FADN: Τα οικονομικά μεγέθη των γεωργικών εκμεταλλεύσεων – «Φτωχός συγγενής» στην ΕΕ η Ελλάδα

T

α στοιχεία που συγκεντρώνονται από τις εκμεταλλεύσεις αντιπροσωπεύουν μόνον ένα μέρος (38%) του συνόλου των μονάδων. Επιπλέον, αφορούν τις μονάδες που, βάσει της οικονομικής τους απόδοσης, η δραστηριότητά τους είναι προσανατολισμένη στην αγορά. Στην περίπτωση της Ελλάδας, το ελάχιστο όριο τυπικής απόδοσης είναι τα 4.000 ευρώ. Ωστόσο, αποτελεί ένα πολύ καλό εργαλείο πληροφόρησης, που αποτυπώνει την υστέρηση των εκμεταλλεύσεων της χώρας μας σε βασικά οικονομικά μεγέθη.

Παραγωγικοί… ουραγοί

Το FADN προσμετρά την Καθαρή Προστιθέμενη Αξία ανά Εκμετάλλευση (FNVA). Το μέγεθος αυτό ισούται με τα ακαθάριστα έσοδα μίας εκμετάλλευσης μείον τα κόστη των αποσβέσεων και αποτελεί μία από τις βασικές μονάδες μέτρησης της παραγωγικότητας. Εδώ η επίδοση της χώρας μας είναι στα 12.568 ευρώ, αποτελώντας την 6η χαμηλότερη στην ΕΕ-27 με πολύ μεγάλη διαφορά από την πρώτη 18άδα, αλλά και ευρισκόμενη πολύ πιο χαμηλά από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο που είναι στα 35.300 ευρώ.

Στις πρώτες δέκα θέσεις βρίσκονται η Σλοβακία, η Ολλανδία, η Τσεχία, η Δανία, η Γερμανία, το Βέλγιο, η Λιθουανία, η Γαλλία, η Ισπανία και η Σουηδία. Αξίζει, πάντως, να σημειωθεί ότι οι μισές εκμεταλλεύσεις που περιλαμβάνονται στη μελέτη παρουσίασαν FNVA ανά Ετήσια Μονάδα Εργασίας κάτω από 10.000 ευρώ.

Σε ό,τι αφορά την Καθαρή Προστιθέμενη Αξία ανά Εκμετάλλευση, ανάλογα με το είδος της εκμετάλλευσης οι μονάδες κηπευτικών επέδειξαν πέντε φορές υψηλότερες επιδόσεις σε σχέση με τις μεικτές καλλιέργειες και τις κτηνοτροφικές μονάδες. Όπως αναφέρει η μελέτη, «μια εξήγηση είναι ότι οι μεικτές καλλιέργειες συνήθως αφορούν μικρές εκμεταλλεύσεις, ενώ τα κηπευτικά παρουσιάζουν συνήθως πολύ υψηλή προστιθέμενη αξία».

Διάγραμμα 1: Μερίδιο οικογενειακής και αμειβόμενης εργασίας ανά κράτος – μέλος το 2018 (ποσοστό % Ετήσιας Μονάδας Εργασίας)

ΕΕ: Πιο παραγωγικές οι κτηνοτροφικές και οι οινοποιητικές μονάδες

Οι κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις χοίρων και πουλερικών παρουσίασαν τις υψηλότερες επιδόσεις FNVA ανά Ετήσια Μονάδα Εργασίας το 2018 (38.900 ευρώ), ενώ στη δεύτερη θέση πλασαρίστηκαν οι οινοπαραγωγικές μονάδες (35.900 ευρώ). Ο ευρωπαϊκός μέσος όρος έφτασε τα 22.500 ευρώ. Κάτω από τον μ.ό. βρέθηκαν οι μόνιμες καλλιέργειες πλην του οίνου, οι κτηνοτροφικές μονάδες μηρυκαστικών (αγελάδες/μόσχοι για κρέας, αιγοπροβατοτροφία) πλην της γαλακτοπαραγωγού αγελαδοτροφίας και οι μεικτές εκμεταλλεύσεις. Οι δύο αυτοί τύποι μονάδων παρουσίασαν τις χαμηλότερες επιδόσεις (16.400 και 13.500 αντιστοίχως).

