του Θωμά Γιτσόπουλου, κύριου ερευνητή ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ,
Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων, Θεσσαλονίκη
Ο ηλίανθος αποτελεί εναλλακτική ανοιξιάτικη καλλιέργεια που προσαρμόζεται σε διάφορους τύπους εδαφών και μπορεί να αντικαταστήσει τον αραβόσιτο και τα χειμερινά σιτηρά ή να αξιοποιήσει ξηρικούς αγρούς στον κύκλο της αμειψισποράς.
Αποτελεί ευαίσθητη καλλιέργεια στον ανταγωνισμό με τα ζιζάνια ιδιαίτερα στα πρώτα στάδια ανάπτυξης και συγκεκριμένα στο χρονικό διάστημα από έξι έως δέκα εβδομάδες από τη σπορά. Τα ζιζάνια μπορούν να μειώσουν την παραγωγή έως και 90% και να υποβαθμίσουν την ποιότητα. Στο παρόν άρθρο επισημαίνονται τα μέτρα διαχείρισης των ζιζανίων στην καλλιέργεια του ηλίανθου.
Μέτρα διαχείρισης των ζιζανίων
✱ Χημική ζιζανιοκτονία και υβρίδια ηλίανθου με ανθεκτικότητα σε ζιζανιοκτόνα: Τα ζιζανιοκτόνα αποτελούν την κύρια μέθοδο αντιμετώπισης των ζιζανίων στον ηλίανθο. Η σωστή επιλογή των ζιζανιοκτόνων για προσπαρτική/προφυτρωτική και μεταφυτρωτική ζιζανιοκτονία είναι απαραίτητη για τη διαχείριση των ζιζανίων.
Για τα ζιζανιοκτόνα εδάφους, που ελέγχουν κυρίως τα πλατύφυλλα ζιζάνια, είναι απαραίτητη η ύπαρξη υγρασίας (βροχή ή άρδευση) μετά την εφαρμογή τους για την ενεργοποίηση και τη δράση τους. Για τις μεταφυτρωτικές εφαρμογές εκτός από τα αγρωστωδοκτόνα, που ελέγχουν αποκλειστικά στενόφυλλα ζιζάνια, εφαρμόζονται και ζιζανιοκτόνα για την αντιμετώπιση των πλατύφυλλων ζιζανίων και του παρασίτου «οροβάγχη», όμως, μόνο σε υβρίδια ηλίανθου που έχουν επιλεγεί και φέρουν ανθεκτικότητα (τεχνολογίας Clearfield/Clearfield Plus/ExpressSun).
Είναι σημαντικό οι παραγωγοί να ενημερώνονται και να διαβάζουν τις οδηγίες χρήσης των ζιζανιοκτόνων με ιδιαίτερη προσοχή στις επισημάνσεις και στους περιορισμούς σχετικά με τις θερμοκρασίες ημέρας-νύχτας, τις αναμενόμενες βροχοπτώσεις, τον τύπο του εδάφους, την ανθεκτικότητα των υβριδίων στα ζιζανιοκτόνα, όπως και το στάδιο της καλλιέργειας κατά τον ψεκασμό.
Επίσης, στην επιλογή του ζιζανιοκτόνου πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι περιορισμοί στην αμειψισπορά, με ιδιαίτερη προσοχή στο χρονικό διάστημα ασφαλείας μεταξύ εφαρμογής ζιζανιοκτόνων και φύτευσης των επόμενων καλλιεργειών. Τα μεταφυτρωτικά ζιζανιοκτόνα με τη χρήση των ειδικών υβριδίων αυξάνουν το φάσμα δράσης των ζιζανίων για την αντιμετώπιση πλατύφυλλων ζιζανίων καθώς και την αντιμετώπιση των ζιζανίων σε ξηρικά χωράφια, όπου τα ζιζανιοκτόνα εδάφους μπορεί να μη δράσουν λόγω έλλειψης βροχόπτωσης ή αδυναμία άρδευσης μετά την εφαρμογή τους.
Όμως, η δυνατότητα αντιμετώπισης πλατύφυλλων ζιζανίων μεταφυτρωτικά, καθώς και το μεγαλύτερο φάσμα δράσης που προσφέρουν τα ζιζανιοκτόνα αυτά λόγω της τεχνολογίας των υβριδίων μπορούν να οδηγήσουν σε πιο συχνή χρήση των ζιζανιοκτόνων, αυξάνοντας έτσι τις πιθανότητες ανάπτυξης ανθεκτικότητας στα ζιζάνια.
Η εναλλαγή υβριδίων Clearfield/Clearfield Plus με υβρίδια ExpressSun (και το αντίστροφο) στον ίδιο αγρό δεν πρέπει να συστήνεται, διότι αν και τα δύο αυτά ζιζανιοκτόνα ανήκουν σε διαφορετικές χημικές οικογένειες, εντούτοις έχουν τον ίδιο μηχανισμό δράσης (αναστέλλουν το ένζυμο «οξικογαλακτική συνθάση», απαραίτητο για τη βιοσύνθεση αμινοξέων και πρωτεϊνών στα φυτά).
Ειδικά για τον συγκεκριμένο μηχανισμό δράσης, έχουν αναφερθεί ίσως οι περισσότερες περιπτώσεις ανθεκτικότητας των ζιζανίων. Επιπλέον, δεν πρέπει να αποκλειστεί μελλοντικά η πιθανότητα μεταφοράς ανθεκτικότητας μέσω γύρης ανθεκτικών υβριδίων ηλίανθου σε συγγενικά φυτά άγριου ηλίανθου και την εξέλιξη των τελευταίων σε ανθεκτικούς σε ζιζανιοκτόνα πληθυσμούς ή σε πιο ανταγωνιστικά είδη (ζιζάνια) με μεγαλύτερη προσαρμοστικότητα. Η δημιουργία των ανθεκτικών υβριδίων δεν συνεπάγεται αύξηση της δόσης των ζιζανιοκτόνων.
