Η νέα ΚΑΠ με απλά λόγια: Αιρεσιμότητα – Οι στόχοι, η εφαρµογή και ποιοι απειλούνται µε ποινές

Νέο πλαίσιο υποχρεωτικών απαιτήσεων θα συνδέεται από εδώ και πέρα με τις ενισχύσεις των δικαιούχων παραγωγών, καθώς η Αιρεσιμότητα στη νέα ΚΑΠ 2023-2027 είναι πλέον Ενισχυμένη. Η τήρηση των απαιτήσεων της Αιρεσιμότητας θα ελέγχεται και, στις περιπτώσεις παραβιάσεων, θα επιβάλλονται μειώσεις στις ενισχύσεις, ακόμη και ποινή αποκλεισμού.

Η Ενισχυμένη Αιρεσιμότητα, μαζί με τα Οικολογικά Προγράμματα (Eco-Schemes) του Α’ Πυλώνα και τα αγροπεριβαλλοντικά μέτρα (παρεμβάσεις) του Β’ Πυλώνα συνθέτουν την Πράσινη Αρχιτεκτονική της νέας ΚΑΠ. Από τα τρία όμως αυτά στοιχεία υποχρεωτική είναι μόνο η Αιρεσιμότητα, εφόσον ο παραγωγός θέλει να λάβει τις ενισχύσεις του.

➧ Τι σημαίνει Ενισχυμένη Αιρεσιμότητα

Αιρεσιμότητα είναι οι ελάχιστες υποχρεώσεις που αναλαμβάνουν να εφαρμόζουν οι γεωργοί και οι κτηνοτρόφοι, προκειμένου να λαμβάνουν επιδοτήσεις. Η Αιρεσιμότητα δεν είναι κάτι νέο, γιατί αποτελεί ουσιαστικά συνέχεια του συστήματος Πολλαπλής Συμμόρφωσης, που έχει εφαρμοστεί έως τα τέλη του 2022.

Η διαφορά σε σχέση με όσα ξέραμε μέχρι τώρα είναι ότι πλέον η Αιρεσιμότητα αποτελεί έναν συνδυασμό Πολλαπλής Συμμόρφωσης και Πρασινίσματος. Δηλαδή, ενσωματώνονται ορισμένες υφιστάμενες απαιτήσεις του Πρασινίσματος και προστίθενται νέα πρότυπα Καλής Γεωργικής και Περιβαλλοντικής Κατάστασης (ΚΓΠΚ) και Κανονιστικών Απαιτήσεων Διαχείρισης (ΚΑΔ) (π.χ. προστασία των υγρότοπων και των τυρφώνων, απαγόρευση μετατροπής ή άροσης των μόνιμων βοσκότοπων σε περιοχές Natura 2000, συμμόρφωση με την Οδηγία για την ορθολογική χρήση των φυτοφαρμάκων κ.ά.).

Επιπλέον, οι απαιτήσεις δεν αφορούν μόνο τους δικαιούχους ενισχύσεων του A’ Πυλώνα, αλλά και τους δικαιούχους των ετήσιων ενισχύσεων του B’ Πυλώνα, δηλαδή όσους λαμβάνουν ενισχύσεις για περιβαλλοντικές, κλιματικές και άλλες δεσμεύσεις διαχείρισης, για φυσικούς ή άλλους ειδικούς ανά περιοχή περιορισμούς (εξισωτική αποζημίωση) και για ειδικά ανά περιοχή μειονεκτήματα που προκύπτουν από συγκεκριμένες υποχρεωτικές απαιτήσεις.

Ο κάθε γεωργός ή κτηνοτρόφος θα εφαρμόζει τα πρότυπα που τον αφορούν. Για παράδειγμα, παραγωγός που δεν έχει ζώα, δεν θα εφαρμόζει τις Οδηγίες για τα ζώα και το αντίθετο.

