Οι παγίδες των Οικολογικών Σχημάτων που οδηγούν σε µείωση των ενισχύσεων

Σε δύσκολη εξίσωση φαίνεται ότι εξελίσσεται η επιλογή των Οικολογικών Σχημάτων στην ΕΑΕ 2023 από τους Έλληνες παραγωγούς, ιδιαίτερα για εκείνους που διαθέτουν μικρό κλήρο. Από το ρεπορτάζ της «ΥΧ» προκύπτει ότι από την πορεία μέχρι στιγμής του ΟΣΔΕ, τα Οικολογικά Σχήματα δεν έχουν αποδειχθεί ελκυστικά για τους αγρότες, με δεδομένο ότι είναι ιδιαίτερα πολύπλοκα, ενώ κάποιες δράσεις δεν έχουν αποσαφηνιστεί επαρκώς.

Σύμφωνα με αποκλειστικές πληροφορίες της «ΥΧ», έχουν ενταχθεί Οικολογικά Σχήματα «αναγκαστικά» όπως π.χ. στην κτηνοτροφία, άλλα παραμένουν σε θεωρητικό επίπεδο, ενώ το πιο ελκυστικό Σχήμα, αυτό των Βιολογικών, δεν εξασφαλίζει τον τελικό στόχο που είναι, μεταξύ άλλων, η παραγωγή βιολογικών προϊόντων. Μάλιστα, εκφράζεται δυσαρέσκεια από τους καλά γνωρίζοντες, ακόμα και μέσα στον ΟΠΕΚΕΠΕ, καθώς έχει γίνει πλέον αντιληπτό το εύρος των δυσκολιών του εγχειρήματος.

Επιπλέον, διατυπώνεται η ανάγκη να υπάρξει τροποποίηση μέρους των Οικολογικών Σχημάτων, που είναι σχεδόν αδύνατον να εφαρμοστεί. Όλα αυτά οδηγούν στο συμπέρασμα ότι κάποιοι θα κερδίσουν από την επιλογή και εφαρμογή των Οικολογικών Σχημάτων που θα επιλέξουν, ενώ άλλοι κινδυνεύουν να χάσουν χρήματα από τις ενισχύσεις τους (υπενθυμίζουμε ότι τα Οικολογικά Σχήματα απορροφούν το 25% των κονδυλίων των άμεσων ενισχύσεων). Δυστυχώς, χάθηκε πολύτιμος χρόνος από την προηγούμενη ηγεσία του ΥΠΑΑΤ που δεν προχώρησε στις απαραίτητες ενέργειες για να είναι η χώρα έτοιμη να ανοίξει χωρίς προβλήματα το ΟΣΔΕ.

Ετήσιες οι δράσεις

Αν και ακούγεται σχετικά εύκολο, ότι δηλαδή τα Οικολογικά Σχήματα ήρθαν με τη νέα ΚΑΠ 2023-2027 να αντικαταστήσουν το Πρασίνισμα, η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική. Το γεγονός ότι πρόκειται για ετήσιες δράσεις και όχι πολυετείς, αυτό τις καθιστά ιδιαίτερα πολύπλοκες. «Όσο απλό ακούγεται, τόσο έχει αυξήσει την πολυπλοκότητα για το πώς θα διαμορφωθεί μια ΕΑΕ, ώστε να μη μειωθούν δραματικά οι ενισχύσεις που από χρόνο σε χρόνο μεταβάλλονται», μεταφέρει στην «ΥΧ» πρώην έμπειρο στέλεχος του Οργανισμού.

Όπως μας εξηγεί, «η φιλοδοξία του Στρατηγικού Σχεδίου της Ελλάδας ήταν η πληθώρα των Οικολογικών Σχημάτων (δέκα τον αριθμό), ώστε να μπορεί ο Έλληνας αγρότης να βρει τον εαυτό του σε κάποιο από αυτά».

Από τα στοιχεία που έχουμε καταφέρει να συλλέξουμε, φαίνεται ότι η συνέχεια δεν είναι καθόλου ενθαρρυντική, αν λάβουμε υπόψη μας τη μέχρι σήμερα πορεία των αιτήσεων. Καθόλου ενθαρρυντική, γιατί σε περίπτωση αδιάθετων ποσών από τα Οικολογικά Σχήματα μόνο ένα μέρος μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη βασική εισοδηματική στήριξη για τη βιωσιμότητα.

