Κλαδοδέματα ελιάς ως σημαντική πηγή βιομάζας

του Νίκου Δαναλάτου, καθηγητή, διευθυντή Εργαστηρίου Γεωργίας & Εφαρμοσμένης Φυσιολογίας Φυτών, κοσμήτορα Σχολής Γεωπονικών Επιστημών Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει προσδιορίσει τη βιομάζα ως τη σημαντικότερη πηγή ανανεώσιμης ενέργειας. Με τον όρο «βιομάζα» νοείται κάθε οργανική ύλη που είναι διαθέσιμη για παραγωγή στερεών, υγρών και αερίων καυσίμων. Η βιομάζα περιλαμβάνει τα υποπροϊόντα ή τα υπολείμματα γεωργικών καλλιεργειών, τα παραπροϊόντα γεωργικών βιομηχανιών, τα υπολείμματα ή παραπροϊόντα βιομηχανιών ξύλου, των ζωικών αποβλήτων, των αστικών υπολειμμάτων και τις ενεργειακές καλλιέργειες. Η ελιά, όπως και τα περισσότερα καρποφόρα δέντρα, κλαδεύεται σχεδόν κάθε χρόνο για διαμόρφωση σχήματος και καρποφορίας. Κατά το κλάδευμα καρποφορίας στα μεγάλα δέντρα (άνω των πέντε ετών), εξασφαλίζεται η δημιουργία κανονικής ετήσιας βλάστησης που προϋποθέτει την κανονική καρποφορία της επόμενης χρονιάς.

Με το κλάδευμα καρποφορίας, το μέγεθος του δέντρου παραμένει στα επιθυμητά επίπεδα και αφαιρούνται τα κλαδιά που ξεφεύγουν σε ύψος ή εμποδίζουν πλευρικά την εργασία των μηχανημάτων, ενώ εξασφαλίζεται και καλός αερισμός στο εσωτερικό του δέντρου. Ο αριθμός των κλαδιών/βλαστών που αφαιρείται εξαρτάται από τον βαθμό γενικής καρποφορίας του δέντρου της χρονιάς που πέρασε. Εάν αυτό καρποφόρησε επαρκώς, τότε κόβονται όλοι οι διετείς βλαστοί που δεν έδωσαν καρπό. Μετά το κλάδεμα απομακρύνονται και συνηθέστατα καίγονται οι κλαδεμένοι βλαστοί.

Λόγω της μεγάλης εξάπλωσης της ελιάς στη χώρα μας, σημαντικό δυναμικό βιομάζας θα μπορούσε να προκύψει από τα κλαδοδέματα που μέχρι σήμερα καίγονται. Πέρα από τον κίνδυνο πυρκαγιάς, αλλά και την έκλυση στην ατμόσφαιρα μεγάλων ποσοτήτων επικίνδυνων ουσιών (φουρανίων και διοξινών), το κάψιμο των κλαδοδεμάτων αποτελεί μεγάλη σπατάλη ενεργειακού δυναμικού που θα μπορούσε να συνεισφέρει στην ανάπτυξη των ελαιοπαραγωγικών περιοχών και της χώρας γενικότερα.

Ανάλυση κόστους – οφέλους

Από μια σύντομη ανασκόπηση της βιβλιογραφίας, αλλά και από μια πρόχειρη δειγματοληψία σε περιοχές της Φθιώτιδας και Μαγνησίας προέκυψε ότι, με ένα μεσαίο κλάδεμα, απορρίπτονται και τελικά καίγονται περί τα 5-6 κιλά κλαδιών ανά ελαιόδεντρο (υγρασία περί το 40%-60%), επιπλέον από τους κορμούς και την ξυλεία που συλλέγονται και χρησιμοποιούνται κυρίως για οικιακή χρήση.

Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ (2017) στην Ελλάδα οι ελαιώνες καταλαμβάνουν 6.864.618 στρέμματα σε 442.803 εκμεταλλεύσεις. Με μέση πυκνότητα 15 δέντρων ανά στρέμμα και 3 κιλά κλαδοδέματα (ξηρό βάρος) ανά δέντρο παράγονται περί τους 300.000 τόνους βιομάζας. Αν η βιομάζα αυτή μετατραπεί σε αγρο-πελλέτα και διατεθεί στην ελληνική αγορά για θέρμανση, θα βοηθούσε στην περαιτέρω ανάπτυξη των ΑΠΕ και την οικονομική ανάπτυξη της υπαίθρου. Πραγματικά, η πώληση 300.000 τόνων πελλέτας στη λιανική αγορά προς 240 ευρώ/τόνος περίπου δίνει συνολικό κύκλο εργασιών (συμπεριλαμβανομένου του ΦΠΑ) περί τα 72 εκατ. ευρώ.

