Θ αμνολίβαδα είναι τα οικοσυστήματα που καλύπτονται σε μεγαλύτερο ποσοστό από θάμνους. Ως θάμνοι ορίζονται τα ξυλώδη φυτά, τα οποία είναι πολύκορμα και δεν ξεπερνούν τα 5 μέτρα σε ύψος. Η βλάστηση των θαμνολίβαδων αποτελείται από μεγάλη ποικιλία ειδών. Τα θαμνολίβαδα στη χώρα μας ανέρχονται σε 7,75 εκατ. στρ. (15,1%), και διακρίνονται τέσσερις μορφές ή κατηγορίες, με βάση φυσιολογικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά των φύλλων των κυρίαρχων θαμνωδών ειδών:
α) Θαμνολίβαδα αείφυλλων πλατύφυλλων θάμνων μακίας βλάστησης.
Στη μορφή αυτή υπάγονται τα τυπικά θαμνολίβαδα αείφυλλων πλατύφυλλων ειδών (γνωστών και ως μακί), που απαντούν σε περιοχές με μακρύ, ξηρό και θερμό θέρος και σε πυριτικά πετρώματα (π.χ. φλύσχης). Η σύνθεσή τους σε θαμνώδη είδη είναι πολύ πλούσια. Τα κυριότερα είναι η κουμαριά, η αριά, η γλιστροκουμαριά, το φιλλύκι, το πουρνάρι, η σουσούρα και το ρείκι.
β) Θαμνολίβαδα αείφυλλων πλατύφυλλων θάμνων ψευδομακίας βλάστησης.
Πρόκειται για θαμνολίβαδα που έχουν την ίδια φυσιογνωμία, αλλά περιέχουν μικρότερη ποικιλία θάμνων, αλλά μεγαλύτερη ποικιλία ποωδών φυτών σε σχέση με τα μακί. Χαρακτηριστική σειρά των θαμνολίβαδων αυτών αποτελούν οι πρινώνες, στους οποίους κυριαρχεί το πουρνάρι. Σε σύγκριση με τα μακί, τα οποία απαντούν σε όξινα εδάφη, οι πρινώνες αναπτύσσονται σε ασβεστολιθικά εδάφη.
γ) Θαμνολίβαδα αείφυλλων βελονόφυλλων θάμνων
Πρόκειται για θαμνολίβαδα, στα οποία κυριαρχούν διάφορα είδη αρκεύθου, όπως είναι η οξύκεδρη και η κοινή.
δ) Θαμνολίβαδα φυλλοβόλων θάμνων
Στην κατηγορία αυτή υπάγονται τα θαμνολίβαδα φυλλοβόλων (κατά τον χειμώνα) θάμνων που απαντούν σε περιοχές με ύφυγρο και υγρό μεσογειακό κλίμα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της κατηγορίας είναι τα θαμνολίβαδα του ανατολικού γάβρου, γνωστοί επίσης και ως γαβρότοποι. Άλλες υποκατηγορίες είναι του φράξου, της κρανιάς, της αγριογκορτσιάς και άλλων ειδών. Στην Κ.Υ.Α. αριθ. 1058/71977/2017 «Καθορισμός των προδιαγραφών και του περιεχομένου των διαχειριστικών σχεδίων βόσκησης, στο πλαίσιο εφαρμογής των διατάξεων του ν. 4351/2015» και στην παράγραφο 15.2 προβλέπεται η διαχείριση – ανόρθωση (καλλιέργεια) θαμνολίβαδων.
“Για βοσκήσιμες γαίες με ξυλώδη φυτά που είναι επιθυμητά, αλλά δεν μπορούν να αξιοποιηθούν από τα ζώα γιατί είναι πολύ πυκνά, μπορούν να προταθούν δασοκομικοί χειρισμοί, με στόχο τη διευκόλυνση της προσβασιμότητας των ζώων και της βελτίωσης της βοσκήσιμης ύλης, διατηρώντας παράλληλα τον προστατευτικό ρόλο του δασικού οικοσυστήματος.”
Συγκεκριμένα, αναφέρεται ότι για βοσκήσιμες γαίες με ξυλώδη φυτά που είναι επιθυμητά, αλλά δεν μπορούν να αξιοποιηθούν από τα ζώα γιατί είναι πολύ πυκνά, όπως συμβαίνει με τα πυκνά θαμνολίβαδα (πρινώνες), μπορούν να προταθούν δασοκομικοί χειρισμοί (όπως η αραίωση), με στόχο τη διευκόλυνση της προσβασιμότητας των ζώων και της βελτίωσης της βοσκήσιμης ύλης, διατηρώντας παράλληλα τον προστατευτικό ρόλο του δασικού οικοσυστήματος, σύμφωνα με τις διαταγές και τις οδηγίες της ΓΔΑΠΔ και ΑΠ του ΥΠΕΝ, με χειρωνακτική εργασία ή μηχανικά μέσα (απλά εργαλεία), προκειμένου να ανοίξουν και να δημιουργηθεί ένας υπόροφος με ποώδη φυτά ή χαμηλούς θάμνους που είναι διαθέσιμος στα ζώα.