Σύνολο Προτύπων ΚΓΠΚ (GAEC) 2023-2027

➧ Τι ισχύει για τις Αροτραίες Καλλιέργειες

Για τις Αροτραίες Καλλιέργειες, η νέα Ενισχυμένη Αιρεσιμότητα σημαίνει:

● Όχι καλλιέργεια σε εκτάσεις που αποκαλύπτονται λόγω απόσυρσης των υδάτων (ΚΓΠΚ 2).

● Όχι καύση καλαμιάς (ΚΓΠΚ 3).

● Σε αγροτεμάχια που συνορεύουν με ύδατα, απαγόρευση λίπανσης, φυτοπροστασίας σε απόσταση μικρότερη των 3 μέτρων από αυτά (ΚΓΠΚ 4).

● Κανόνες στην κατεργασία του εδάφους για κλίση μεγαλύτερη του 6% (ΚΓΠΚ 5).

● Υποχρεωτική φυτοκάλυψη κατά τη χειμερινή περίοδο (ΚΓΠΚ 6).

● Τριετής ή τετραετής αμειψισπορά (ΚΓΠΚ 7).

● Υποχρεωτικό ποσοστό σε μη παραγωγικά στοιχεία και εκτάσεις (αγρανάπαυση, αναβαθμίδες, φυτοφράκτες, ΚΓΠΚ 8).

Σημειώνεται ότι τα δύο τελευταία ΔΕΝ θα ισχύσουν το έτος 2023.

Ανά στόχο, η εφαρμογή

Πιο αναλυτικά, η Ενισχυμένη Αιρεσιμότητα στις Αροτραίες Καλλιέργειες εφαρμόζεται με τους εξής τρόπους, όσον αφορά τη συμβολή του Στρατηγικού Σχεδίου:

Στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και στην προσαρμογή σε αυτήν:

● Προστασία των υγρότοπων και των τυρφώνων (από το 2025) (ΚΓΠΚ 2): Απαγορεύεται η καλλιέργεια σε εκτάσεις που αποκαλύπτονται λόγω απόσυρσης των υδάτων.

● Απαγόρευση καύσης υπολειμμάτων καλλιεργειών (ΚΓΠΚ 3), εκτός αν γίνεται για λόγους φυτοπροστασίας. Ανάλογα με τις τοπικές συνθήκες, ο γεωργός επιλέγει μία ή περισσότερες από τις παρακάτω πρακτικές αναφορικά με τα υπολείμματα των καλλιεργειών: Ενσωμάτωση στο έδαφος/ Βόσκηση της καλαμιάς/Διατήρηση της καλαμιάς στο χωράφι κατά τη διάρκεια του χειμώνα και ενσωμάτωσή της την επόμενη καλλιεργητική περίοδο.

Ο γεωργός μπορεί να προβεί σε καύση της καλαμιάς μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις κατόπιν αδείας. Εντός των περιοχών του Ευρωπαϊκού Δικτύου Natura 2000 απαγορεύεται η καύση της καλαμιάς χωρίς εξαίρεση.

Στην προστασία των υδάτων:

● Δημιουργία ζωνών ανάσχεσης κατά μήκος υδατορευμάτων (ΚΓΠΚ 4). Στην εν λόγω ζώνη ανάσχεσης απαγορεύεται η εφαρμογή χημικών λιπασμάτων, κοπριάς και χημικών φυτοπροστατευτικών προϊόντων.

Σε αγροτεμάχια που γειτνιάζουν με υδάτινα σώματα, οι γεωργοί οφείλουν να διατηρούν ζώνη ανάσχεσης (buffer strip), όπου δεν χρησιμοποιούνται λιπάσματα, ανόργανα ή οργανικά, κοπριά ή φυτοπροστατευτικά προϊόντα. Το ελάχιστο πλάτος της ζώνης ορίζεται σε 3 μέτρα κατά μήκος φυσικών επιφανειακών υδάτινων σωμάτων (ποτάμι, υδατόρεμα, λίμνη, διώρυγες, τάφροι, κανάλια).

