του Βασίλειου Παπαναστάση, oμότιμου καθηγητή ΑΠΘ, προέδρου του Ελληνικού Αγροδασικού Δικτύου, τακτικού μέλους της Ελληνικής Γεωργικής Ακαδημίας
Η αγροδασοπονία αναγνωρίζεται ως στρατηγικής σημασίας γεωργική πρακτική στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Επίσης, οι στρατηγικές «Από το Αγρόκτημα στο Πιάτο» και «Βιοποικιλότητα» περιέχουν σημαντικές δεσμεύσεις για την αγροδασοπονία.
Στην πρώτη προβλέπεται ότι «τα νέα οικολογικά συστήματα (eco-schemes) θα προσφέρουν μια σημαντική ροή χρηματοδότησης για την ενίσχυση βιώσιμων πρακτικών, όπως είναι η αγροδασοπονία», ενώ στη δεύτερη αναφέρεται ότι «η λήψη μέτρων στήριξης της αγροδασοπονίας στο πλαίσιο της αγροτικής ανάπτυξης θα πρέπει να αυξηθεί, καθώς έχει μεγάλες δυνατότητες να παρέχει πολλαπλά οφέλη για τη βιοποικιλότητα, τους ανθρώπους και το κλίμα».
Η ίδια Επιτροπή, στον κανονισμό αριθ. 1305/2013, ορίζει την αγροδασοπονία ως «ένα σύστημα χρήσης γης, στο οποίο τα δέντρα καλλιεργούνται σε συνδυασμό με τη γεωργία στην ίδια γη».
Παραδοσιακά αγροδασικά συστήματα
Στη χώρα μας, η αγροδασοπονία αντιπροσωπεύεται από τα παραδοσιακά αγροδασικά συστήματα, αλλά και σε δασικές εκτάσεις που χρησιμοποιούνται ως βοσκότοποι. Σύγχρονα αγροδασικά συστήματα δεν υπάρχουν μέχρι σήμερα, γιατί η Ελλάδα δεν έχει υλοποιήσει το αγροπεριβαλλοντικό μέτρο της ΚΑΠ για την εγκατάσταση νέων συστημάτων, τόσο κατά την προγραμματική περίοδο 2007-2013, όσο και κατά την πρόσφατη 2014-2020. Η υλοποίηση του σχετικού δασικού Υπομέτρου 8.2 της τελευταίας περιόδου αποκλείστηκε και κατά την τρέχουσα μεταβατική περίοδο 2021-2022, παρά τη μεγάλη ζήτηση που υπάρχει από ιδιώτες και αγροτικές οργανώσεις.
Γεωργικές εκτάσεις
Τα παραδοσιακά αγροδασικά συστήματα σε γεωργικές εκτάσεις είναι στην πλειονότητά τους δασογεωργικά, δηλαδή τα δέντρα συγκαλλιεργούνται με γεωργική καλλιέργεια. Τα δέντρα των αγροτεμαχίων αυτών είναι κυρίως δασικά (π.χ. δρύες, πεύκα, λεύκες, κυπαρίσσια, καστανιές) με συγκαλλιέργεια συνήθως σιτηρών, ενώ υπάρχουν και οπωροφόρα (π.χ. ελιές, αμυγδαλιές, καρυδιές, μηλιές, συκιές, χαρουπιές) με ποικιλία γεωργικών καλλιεργειών, συνήθως κηπευτικών και σιτηρών.
Τα δέντρα βρίσκονται διάσπαρτα ή σε μικρές συνδενδρίες μέσα στα αγροτεμάχια, αλλά και στις παρυφές τους σε σειρές ή δημιουργούν φυτοφράχτες, συνήθως με άλλα ξυλώδη φυτά (π.χ. θάμνους). Σε επικλινείς εκτάσεις, οι φυτοφράχτες αυτοί εδράζονται σε γαιώδη αναχώματα ή σε ξερολιθιές που έχουν κατασκευαστεί για τη συγκράτηση του εδάφους και έχουν εποικιστεί από αυτοφυή ποώδη και ξυλώδη βλάστηση, συμπεριλαμβανόμενων και των δέντρων.
Τα συστήματα αυτά συναντώνται κυρίως στον ορεινό χώρο και κατά δεύτερο λόγο στον ημιορεινό. Η ακριβής έκτασή τους δεν είναι γνωστή, αλλά εκτιμάται ότι καλύπτουν τουλάχιστον 10 εκατ. στρέμματα (το 1/3 περίπου της γεωργικής γης).
Βοσκότοποι
Τα παραδοσιακά αγροδασικά συστήματα σε δασικές εκτάσεις περιλαμβάνουν τις μερικώς δασοσκεπείς εκτάσεις που έχουν πυκνότητα κόμης μικρότερη του 40%, οπότε επιτρέπουν την ανάπτυξη υπόροφης, ποώδους και θαμνώδους βλάστησης που μπορεί να βοσκηθεί από τα αγροτικά ζώα. Πρόκειται, δηλαδή, αποκλειστικά για δασολιβαδικά συστήματα, στα οποία τα δέντρα είναι διάσπαρτα. Η έκτασή τους εκτιμάται σε 10 εκατ. στρέμματα περίπου, η οποία αντιστοιχεί στο 32% της συνολικής έκτασης των παραγωγικών δασών της χώρας.
Το επόμενο βήμα
Τα οικολογικά συστήματα έχουν σχεδιαστεί στη νέα ΚΑΠ για να επιβραβεύσουν τους αγρότες που επιλέγουν να προχωρήσουν ένα βήμα παραπέρα, όσον αφορά την περιβαλλοντική φροντίδα και τη δράση για το κλίμα. Περιλαμβάνουν γεωργικές πρακτικές που σχετίζονται με το κλίμα, το περιβάλλον, την καλή μεταχείριση των ζώων και τη μικροβιολογική αντίσταση.
Τέτοιες είναι η εγκατάσταση, η διαχείριση και η συντήρηση χαρακτηριστικών τοπίου πέραν της αιρεσιμότητας, οι οποίες συμβάλλουν στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, στην προστασία ή στη βελτίωση της ποιότητας του νερού, στην ανάσχεση της υποβάθμισης των εδαφών και στην προστασία της βιοποικιλότητας, καθώς και η εγκατάσταση και συντήρηση υψηλής βιοποικιλότητας δασολιβαδικών συστημάτων.