Με τους δασοκομικούς χειρισμούς επιδιώκονται οι ακόλουθοι στόχοι:
⇒
Η διατήρηση της βιοποικιλότητας
Η φυτοποικιλότητα των ελληνικών λιβαδιών αποδίδεται τόσο στην ποικιλία μικροπεριβαλλόντων, όσο και στη χρήση των λιβαδιών. Παράλληλα με τη φυτοποικιλότητα, αυξημένη είναι και η ζωοποικιλότητα, καθώς πλήθος μεγάλων και μικρών ζωικών οργανισμών χρησιμοποιούν τους λιβαδικούς πόρους. Επίσης, το ποσοστό ενδημισμού των χλωριδικών στοιχείων των λιβαδιών είναι πολύ υψηλό και αυξάνεται καθώς μεταβαίνουμε από τη Βόρεια Ελλάδα στη Νότια Ελλάδα.
⇒
Η διατήρηση των ρυθμιστικών υπηρεσιών
Αναφέρονται κυρίως σε ωφέλειες που λαμβάνονται από τη ρύθμιση των διεργασιών των οικοσυστημάτων και περιλαμβάνουν τη δέσμευση του άνθρακα και τη ρύθμιση του κλίματος, την αποσύνθεση των υπολειμμάτων και την αδρανοποίηση των τοξικών ουσιών, τη ρύθμιση του κύκλου του νερού και της επιφανειακής απορροής αυτού, όπως και της βελτίωσης της ποιότητας του νερού και του αέρα και τον έλεγχο των ζιζανίων και των ασθενειών.
⇒
Η αντιπυρική προστασία τους με την απομάκρυνση της ξηράς ύλης και την αποπύκνωση (διάνοιξη μονοπατιών ως αντιπυρικών λωρίδων) μεταξύ των θάμνων
Μια σπουδαία υπηρεσία για την αποφυγή καταστροφών τόσο σε επίπεδο βλάστησης (φυσικής και ανθρωπογενούς όπως οι δενδρώδεις καλλιέργειες) όσο και υποδομών (ποιμνιοστάσια, εγκαταστάσεις, κατοικίες).
⇒Η ανάπτυξη πλούσιας παρεδαφιαίας βλάστησης για αναβάθμιση της ποιότητας της οργανικής ύλης και τη μεγιστοποίηση της θρεπτικής αξίας που εξυπηρετεί την κτηνοτροφία.
Οι θαμνώνες αείφυλλων πλατύφυλλων ειδών και κυρίως οι πρινώνες αποτελούν τις λιβαδικές εκτάσεις όπου βόσκουν κυρίως τα γίδια. Η αξία τους είναι μεγάλη, ιδιαίτερα κατά τη θερινή περίοδο, όταν η ποώδης βλάστηση στη ζώνη εξάπλωσή τους ξηραίνεται, με αποτέλεσμα να είναι χαμηλής θρεπτικής αξίας, οπότε οι θάμνοι αυτοί συμπληρώνουν πλήρως την τροφή των ζώων σε θρεπτικά στοιχεία και πράσινη τροφή. Εκτός από τη θερινή περίοδο, οι πρινώνες καλύπτουν τις ανάγκες των ζώων σε τροφή και τις υπόλοιπες εποχές του έτους.
ε) Η δημιουργία ενδιαιτημάτων της άγριας πανίδας.
στ) Η αντιδιαβρωτική προστασία των εδαφών και η αποφυγή της ερημοποίησης.
ζ) Η αναβάθμιση των φυσικών τοπίων των ξηροθερμικών περιοχών της χώρας.
η) Η διατήρηση της αειφορίας της παραγωγής.
θ) Η παραγωγή καυσόξυλου και ξυλοκάρβουνου άριστης ποιότητας, καθώς και η παραγωγή πέλετ μέσω αξιοποίησης των υπολειμμάτων της αραίωσης.
ι) Η παραγωγή βιομάζας κατάλληλης για ενεργειακή αξιοποίηση.
κ) Η αύξηση των επιλέξιμων (κατά ΟΠΕΚΕΠΕ) βοσκοτοπικών εκτάσεων.
Μεταξύ των παραπάνω κατηγοριών θαμνολίβαδων, προτεραιότητα στην ανόρθωση θα πρέπει να δοθεί στη δεύτερη, και συγκεκριμένα στους πρινώνες, επειδή καλύπτουν μεγάλες εκτάσεις και είναι πολύτιμοι για την κτηνοτροφία, ιδιαίτερα την αιγοτροφία, εξαιτίας της υψηλής παραγωγής βοσκήσιμης ύλης που εξασφαλίζουν.
γράφει ο Κωνσταντίνος Μαντζανάς, Γραμματέας Ελληνικού Αγροδασικού Δικτύου (www.agroforestry.gr), Εργαστήριο Λιβαδικής Οικολογίας, Τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