Σε αγροτεμάχια με κλίση εδάφους μεγαλύτερη του 8%, οι παραγωγοί απαγορεύεται να εφαρμόζουν λιπάσματα σε μια ζώνη ελάχιστου πλάτους 6 μέτρων κατά μήκος των επιφανειακών υδάτινων σωμάτων. Η εφαρμογή κοπριάς δεν επιτρέπεται σε αποστάσεις 10 μ. και 20 μ. για στερεή και υγρή κοπριά αντιστοίχως, από επιφανειακά υδάτινα σώματα.

Στην προστασία εδαφών από διάβρωση – αύξηση οργανικής ουσίας:

● Κατεργασία εδάφους (ΚΓΠΚ 5) (>6%). Λαμβάνοντας, μεταξύ άλλων, υπόψη την κλίση του εδάφους, θα εφαρμοστούν τα παρακάτω:

✱ Σε αγροτεμάχια αρόσιμων καλλιεργειών με κλίση πάνω από 6% και έως 12% που κινδυνεύουν από διάβρωση, η άροση γίνεται κατά τις ισοϋψείς ή διαγώνια.

✱ Σε αγροτεμάχια αρόσιμων καλλιεργειών, με κλίση πάνω από 12%, οι παραγωγοί υποχρεούνται να αφήνουν κάθετα στην κλίση ακαλλιέργητες ζώνες ανάσχεσης, πλάτους 5 μέτρων, σε απόσταση 40 μέτρων μεταξύ τους. Οι περιφερειακές αρχές δύνανται με αιτιολογημένη απόφασή τους να μεταβάλλουν τους παραπάνω όρους.

Στην απόφαση θα πρέπει να τεκμηριώνεται ότι οι μεταβολές θα έχουν μηδενική ή θετική επίπτωση στην προστασία των εδαφών από τη διάβρωση. Οι υποχρεώσεις αυτές είναι δυνατόν να εφαρμόζονται συλλογικά, φτάνει τα αγροτεμάχια να εφάπτονται. Μπορούν δε να καλύπτονται εν όλω ή εν μέρει από ήδη υπάρχουσες αναβαθμίδες ή/και αναχώματα ή/και λωρίδες άγριας ζωής.

✱ Η άρδευση δεν γίνεται με τη μέθοδο της κατάκλυσης.

✱ Δεν καταστρέφονται οι ξερολιθιές, τα αναχώματα και τα φυσικά πρανή στα όρια των αγροτεμαχίων.

✱ Σε αγροτεμάχια με αροτραίες καλλιέργειες και κλίση μεγαλύτερη του 15%, απαγορεύεται ή άροση των αγροτεμαχίων από την 1/11 έως και τις 15/3.

Χειμερινή κάλυψη του εδάφους (ΚΓΠΚ 6) (ανεξαρτήτως κλίσης):

Για τη συμμόρφωση στη συγκεκριμένη ΚΓΠΚ, οι παραγωγοί στα αγροτεμάχια που κατατάσσονται στην αγρονομική περιφέρεια των αρόσιμων υποχρεούνται να διατηρούν φυτική κάλυψη με φυτικά υπολείμματα ή/και με αυτοφυή βλάστηση κατ’ ελάχιστο την περίοδο από 15/11 έως 05/3 και οπωσδήποτε όχι νωρίτερα από την προετοιμασία του εδάφους για την επόμενη εαρινή σπορά, ανάλογα με την καλλιέργεια.

Ωστόσο, εφόσον απαιτείται να γίνει προετοιμασία του εδάφους για την επόμενη εαρινή καλλιέργεια, ο παραγωγός μπορεί να διακόψει την εδαφοκάλυψη πριν από τη λήξη του παραπάνω διαστήματος, με δεδομένο ότι το χρονικό διάστημα έως την εαρινή σπορά δεν μπορεί να υπερβαίνει τις τέσσερις (4) εβδομάδες.

