρώμε περιέχει πρωτεΐνη από κρέας ιστοκαλλιέργειας ή ζωικού κρέατος; Πόσο θα μπορεί να αντέξει μία κτηνοτροφική εκμετάλλευση η οποία μέχρι και σήμερα πουλάει κρέας στην αγορά, όταν αύριο δεν θα μπορεί να αντεπεξέλθει, διότι τα δίκτυα εμπορίας και διανομής θα ακολουθούν το εργαστηριακό-βιομηχανοποιημένο μοντέλο παραγωγής; Ποιες, τελικά, θα είναι οι επιπτώσεις στον αγροτικό τομέα, όταν σε κάθε χώρα, σε κάθε περιοχή, σε κάθε τόπο θα υπάρχουν βιοαντιδραστήρες, ώστε να παράγουν τροφή για τους καταναλωτές; Τελικά, ποια θα είναι η εικόνα της υπαίθρου το επόμενο διάστημα; Θα υπάρχουν άνθρωποι να καλλιεργούν τη γη, ή θα έχουν μεταφερθεί στις αστικές περιοχές, με όλες τις αρνητικές επιπτώσεις;

Θέμα κοινωνικό και περιβαλλοντικό

Μία πρώτη εικόνα είναι και η εκτροφή εντόμων όχι μόνο για ζωοτροφική χρήση, αλλά και ανθρώπινη. Ερευνητές πανεπιστημίου της χώρας μας πρόσφατα υποστήριξαν ότι «η βρώση εντόμων από ανθρώπους και ζώα θα συμβάλει σημαντικά στην επίλυση του αυξανόμενου κόστους των ζωικών πρωτεϊνών της επισιτιστικής ανασφάλειας, των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, της αύξησης του πληθυσμού και της αυξανόμενης ζήτησης πρωτεϊνών μεταξύ των μεσαίων τάξεων».

Η μεσαία τάξη στην Ελλάδα, μαζί με τις κατώτερες οικονομικά, φτάνει το 95% του συνόλου. Μέχρι σήμερα, το καταναλωτικό πρότυπό μας και η παραδοσιακή μας γαστρονομία δεν περιείχαν στο πιάτο έντομα. Σε κάποιους άλλους λαούς, η χρήση των εντόμων στην καθημερινή τους κουζίνα έχει μια ιστορία εκατοντάδων χρόνων.

Συνοψίζοντας, η Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως και η χώρα μας, προσπαθούν να προσαρμόσουν το παραγωγικό τους μοντέλο με βάση την πρόσφατη απόφαση για την Πράσινη Συμφωνία και τη στρατηγική «Από το Αγρόκτημα στο Πιάτο». Στην απόφαση αυτή πουθενά δεν αναφέρονται πολιτικές στήριξης εργαστηριακών τροφίμων, εκτός αν εντάσσονται στις γενικότερες τεχνολογικές αναφορές για την προστασία του περιβάλλοντος. Επίσης, μια σημαντική παράμετρος που θα πρέπει εξεταστεί λεπτομερειακά είναι τα διάφορα διατροφικά σκάνδαλα του παρελθόντος και πώς φτάσαμε σε αυτά.

Το πρόβλημα με τις τρελές αγελάδες δεν συνέβη έτσι ξαφνικά. Τα ζώα και τα πουλερικά, εκτεθειμένα σε συνθήκες άθλιας διαβίωσης, έγιναν ευάλωτα στις ιώσεις και στα αντιβιοτικά. Στη συνέχεια προκάλεσαν σοβαρά προβλήματα υγείας στους ανθρώπους που τα κατανάλωσαν. Όλα αυτά και πολλά άλλα είναι αποτελέσματα του σύγχρονου τρόπου τεχνολογικής παραγωγής.