Μια χονδροειδής προσεγγιστική κατανομή της ανωτέρω τιμής των 240 ευρώ/τόνος μπορεί να αναλυθεί ως εξής:

✱ 50 ευρώ τιμή παραγωγού (σύνολο 15 εκατ. ευρώ)

✱ 20 ευρώ ενδιάμεσος φορέας (από το χωράφι στη μονάδα-κόστος μεταφοράς περί τα 4 ευρώ) (σύνολο 6 εκατ. ευρώ)

✱ 30 ευρώ εργατικά στη μονάδα παραγωγής πελλέτας (σύνολο 9 εκατ. ευρώ)

✱ 20 ευρώ κόστος Η/Ρ στη μονάδα

✱ 10 ευρώ λοιπά έξοδα στη μονάδα

✱ 40 ευρώ κέρδος μονάδας προ φόρων (10 ευρώ φόροι ή σύνολο 3 εκατ. ευρώ, κέρδη 9 εκατ. ευρώ)

✱ 30 ευρώ λιανικό εμπόριο (6,25 ευρώ μεταφορικά, 8,33 ευρώ εργατικά, 3,42 ευρώ φόροι, κέρδος 12 ευρώ) (σύνολο εργατικών 2,5 εκατ. ευρώ, κέρδους 3,6 εκατ. ευρώ, φόρων 1,026 εκατ. ευρώ)

✱ 40 ευρώ ΦΠΑ (σύνολο 12 εκατ. ευρώ)

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η χρήση 300.000 τόνων βιομάζας (με θερμογόνο δύναμη περί τα 17 GJ/t) συνεπάγεται εξοικονόμηση 150.000 κυβικών μέτρων ισοδύναμου πετρελαίου (μείωση εισαγωγών) προς 300 ευρώ/m3 ΙΠ περίπου δηλαδή περί τα 45 εκατ. ευρώ.

Τέλος, η διάθεση στην ελληνική αγορά 300.000 τόνων ελληνικής πελέττας προς 240 ευρώ/τόνος βοηθά στην εξοικονόμηση 150.000 m3 IΠ με σημερινή αξία 1.000 ευρώ/ κ.μ. προς (1.000 – 580=) 420 ευρώ ή 63 εκατ. ευρώ. Σε μια στοιχειώδη άσκηση προσδιορισμού της ωφέλειας των προστιθέμενων αξιών που προαναφέρθηκαν σε επίπεδο ακαθάριστου εθνικού προϊόντος χρησιμοποιούμε τη σχέση:

όπου:

✱ ΠΑ είναι η επιμέρους προστιθέμενη αξία για τη διαδικασία n.

✱ ΠΟΛ είναι ο πολλαπλασιαστής για τη διαδικασία.

✱ ΕΙΣ είναι το ποσό των εισαγωγών.

✱ ΕΞ είναι το ποσό των εξαγωγών.

Θεωρώντας τιμές πολλαπλασιαστών n=2,5 για ΠΑ, που αφορά αμοιβές εργασίας και έσοδα πρωτογενούς παραγωγής, και n=1,5 για ΠΑ της μονάδας παραγωγής πελλέτας) προκύπτει τιμή ΑΕΠ ίση με το άθροισμα:

Συμπεράσματα

Παρά την πολύ γενικευμένη προσέγγιση που ακολουθήθηκε παραπάνω, γίνεται φανερό ότι τα οφέλη της χρήσης των κλαδοδεμάτων για ενεργειακούς σκοπούς στην Ελλάδα είναι πολύ σημαντικά και φθάνουν τα 310 εκατ. ευρώ ή 0,16% του ΑΕΠ. Αυτό αντιστοιχεί περί τα 1.000 ευρώ ανά τόνο κλαδοδεμάτων (ξηρή ουσία) ή περί τα 45 ευρώ/στρέμμα και αυτό θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη από τους υπεύθυνους για την ενθάρρυνση της πρακτικής αυτής στο άμεσο μέλλον. Από περιβαλλοντική άποψη, η διάθεση 300 kt ξηρής βιομάζας ως στερεού βιοκαυσίμου θα μειώσει το αποτύπωμα διοξειδίου του άνθρακα κατά 300.000χ 44/301 = 440.000 t CO2.