Δρ. Μαρία Αλεμπάκη: «Ο οινοτουρισμός μπορεί να προσφέρει μεγάλα οφέλη στις τοπικές κοινωνίες, υπό προϋποθέσεις»

Η Δρ. Μαρία Αλεμπάκη, εντεταλμένη ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Αγροτικής Οικονομίας και Κοινωνιολογίας του ΕΛΓΟ-Δήμητρα, γνωρίζει καλά τα δυνατά και τα αδύναμα σημεία του Οινοτουρισμού στην Ελλάδα. Μιλάει στην «ΥΧ» για την ανάγκη συμμετοχής όλων των δυνάμεων ενός τόπου.

Συνέντευξη στην Τάνια Γεωργιοπούλου

 

Ποιες είναι οι σύγχρονες τάσεις στην ανάπτυξη του οινοτουρισμού;

Το μεταβατικό τοπίο της οινοτουριστικής προσφοράς διαμορφώνεται στη σκιά της πανδημικής κρίσης. Κατά την αποτύπωση των τάσεων, έχει σημασία πώς βλέπει κανείς το ποτήρι: Αφενός, η καθολική σχεδόν παύση των οινικών εκθέσεων και των συναφών εκδηλώσεων, καθώς και το πλήγμα που έχουν υποστεί ειδικές μορφές τουρισμού, όπως ο συνεδριακός, συμπεριλαμβάνονται στις αρνητικές για τον οινοτουρισμό εξελίξεις.

Αφετέρου, υπάρχει μία γενική επιθυμία για μικρής διάρκειας αποδράσεις στην ύπαιθρο από μικρές παρέες φίλων ή οικογένειες, καθώς και για τουρισμό δεύτερης κατοικίας. Αυτό σημαίνει ότι ευνοούνται τα -κατά κανόνα εγκατεστημένα στον αγροτικό χώρο- επισκέψιμα οινοποιεία.

Πώς επηρέασε και επηρεάζει η πανδημία;

Οι νέες συνθήκες επιτάσσουν τον επανασχεδιασμό του προσφερόμενου προϊόντος: Μετάβαση από τον οινοτουρισμό των δεξαμενών και των βαρελιών -των εσωτερικών χώρων δηλαδή- σε ένα νέο μοντέλο παροχής αυθεντικών και εξατομικευμένων εμπειριών, οι οποίες ενσωματώνουν στοιχεία του τόπου. Έτσι, το σύγχρονο οινοτουριστικό προϊόν υιοθετεί πρωτόκολλα ασφαλείας, προσφέρεται σε νέους χώρους, εμπεριέχει την επαφή με τη φύση και απευθύνεται σε μικρότερα γκρουπ.

Η επίσκεψη έχει μεγαλύτερη διάρκεια, ενώ η ξενάγηση δομείται στη βάση ενός νέου αφηγήματος (storytelling), το οποίο, εκτός από την αμιγή παρουσίαση των προϊόντων ή της διαδικασίας οινοπαραγωγής, περιλαμβάνει διαστάσεις που σχετίζονται με την ελκυστικότητα της αμπελοοινικής περιοχής εν γένει.

Οι καταναλωτές επιθυμούν όχι απλώς να ταξιδέψουν ως τυπικοί τουρίστες, αλλά να βιώσουν αυθεντικά τον προορισμό με τη ματιά του μόνιμου κατοίκου. Κατά συνέπεια, απαιτείται μια συντονισμένη προσπάθεια όλων των εμπλεκόμενων φορέων, προκειμένου να αναδειχθούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, τα οποία συγκροτούν τη διακριτή ταυτότητα κάθε τόπου ως κοινότητας (sense of place).

Στην προσπάθεια αυτή, της συνδιαμόρφωσης της οινοτουριστικής εμπειρίας μαζί με τον επισκέπτη, είναι απαραίτητη η ενσωμάτωση όλων των εταίρων στην αλυσίδα αξίας.

Ποια είναι τα πιθανά οφέλη από την ανάπτυξη του οινοτουρισμού για μια περιοχή και για ποιους;

Η ανάπτυξη υποδομών για την υποδοχή επισκεπτών ενέχει σημαντικά οφέλη, ιδιαίτερα για τα μικρά οινοποιεία: Έσοδα από τις επιτόπιες πωλήσεις, ρευστότητα και προστιθέμενη αξία από την παροχή συμπληρωματικών υπηρεσιών, αλλά και ενίσχυση της εξαγωγικής δραστηριότητας. Επίσης, ο οινοτουρισμός διασφαλίζει άμεση επαφή με τον καταναλωτή, αναπτύσσοντας νέες συνεργασίες και αγορές.

Υπό προϋποθέσεις, η σύσταση δικτύων μεταξύ οινοποιείων και συναφών επιχειρήσεων (εστίασης, φιλοξενίας κ.α.) μπορεί να συνεισφέρει στην αξιοποίηση της τοπικής παραγωγής, στη δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης και υποδομών, στην άμβλυνση της εποχικότητας της τουριστικής ζήτησης, καθώς και στην περαιτέρω καλλιέργεια, όχι μόνο οινικής κουλτούρας, αλλά και κοινοτικής συνείδησης. Οι παραπάνω συνθήκες ενισχύουν την ανθεκτικότητα περιοχών κατεξοχήν ευάλωτων σε πιέσεις.