Έχουν αναφερθεί παροδικές ή πιο σοβαρές περιπτώσεις φυτοτοξικότητας λόγω αυξημένων δόσεων, ακατάλληλου χρόνου εφαρμογής, καιρικών συνθηκών που στρεσάρουν την καλλιέργεια, αδυναμίας μεταβολισμού των ζιζανιοκτόνων, συνδυασμένης εφαρμογής με αγρωστωδοκτόνα, αλλά και ευαισθησίας υβριδίων ηλίανθου.
Τέλος, η χρήση αυτών των υβριδίων και των αντίστοιχων ζιζανιοκτόνων μπορεί να οδηγήσει στην παρουσία φυτών εθελοντών, δηλ. φυτά ηλίανθου των προηγούμενων χρόνων να εμφανίζονται στον αγρό και να μη δύναται να καταπολεμηθούν όταν χρησιμοποιηθούν υβρίδια με την ίδια τεχνολογία που προσδίδει ανθεκτικότητα.
Άλλα μέτρα αντιμετώπισης
✱ Αμειψισπορά: Αποτελεί προληπτικό μέτρο, αλλά και μέτρο που επιβάλλεται σε αγρούς με έντονο πρόβλημα ζιζανίων. Η εναλλαγή των καλλιεργειών πρέπει να επιτρέπει την εφαρμογή ζιζανιοκτόνων με διαφορετικό μηχανισμό δράσης, αλλά παράλληλα και την εφαρμογή εναλλακτικών μη χημικών μεθόδων αντιμετώπισης των ζιζανίων. Η χρήση αγρού για την καλλιέργεια του ηλίανθου για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά πρέπει να αποφεύγεται, διότι ευνοεί την προσβολή από την οροβάγχη, καθώς και την εμφάνιση φυτών εθελοντών. Ειδικά για την οροβάγχη και για τον περιορισμό της διασποράς και τη δημιουργία νέων φυλών της συστήνεται εναλλαγή με σιτηρά.
✱ Μηχανική αντιμετώπιση των ζιζανίων και καταστροφή των φυτών–εθελοντών ηλίανθου: Τα ζιζάνια μπορεί να αντιμετωπιστούν και μηχανικά μεταξύ των γραμμών, ειδικά αν έχει αποτύχει η προφυτρωτική/προσπαρτική ζιζανιοκτονία. Τα φυτά των προηγούμενων χρόνων (εθελοντές) πρέπει να καταστρέφονται μηχανικά, ενώ πριν από την εγκατάσταση της καλλιέργειας πρέπει να ελέγχονται και οι γειτονικοί αγροί για φυτά εθελοντές.
✱ Εφαρμογή ψευδοσποράς: Τεχνική κατά την οποία ετοιμάζουμε τη σποροκλίνη για σπορά και ποτίζουμε (αν υπάρχει η δυνατότητα) για να διεγείρουμε τη βλάστηση των σπόρων των ζιζανίων και το φύτρωμά τους. Στη συνέχεια, καταστρέφουμε με μηχανική κατεργασία σε μικρό βάθος τα φυτρωμένα ζιζάνια και εφαρμόζουμε τη σπορά άμεσα. Σε ξηρικούς αγρούς, αν είναι δυνατόν, προετοιμάζουμε νωρίτερα τη σποροκλίνη και αν υπάρξουν βροχοπτώσεις που ευνοούν το φύτρωμα των ζιζανίων, εφαρμόζουμε την ίδια τεχνική. Με την τεχνική αυτή δίνουμε προβάδισμα στην καλλιέργεια έναντι των ζιζανίων.
✱ Η επιλογή κατάλληλου υβριδίου για κάθε αγρό και η ικανότητα αντοχής του σε διάφορες ασθένειες παίζουν σημαντικό ρόλο στη γρήγορη εγκατάσταση και στη ζωηρή ανάπτυξη της καλλιέργειας που σχετίζονται άμεσα με την ικανότητα ανταγωνισμού έναντι των ζιζανίων.
Ανάλογα, λοιπόν, με τα χωράφια (π.χ. αδύνατα ή δυνατά ξηρικά, ποτιστικά) στα οποία θα καλλιεργηθεί πρέπει να γίνεται και η επιλογή του κατάλληλου υβριδίου, που σε συνδυασμό με τη χρήση του ζιζανιοκτόνου και μηχανικής καταπολέμησης θα αντιμετωπίσει καλύτερα τα ζιζάνια. Ειδικά για το παράσιτο οροβάγχη, μπορούν να χρησιμοποιηθούν είτε υβρίδια με γενετική αντοχή σε διάφορες φυλές του παρασίτου, είτε τα προαναφερθέντα υβρίδια τεχνολογίας με ανθεκτικότητα σε συγκεκριμένες δραστικές ουσίες που το καταπολεμούν.
Οι παραγωγοί πρέπει να μη στηρίζονται αποκλειστικά στη χρήση των ζιζανιοκτόνων για την αντιμετώπιση των ζιζανίων, αλλά να εφαρμόζουν και μη χημικές μεθόδους. Έτσι, θα περιορίσουν την πιθανότητα ανάπτυξης ανθεκτικότητας των ζιζανίων.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Υπαιθρος Χώρα»
που κυκλοφόρησε την Παρασκευή 17 Μαρτίου 2023