Υψηλή η εξάρτηση από τις ενισχύσεις

Η μέση είσπραξη ανά εκμετάλλευση ανήλθε σε 96.300 ευρώ. Αν και αυτή η απόλυτη τιμή δεν λέει πολλά, αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι ότι από το εν λόγω ποσό το 86% προήλθε από τα παραγόμενα προϊόντα και το 14% από τις ευρωπαϊκές ενισχύσεις. Υπάρχουν, μάλιστα, χώρες, όπως η Φινλανδία και η Λιθουανία, όπου οι ενισχύσεις αντιπροσωπεύουν πολύ μεγαλύτερο ποσοστό επί των εισπράξεων (32% και 27% αντίστοιχα), ενώ και οι εκμεταλλεύσεις στην Ελλάδα βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στις ενισχύσεις, με το αντίστοιχο ποσοστό να βρίσκεται λίγο χαμηλότερα από το 20%. Στον αντίποδα, μόλις το 3% των εισπράξεων των ολλανδικών εκμεταλλεύσεων είναι από ενισχύσεις.

Kοστοβόρες οι μονάδες χοίρων και πουλερικών

Ως προς το κόστος παραγωγής, η ενδιάμεση κατανάλωση καταλάμβανε το 2018 το 52% των συνολικών δαπανών. Για την Ελλάδα, το ποσοστό αυτό ανήλθε σε 42%, ενώ η υψηλότερη τιμή καταγράφεται στην Ουγγαρία, με 63%. Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι το 24% αντιστοιχούσε στα λεγόμενα «κόστη ευκαιρίας» (οικογενειακή εργασία, ιδιόκτητη γη και ίδια κεφάλαια). Σε ό,τι αφορά το κόστος παραγωγής ανά είδος μονάδας, οι εκμεταλλεύσεις χοίρων και πουλερικών παρουσίασαν τις υψηλότερες τιμές ενδιάμεσης κατανάλωσης, τόσο σε απόλυτους αριθμούς (186.500 ευρώ) όσο και σε ποσοστό του συνολικού κόστους παραγωγής (περίπου το 50%). «Αυτό οφείλεται στις αυξημένες τιμές των ζωοτροφών. Αντίθετα, στις μόνιμες καλλιέργειες η μέση ενδιάμεση κατανάλωση έφτανε τα 14.800 ευρώ, ήτοι το 34% του συνολικού κόστους παραγωγής.

Ελλάδα: Οικογενειακές φάρμες με απλήρωτη δουλειά

Μικρές εκμεταλλεύσεις που απασχολούν ολιγάριθμο προσωπικό, βάζοντας πολλή προσωπική δουλειά από τα μέλη της οικογένειας που δεν αμείβεται, είναι οι ελληνικές, σύμφωνα με τη μελέτη. Ως προς τη χρήση εργασίας (Labour input), ο μέσος αριθμός εργατών που απασχολείται σε μία μονάδα φτάνει τον 1,6 ανά Ετήσια Μονάδα Εργασίας (2018).

Παρόμοια εικόνα με τον ανωτέρω μέσο όρο ισχύει σχεδόν για όλους τους τύπους των εκμεταλλεύσεων, πλην των μονάδων κηπευτικών και των κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων στα πουλερικά και στη χοιροτροφία. Εκεί ο μέσος όρος των εργατών που απασχολούνται είναι 44% υψηλότερος. Η τιμή αυτή, ωστόσο, παρουσιάζει διακυμάνσεις ανάλογα με τη χώρα. Στη Σλοβακία, βρίσκεται στο 10,6 ανά Ετήσια Μονάδα Εργασίας (AWU), ενώ στη χώρα μας μόλις στο 1.

To Διάγραμμα 1 δείχνει την αναλογία αμειβόμενης και μη αμειβόμενης οικογενειακής εργασίας στις εκμεταλλεύσεις της ΕΕ. Όπως φαίνεται, η χώρα μας βρίσκεται στις υψηλότερες θέσεις μεταξύ των χωρών όπου η δεύτερη μορφή κυριαρχεί (80% έναντι 20% αμειβόμενης εργασίας). Βεβαίως, παρά το γεγονός ότι η εργασία που προσφέρει κάθε μέλος της οικογένειας σε μια εκμετάλλευση δεν αμείβεται, συνεισφέρει στο εισόδημά της.

Η συνεισφορά αυτή αποτυπώνεται ως Οικογενειακό Εισόδημα Εκμετάλλευσης (FFI) ανά Μονάδα Εργασίας. Εδώ η Ελλάδα βρίσκεται στη 15η θέση με μια κάπως καλύτερη επίδοση (μεταξύ 11.939 ευρώ), τη στιγμή που ο μέσος όρος της ΕΕ βρίσκεται στα 19.000 ευρώ. Στις τρεις πρώτες θέσεις βρίσκονται η Ολλανδία (57.100 ευρώ), το Λουξεμβούργο (41.100 ευρώ) και το Βέλγιο (40.400 ευρώ).