Η αλήθεια είναι ότι σχεδόν όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ αντιμετώπισαν προβλήματα με τα Οικολογικά Σχήματα, καθώς αυξάνουν την πολυπλοκότητα όχι μόνο των δηλώσεων ΟΣΔΕ, αλλά και του συστήματος ελέγχου και, κατ’ επέκταση, του τρόπου με τον οποίο θα πληρωθούν οι αγρότες. Η Γαλλία, για παράδειγμα, μπορεί να επέλεξε ένα παρόμοιο σχήμα με την Ελλάδα, με πολλά δηλαδή Οικολογικά Σχήματα, είχε όμως ήδη ένα πληροφοριακό σύστημα από το 2007, το οποίο αναπροσάρμοσαν με επιτυχία στις νέες ανάγκες. Η, δε, Ισπανία επέλεξε λιγότερα Οικολογικά Σχήματα, τα οποία μπορεί να ελέγξει με monitoring.

Στην περίπτωση της Ελλάδας, ακόμα και μέχρι αυτήν τη στιγμή υπάρχουν δράσεις Οικολογικών Σχημάτων για τις οποίες δεν είναι γνωστό πώς θα πραγματοποιηθούν οι έλεγχοι, εφόσον επιλεγούν από τους παραγωγούς για να μπορέσουν οι τελευταίοι να πληρωθούν. Η πρόσφατη εγκύκλιος του ΟΠΕΚΕΠΕ έδωσε κάποιες κατευθύνσεις σε ό,τι αφορά τον διοικητικό έλεγχο των Οικολογικών Σχημάτων, παραμένει όμως «γρίφος» για παράδειγμα πώς θα ελεγχθεί το Οικολογικό Σχήμα 31.10 – Προστασία τοπίων και γεωργικών συστημάτων υψηλής περιβαλλοντικής σημασίας – Δράση 31.10 «Προστασία μνημειακών ελαιώνων», καθώς αυτή η πληροφορία βρίσκεται μόνο σε επίπεδο πανεπιστημιακής έρευνας!

Η «ΥΧ» παρουσιάζει τα βασικά χαρακτηριστικά των Οικολογικών Σχημάτων, κάποια από τα ποσά τα οποία προβλέπονται, τις αδυναμίες τους και αποκαλύπτει το παρασκήνιο για κάποιες δράσεις που εντάχθηκαν από τις προηγούμενες ηγεσίες του ΥΠΑΑΤ.

Π1-31.1 – Χρήση ανθεκτικών και προσαρμοσμένων ειδών και ποικιλιών:

α) 31.1-Α «Καλλιέργεια χειμερινών σιτηρών και ψυχανθών μικρού βιολογικού κύκλου».

β) 31.1-Β «Καλλιέργεια προσαρμοσμένων στις τοπικές συνθήκες ειδών και ποικιλιών».

γ) 31.1-Γ «Καλλιέργεια καινοτόμων ανθεκτικών καλλιεργειών».

Αφορά τις αρόσιμες εκτάσεις σε μια προσπάθεια να αναπληρωθεί το Πρασίνισμα και να ενισχυθούν ανθεκτικές ποικιλίες προσαρμοσμένες σε τοπικά μικροκλίματα. Ουσιαστικά, πρόκειται για γεωργικές πρακτικές που εφαρμόζονται προκειμένου να αποφευχθεί η σπατάλη υδάτινων πόρων και να προστατευθεί το περιβάλλον. Είναι πρακτικές που προσφέρονται για έλεγχο μέσω monitoring, γεγονός που θα διευκολύνει τη διαχείρισή τους. Έχει προβλεφθεί ενίσχυση και για φαρμακευτικά φυτά, η οποία ανέρχεται στα 824 ευρώ το εκτάριο.

Π1-31.2 – Επέκταση της εφαρμογής περιοχών οικολογικής εστίασης:

α) 31.2-Α «Περιοχές οικολογικής εστίασης».

β) 31.2-Β «Περιοχές οικολογικής εστίασης με φυτά ξενιστές».

Η επέκταση των περιοχών οικολογικής εστίασης, οι οποίες υπήρχαν και στην προηγούμενη προγραμματική περίοδο, ενισχύουν την προσπάθεια διατήρησης των περιοχών αυτών και εμπλουτισμού τους.

Π1-31.3 – Εφαρμογή βελτιωμένων πρακτικών φυτοκάλυψης, με παράλληλη ενίσχυση της βιοποικιλότητας:

α) Δράση 31.3-Α «Σπορά του υπορόφου στις μόνιμες καλλιέργειες για φυτοκάλυψη (χωρίς παραγωγή) και δημιουργία ζωνών βιοποικιλότητας στα περιθώρια».

β) Δράση 31.3-Β «Σπορά του υπορόφου στις μόνιμες καλλιέργειες για φυτοκάλυψη (χωρίς παραγωγή) και δημιουργία ζωνών βιοποικιλότητας στα περιθώρια με χρήση ξενιστών».