Θα μπορούσε η Ελλάδα να αποτελέσει έναν σημαντικό οινοτουριστικό προορισμό και τι θα πρέπει να γίνει για αυτό;

Παρά τη μακρά αμπελοοινική παράδοση της χώρας και τις εξαιρετικά σημαντικές συλλογικές προσπάθειες των οινοποιών -ήδη από τη δεκαετία του 1990- για τη δημιουργία περιφερειακών «Δρόμων του Κρασιού», η πορεία για την καθιέρωση της Ελλάδας στον παγκόσμιο οινοτουριστικό χάρτη δεν αποτελεί αποκλειστικά «υπόθεση των κρασάδων», για να χρησιμοποιήσω την ορολογία του πρωτοπόρου Γιάννη Μπουτάρη.

Πέραν της ύπαρξης μιας απαραίτητης κρίσιμης μάζας επισκέψιμων οινοποιείων, πολλοί είναι οι παράγοντες που συνδιαμορφώνουν τα θεμέλια οποιασδήποτε αναπτυξιακής πορείας, καθορίζοντας τόσο τον χαρακτήρα, όσο και την αντοχή αυτών των εγχειρημάτων στον χρόνο.

Σε πρόσφατη έρευνα (βλ. Alebaki & Ioannides, 2018) επιχειρήσαμε να αποτυπώσουμε τις κυριότερες απειλές για το μέλλον του εν Ελλάδι οινοτουρισμού. Τα αποτελέσματα καταδεικνύουν ως επιτακτική την ανάγκη για θεσμική θωράκιση, οργάνωση και στελέχωση των σχετικών δομών, για συντονισμό της διακυβέρνησης σε όλα τα επίπεδα, για διασύνδεση του οινοτουριστικού προϊόντος με τον πολιτισμό, καθώς και για επιμόρφωση όλων των εμπλεκομένων, με στόχο τη βελτίωση των προδιαγραφών ποιότητας, αλλά και την ενίσχυση της εμπιστοσύνης σε συνεργατικά σχήματα. Περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως η ορθολογική διαχείριση των συντελεστών παραγωγής, η προστασία του αμπελοοινικού τοπίου και η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής συνιστούν εξίσου σημαντικά ζητήματα, τα οποία θα πρέπει να ληφθούν υπόψη.

Σε κάθε περίπτωση, η διασφάλιση της βιωσιμότητας οποιασδήποτε αναπτυξιακής προσπάθειας προϋποθέτει την υιοθέτηση μιας ολιστικής προσέγγισης, η οποία δεν αντιλαμβάνεται τον οινοτουρισμό αποσπασματικά, αλλά τον εντάσσει σε ένα ευρύτερο και μακροπρόθεσμο σχέδιο που συνδιαμορφώνεται με κατεύθυνση από κάτω προς τα πάνω (bottom-up) και κατανοεί πλήρως, τόσο τις ιδιαιτερότητες κάθε προορισμού, όσο και το στάδιο του Κύκλου Ζωής του. Δεν μπορεί κανείς να συζητά, π.χ., για οινοτουρισμό στο Αμύνταιο, με τον τρόπο με τον οποίο το κάνει για τη Σαντορίνη.

Τα ελληνικά οινοποιεία, από την εμπειρία σας, είναι προετοιμασμένα να υποδεχτούν οινοτουρίστες και αν ναι, σε ποιον βαθμό;

Η τελευταία καταγραφή που πραγματοποιήσαμε στο Ινστιτούτο Αγροτικής Οικονομίας και Κοινωνιολογίας καταδεικνύει ότι περισσότερα από 240 ελληνικά οινοποιεία είναι ανοιχτά για το κοινό. Ωστόσο, ο αριθμός αυτών που έχουν αποκτήσει το ειδικό Σήμα Επισκέψιμου Οινοποιείου από το υπουργείο Τουρισμού είναι σημαντικά μικρότερος. Ανεξαρτήτως τυπικών προδιαγραφών, οι οποίες είναι, βεβαίως, αναγκαίο να υπάρχουν, μπορεί κανείς να διακρίνει μια πολυμορφία, τόσο ως προς το επίπεδο ανάπτυξης όσο και ως προς τη φιλοσοφία λειτουργίας αυτών των επιχειρήσεων.

Σήμερα υπάρχουν εξαιρετικά παραδείγματα -στην ενδοχώρα ή στα νησιά- που ανταποκρίνονται, σε μικρότερο ή σε μεγαλύτερο βαθμό, στις προσωπικές προτιμήσεις κάθε επισκέπτη. Εντούτοις, ο «βαθμός προετοιμασίας» ενός επισκέψιμου οινοποιείου συναρτάται από το γενικό επίπεδο υγείας μιας επιχείρησης.

Πέραν της πολυδιεργασίας των οινοποιών (ιδιαίτερα των μικρών), η οποία λειτουργεί ως ανασταλτικός παράγοντας για την εμπλοκή με τον οινοτουρισμό, η επίγνωση των εξειδικευμένων αναγκών των επισκεπτών απαιτεί επαρκώς καταρτισμένο προσωπικό, το οποίο δεν είναι πάντοτε διαθέσιμο. Εδώ, προκύπτει ένα στοίχημα που αφορά \την άμβλυνση του κενού μεταξύ οινοποιείων λιγότερο και περισσότερο ευέλικτων στην υιοθέτηση νέων τεχνολογιών.