Ενεργειακά αυτόνομα θερμοκήπια, με το βλέμμα στην κλιματική αλλαγή

του Γεώργιου Ντίνα, γεωπόνου-ερευνητή, υπεύθυνου Εργαστηρίου Αξιοποίησης Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας σε θερμοκήπια, ΑΠΕΘ/ΙΓΒΦΠ, ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ

Η καλλιέργεια αγροτικών προϊόντων γίνεται στον αγρό ή υπό κάλυψη (θερμοκήπια). Στα θερμοκήπια παράγονται, κυρίως, κηπευτικά (φρούτα και λαχανοκομικά) και βιομηχανικά φυτά (βιομηχανική και φαρμακευτική κάνναβη). Σήμερα, γίνεται μεγάλη συζήτηση για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στο περιβάλλον, αλλά και στην αγροτική παραγωγή.

Ο Έλληνας παραγωγός ίσως θεωρεί μακρινές τις προβλέψεις για υπερθέρμανση του πλανήτη και άνοδο της στάθμης του νερού της θάλασσας. Ολοένα και πιο συχνά, όμως, συμβαίνουν έντονα έως ακραία καιρικά φαινόμενα, που οδηγούν στην καταστροφή ή στην υποβάθμιση των καλλιεργειών.

Ακραία καιρικά φαινόμενα και ζημίες (καθολικές απώλειες παραγωγής ή υποβάθμιση ποιότητας) κατά την καλλιέργεια σε ανοιχτό αγρό

✱ Έντονες βροχοπτώσεις που οδηγούν σε πλημμύρες και χαλαζοπτώσεις.

✱ Έντονη ξηρασία σε συνδυασμό με υπερβολικά υψηλές θερμοκρασίες (καύσωνες).

✱ Υπερβολική και αχρείαστη κατανάλωση νερού για άρδευση καλλιεργειών, που οδηγεί σε μεγάλες απώλειες μέσω εξάτμισης λόγω ζέστης ή με απορροή προς το υπέδαφος.

✱ Υπερβολική και αχρείαστη κατανάλωση χημικών (λιπάσματα-φυτοφάρμακα) για θρέψη φυτών-καταπολέμηση εχθρών/ασθενειών εδάφους μέσω εξάτμισης, ειδικά σε συνθήκες πολύ υψηλών θερμοκρασιών και δυνατών ανέμων.

✱ Ρύπανση υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα μέσω απορροής περίσσιου νερού που περιέχει νιτρικά και άλλα ιόντα προς το υπέδαφος.

✱ Επιβάρυνση των παραγόμενων προϊόντων από ρυπογόνα σωματίδια της ατμόσφαιρας.

Εκτός των παραπάνω, στην Ελλάδα είναι περιορισμένες οι διαθέσιμες εκτάσεις για καλλιέργεια λαχανικών, αλλά και οι στρεμματικές αποδόσεις ανοιχτού αγρού σε σύγκριση με τις αντίστοιχες σε θερμοκήπια (έως δέκα φορές μικρότερες). Έτσι, οι παραγωγοί οδηγούνται σε εκτεταμένη χρήση γης και εισροών για την επίτευξη των ζητούμενων αποδόσεων, ενώ τα παραγόμενα προϊόντα δεν διαθέτουν ονοματεπώνυμο ή στοιχεία ταυτότητας, όπως προέλευση, μέθοδο παραγωγής και στοιχεία εισροών.

Επομένως, κρίνεται αναγκαία, στην ουσία αποτελεί μονόδρομο για την Ελλάδα, η μετάβαση της καλλιέργειας φρούτων και λαχανικών σε θερμοκήπια, αφού εξαλείφονται τα προαναφερθέντα μειονεκτήματα και εξασφαλίζεται απόλυτος έλεγχος των εισροών και γενικά της παραγωγής με ταυτόχρονα σημαντική αύξηση των αποδόσεων. Η καλλιέργεια σε θερμοκήπια δεν είναι βέβαια ερασιτεχνική καλλιέργεια. Χαρακτηρίζεται από αυξημένο κόστος αρχικής επένδυσης και επιπλέον κόστος λειτουργίας λόγω κατανάλωσης ενέργειας για έλεγχο του κλίματος χειμώνα-καλοκαίρι (θέρμανση-ψύξη), ενώ απαιτεί και εξειδικευμένο προσωπικό.

Οι παραγωγοί θερμοκηπίου πρέπει να αναλάβουν δράση, προκειμένου να βελτιώσουν τη διαχείριση της ενέργειας, να μεγιστοποιήσουν την αποδοτικότητα των πόρων και να επενδύσουν σε τεχνολογίες Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ), προκειμένου να παρέχουν καθαρά τρόφιμα για έναν αυξανόμενο πληθυσμό, καθώς η επισιτιστική ασφάλεια, η λειψυδρία, η κλιματική αλλαγή και η ενεργειακή ασφάλεια γίνονται όλο και περισσότερο σημαντικά, όπως περιγράφεται από τους στόχους αειφόρου ανάπτυξης του ΟΗΕ 2, 6, 7, 12 και 13 (UN, 2014).

Θερμοκήπια στη νέα ΚΑΠ ενόψει κλιματικής αλλαγής

Για τη μεταπήδηση της καλλιέργειας λαχανικών από το χωράφι στο θερμοκήπιο είναι απαραίτητο να αξιοποιηθούν τα χρηματοδοτικά εργαλεία του κράτους, όπως σχέδια βελτίωσης, αναπτυξιακός νόμος, επενδυτικά και ερευνητικά έργα (σε συνεργασία και με ερευνητικούς φορείς). Με τον τρόπο αυτόν, θα είναι εφικτό να κατασκευαστούν καινούργια θερμοκήπια, να εκσυγχρονιστούν τα ήδη υπάρχοντα και να ενσωματωθούν νέες τεχνολογίες και ΑΠΕ.

Μονόδρομος είναι και η ενσωμάτωση ΑΠΕ για την αποκλειστική κάλυψη ενεργειακών αναγκών των θερμοκηπίων (ταυτόχρονα με βελτιωμένη μόνωση και πλήρη έλεγχο κλίματος), αφού παρά το υψηλό αρχικό κόστος εγκατάστασης, τα πλεονεκτήματα είναι πολλαπλά (εξοικονόμηση ενέργειας, ουδέτερο αποτύπωμα άνθρακα και μηδενική έκλυση αερίων του θερμοκηπίου, παραγωγή προϊόντων με φιλικές προς το περιβάλλον μεθόδους).

Άμεσα εφαρμόσιμες ΑΠΕ στην Ελλάδα σήμερα είναι η ηλιακή ενέργεια, η ενέργεια από γεωθερμικά πεδία και η ενέργεια από βιομάζα, οι οποίες έχουν ουδέτερο αποτύπωμα άνθρακα.