γ) Δράση 31.3-Γ «Σπορά του αγροτεμαχίου στις αρόσιμες εκτάσεις για φυτοκάλυψη (χωρίς παραγωγή)».

δ) Δράση 31.3-Δ «Σπορά του αγροτεμαχίου στις αρόσιμες εκτάσεις για φυτοκάλυψη (χωρίς παραγωγή) με τη χρήση ξενιστών».

Με το συγκεκριμένο Οικολογικό Σχήμα επιχειρείται η επίτευξη της προστασίας των εδαφών από τη διάβρωση και, παράλληλα, η ενίσχυση της βιοποικιλότητας. Αν και πρόκειται για παραδοσιακούς τρόπους καλλιέργειας του εδάφους, ωστόσο η σπορά του υπορόφου στις μόνιμες καλλιέργειες ήταν κάτι που απασχόλησε τους παραγωγούς, όπως και οι περίοδοι σποράς στις αρόσιμες. Το ύψος της ενίσχυσης κυμαίνεται από 50-150 ευρώ το εκτάριο.

Π1-31.4 – Εφαρμογές κυκλικής οικονομίας στη γεωργία:

Δράση 31.4: «Συγκέντρωση και θρυμματισμός των υπολειμμάτων καλλιεργειών και των κλαδεμάτων και εφαρμογή του κομπόστ (ιδιοπαραγόμενο ή μη)».

Η εφαρμογή πρακτικών Κυκλικής Οικονομίας ήταν κάτι που έλειπε από την ελληνική πρακτική και είναι πολύ σημαντικό που εισάγεται με τη μορφή πρακτικών στο συγκεκριμένο Οικολογικό Σχήμα. Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται τόσο στον τρόπο που θα επιλεγεί να ελεγχθεί, όσο και στα αποτελέσματά του στο χωράφι.

Π1-31.5 – Βελτίωση αγροδασικών οικοσυστημάτων, πλούσιων σε στοιχεία του τοπίου:

Δράση 31.5-Α «Γεωργοδασικά οικοσυστήματα».

Δυστυχώς, το συγκεκριμένο Οικολογικό Σχήμα έχει περάσει από 40 κύματα και αναμένεται να περάσει από άλλα τόσα. Σύμφωνα με πληροφορίες, αρχικά είχε σχεδιαστεί να μην εφαρμοστεί λόγω της απουσίας των Διαχειριστικών Σχεδίων Βόσκησης. Τελικά, το ΥΠΑΑΤ έκανε πίσω, καθώς η κραυγαλέα έλλειψη Οικολογικών Σχημάτων για την κτηνοτροφία ήταν αυτή που ανάγκασε τους υπευθύνους να το περιγράψουν, με το σκεπτικό ότι πιθανώς να μπορεί να εφαρμοστεί όπως η Εξισωτική Αποζημίωση μέσα στην ΕΑΕ.

Π1-31.6 – Ενίσχυση παραγωγών για την εφαρμογή φιλικών για το περιβάλλον πρακτικών διαχείρισης, με τη χρήση ψηφιακής εφαρμογής διαχείρισης εισροών και παρακολούθησης περιβαλλοντικών παραμέτρων:

α) 31.6-Α «Χρήση της ψηφιακής εφαρμογής και σύνταξη Σχεδίου Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (ΣΠΔ)».

β) 31.6-Β «Συνέχιση εφαρμογής της μεθόδου σεξουαλικής σύγχυσης των λεπιδοπτέρων (ΚΟΜΦΟΥΖΙΟ)».

γ) 31.6-Γ «Εξαπόλυση ωφέλιμων μακρο-οργανισμών».

δ) 31.6- Δ «Χρήση εντομοπαθογόνων νηματωδών».

ε) 31.6-Ε «Μηχανική ζιζανιοκτονία και κάλυψη με φυτικά υλικά εδαφοκάλυψης (mulch)».

στ) 31.6-ΣΤ «Πολλαπλά καλοκαιρινά κλαδέματα για οπωρώνες χωρίς όψιμη φρέσκια βλάστηση».

ζ) 31.6-Ζ «Χρήση ψεκαστικών ακροφυσίων μειωμένης διασποράς».

η) 31.6-Η «Διαχείριση των υπολειμμάτων ψεκαστικών υγρών».

θ) 31.6-Θ «Χρήση γεωργίας ακριβείας κατά τους ψεκασμούς».

ι) 31.6-Ι «Χρήση λιπασμάτων βραδείας αποδέσμευσης».

ια) 31.6-ΙΑ «Χρήση λιπασμάτων με παρεμποδιστές».