Παραδοσιακά, ένα σημαντικό μέρος του εργατικού δυναμικού που απασχολείται στη γεωργία είναι τα μέλη της οικογένειας (εργασία χωρίς αμοιβή). Το ποσοστό των «οικογενειακών» εργατοωρών έφτανε το 74% στην ΕΕ και αποτελούσε την κύρια μορφή απασχόλησης στα περισσότερα κράτη, με εξαίρεση τη Σλοβακία, τη Βουλγαρία, την Ουγγαρία, την Εσθονία και τη Δανία. Όπως εξηγούν οι συγγραφείς, «χώρες με υψηλό μ.ό. εργατών ανά AWU καταδεικνύουν την κυριαρχία πολύ μεγάλων, μη οικογενειακών εκμεταλλεύσεων».

Νέοι αγρότες: Σε ποιες χώρες έχουν τα υψηλότερα εισοδήματα

Σε επίπεδο ΕΕ, οι εκμεταλλεύσεις που διαχειρίζονται παραγωγοί έως 40 ετών παρουσιάζουν τα χαμηλότερα εισοδήματα, σε σχέση με τις μονάδες που οι επικεφαλής είναι αγρότες άνω των 60 ετών. «Ωστόσο, μια περαιτέρω ανάλυση δείχνει ότι σε όλα τα κράτη-μέλη (εκτός από Βουλγαρία, Ουγγαρία, Λιθουανία και Πολωνία) τα χαμηλότερα εισοδήματα καταγράφονται σε εκμεταλλεύσεις που διαχειρίζονται παραγωγοί άνω των 60 ετών.

Στον αντίποδα, σε εννέα κράτη-μέλη (Κύπρος, Τσεχία, Γερμανία, Δανία, Φινλανδία, Γαλλία, Κροατία, Ολλανδία και Σλοβακία), οι φάρμες νέων αγροτών παρουσίασαν τα υψηλότερα εισοδήματα. Σημειώνεται ότι σχεδόν οι μισοί νέοι παραγωγοί που περιλαμβάνονται στη μελέτη βρίσκονται στην Πολωνία και στη Ρουμανία, χώρες με χαμηλότερα του μέσου όρου επίπεδα εισοδήματος, όπως άλλωστε συμβαίνει και στην Ελλάδα.

Οι χαμηλότεροι μισθοί της ΕΕ

Το μέσο ακαθάριστο ωρομίσθιο εργασίας στον πρωτογενή τομέα αυξήθηκε από το 2007 κατά 75%, φτάνοντας από τα 5 ευρώ στα 8,7 ευρώ το 2018, σύμφωνα με το FADN. Όπως φαίνεται και από το Διάγραμμα 3, οι αμοιβές ανά χώρα παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές. Το υψηλότερο ωρομίσθιο καταγράφεται στη Δανία (24,60 ευρώ), ενώ το χαμηλότερο στη Ρουμανία (2,50 ευρώ).

Ενώ, όμως, το μέσο ωρομίσθιο στην ΕΕ φτάνει τα 8,70 ευρώ, στη χώρα μας βρίσκεται στα μόλις 3,6 ευρώ, αποτελώντας την τρίτη χαμηλότερη επίδοση στην ΕΕ-27 μπροστά μόνο από τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία. Είναι χαρακτηριστικό ότι παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα αποτελεί ένα από τα πιο παλαιά μέλη της ΕΕ, τα ωρομίσθια με τα οποία αμείβονται οι εργαζόμενοι στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις είναι σημαντικά χαμηλότερα ακόμα και από χώρες που εντάχθηκαν στην Ένωση το 2004, όπως η Λιθουανία, η Λετονία και η Εσθονία.

Απογοητευτικές επιδόσεις και στα εισοδήματα

Αφαιρώντας από την Kαθαρή Προστιθέμενη Αξία τους εξωτερικούς παράγοντες της παραγωγής και προσθέτοντας τις ενισχύσεις και τους φόρους στις επενδύσεις, προκύπτει το Καθαρό Εισόδημα Εκμετάλλευσης (FNI). Eδώ, η χώρα μας σε σχέση με τον ανταγωνισμό τα πηγαίνει ελαφρώς καλύτερα, ξεπερνώντας ή ισοδυναμώντας με δώδεκα κράτη-μέλη. Ωστόσο, σε απόλυτους αριθμούς και εδώ βρίσκεται πολύ χαμηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (10.000 ευρώ, τη στιγμή που ο μ.ό. της ΕΕ-27 ξεπερνά τα 20.000 ευρώ).

Διάγραμμα 2: Καθαρό εισόδημα εκμετάλλευσης ανά κράτος – μέλος το 2018 (ευρώ)

Διάγραμμα 3: Μέσα ονομαστικά ωρομίσθια ανά κράτος – μέλος το 2018