ιβ) 31.6-ΙΒ «Χρήση προϊόντων ή λιπασμάτων με βιοδιεγέρτες».

ιγ) 31.6-ΙΓ «Εφαρμογή εθελοντικών οδηγιών ολοκληρωμένης φυτοπροστασίας».

Αυτό το Οικολογικό Σχήμα ουσιαστικά εισάγει την καινοτομία στην ελληνική γεωργική οικονομία. Μέσω της ψηφιακής γεωργίας, επιχειρείται μια «ολιστική» αντιμετώπιση της γεωργικής πρακτικής. Με αρκετά υψηλές τιμές μονάδας, γίνεται προσπάθεια να καταστεί ελκυστική η χρήση φιλικών προς το περιβάλλον εισροών στο αγροτεμάχιο, τα οποία με συγκεκριμένες οδηγίες καθοδήγησης θα βοηθούν στην αποτελεσματικότερη γεωργία.

Επίσης, ανοίγει από μόνο του τον δρόμο στα συστήματα αγροπληροφορικής και υποχρεώνει την ΕΑΕ να επικοινωνεί με τρίτα συστήματα, προκειμένου να επιβεβαιώνεται η επιλεξιμότητα των ενεργειών.

Π1-31.7 – Περιβαλλοντική διαχείριση κτηνοτροφικών συστημάτων:

α) 31.7-Β «Μετακίνηση από υποβαθμισμένους βοσκοτόπους».

β) 31.7-Δ «Κατάρτιση και εφαρμογή βελτιωμένου σιτηρεσίου».

Πρόκειται για το δεύτερο κτηνοτροφικό Οικολογικό Σχήμα, το οποίο πριμοδοτεί για πρώτη φορά τους μετακινούμενους κτηνοτρόφους, κάνοντας πράξη τη διατήρηση των βοσκοτόπων, την αποφυγή μετατροπής τους σε δασικές εκτάσεις και την καλή διαβίωση των ζώων.

Το ύψος ενίσχυσης ανέρχεται σε 65 ευρώ για τα αιγοπρόβατα και 55 ευρώ για τα βοοειδή. Η εφαρμογή βελτιωμένου σιτηρεσίου απαιτεί τη συμβουλή κτηνιάτρου ή γεωπόνου και την κατάρτιση και εφαρμογή εμπλουτισμένου σιτηρεσίου.

Π1-31.8 – Διατήρηση και προστασία καλλιεργειών σε εκτάσεις με αναβαθμίδες:

Με βάση το ρεπορτάζ, αυτή η πληροφορία υπάρχει στο υπόβαθρο του ΟΠΕΚΕΠΕ, συνεπώς δεν θα είναι δύσκολη η επιλεξιμότητα για τα αγροτεμάχια των περιοχών με αναβαθμίδες. Η δράση απευθύνεται στους γεωργούς των περιοχών της Ελλάδας που χρησιμοποιούν αυτήν τη μέθοδο καλλιέργειας από ανάγκη και τους δίνεται ένα επιπλέον κίνητρο για τη συντήρησή τους.

Π1-31.9 – Διατήρηση μεθόδων βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας:

Πρόκειται για το πιο αμφιλεγόμενο Οικολογικό Σχήμα, για το οποίο έγινε πολλή συζήτηση και, τελικά, επιλέχθηκε να εφαρμοστεί με τέτοιον τρόπο που δεν διασφαλίζει την παραγωγή βιολογικών προϊόντων. Με δεδομένο ότι τα Οικολογικά Σχήματα είναι ετήσια, η σύμβαση με Οργανισμό Πιστοποίησης δεν αποτελεί βασική προϋπόθεση συνέχισης της βιολογικής πρακτικής και, κατ’ επέκταση, την παραγωγή βιολογικά πιστοποιημένων προϊόντων. Οι τιμές που προβλέπονται είναι αρκετά υψηλές και οι ελάχιστες απαιτήσεις του μέτρου το καθιστούν ως το πιο ελκυστικό ανάμεσα στα Οικολογικά Σχήματα.

Π1-31.10 – Προστασία τοπίων  και γεωργικών συστημάτων υψηλής περιβαλλοντικής σημασίας:

Δράση 31.10 «Προστασία μνημειακών ελαιώνων»

Πρόκειται για το Οικολογικό Σχήμα για το οποίο δεν υπάρχουν στοιχεία και είναι συγκεχυμένες οι πληροφορίες σχετικά με την επιλεξιμότητα των εκτάσεων. Όπως μαθαίνουμε, δεν είναι σαφές ακόμα ποια και πόσα αγροτεμάχια θα συμπεριληφθούν σε αυτό το Οικολογικό Σχήμα.