Στην αύξηση οργανικής ουσίας:

Εφαρμόζεται Αμειψισπορά (ΚΓΠΚ 7) για εκμεταλλεύσεις άνω των 100 στρεμμάτων αρόσιμης γης:

● Αλλαγή καλλιέργειας στο 1/3 της συνολικής αρόσιμης γης της εκμετάλλευσης κάθε χρόνο σε βάθος τριετίας (τριετές σύστημα αμειψισποράς).

● Χειμερινή επίσπορη καλλιέργεια διαφορετικού γένους από την κύρια καλλιέργεια που παραμένει μέχρι 5/3 ή μέχρι τουλάχιστον έναν μήνα πριν από τη σπορά της εαρινής (τετραετές σύστημα αμειψισποράς).

● Αλλαγή καλλιέργειας: διαφορετικό βοτανικό γένος (βαμβάκι, αραβόσιτος, σιτάρι, τριφύλλι κ.ά.).

Ωστόσο, οι παραγωγοί απαλλάσσονται το 2023 από την υποχρέωση. Σημειώνεται ότι η απαλλαγή δεν ισχύει εάν εφαρμοστεί αντίστοιχο οικολογικό ή αγροπεριβαλλοντικό πρόγραμμα με δέσμευση αμειψισποράς.

Γενικά από την υποχρέωση εξαιρούνται οι εκμεταλλεύσεις όταν:

1. Η αρόσιμη γη καλλιεργείται εξ ολοκλήρου με καλλιέργειες κάτω από το νερό για σημαντικό μέρος του έτους ή για σημαντικό μέρος του κύκλου καλλιέργειας.

2. Ποσοστό μεγαλύτερο του 75% της αρόσιμης γης χρησιμοποιείται για την παραγωγή αγρωστωδών ή λοιπών ποωδών κτηνοτροφικών φυτών, ή καλλιεργείται με καλλιέργειες ψυχανθών ή χρησιμοποιείται ως γη υπό αγρανάπαυση ή αποτελεί συνδυασμό των ανωτέρω χρήσεων.

3. Ποσοστό μεγαλύτερο του 75% της επιλέξιμης γεωργικής έκτασης αποτελεί μόνιμο βοσκότοπο, χρησιμοποιείται για την παραγωγή αγρωστωδών ή λοιπών ποωδών κτηνοτροφικών φυτών ή καλλιεργείται με καλλιέργειες κάτω από νερό για σημαντικό μέρος του έτους ή για σημαντικό μέρος του κύκλου αυτής.

4. Αποτελούν συνδυασμό των ανωτέρω χρήσεων.

5. Έχουν πιστοποιηθεί ως βιολογικές (Καν. (ΕΕ) 2018/848).

Στη Βιοποικιλότητα – Τοπίο (ΚΓΠΚ 8):

α) Υποχρεωτικό ποσοστό για διάθεση σε μη παραγωγικά στοιχεία και εκτάσεις (π.χ. αγρανάπαυση, αναβαθμίδες, φυτοφράκτες κ.ά.) για εκμεταλλεύσεις > 100 στρ. αρόσιμη γη. Επιλογές:

● Τουλάχιστον το 4% της αρόσιμης γης σε επίπεδο γεωργικής εκμετάλλευσης διατίθεται σε μη παραγωγικές περιοχές και χαρακτηριστικά, συμπεριλαμβανομένης της γης υπό αγρανάπαυση.

● Τουλάχιστον το 3% της αρόσιμης γης σε επίπεδο γεωργικής εκμετάλλευσης διατίθεται σε μη παραγωγικές περιοχές και χαρακτηριστικά, συμπεριλαμβανομένης της γης υπό αγρανάπαυση, όταν εφαρμόζεται το οικολογικό πρόγραμμα «Π1-31.2- Επέκταση της εφαρμογής περιοχών οικολογικής εστίασης».

● Τουλάχιστον το 7% της αρόσιμης γης σε επίπεδο γεωργικής εκμετάλλευσης διατίθεται σε μη παραγωγικές εκτάσεις και χαρακτηριστικά, συμπεριλαμβανομένης της γης υπό αγρανάπαυση, των εμβόλιμων καλλιεργειών και των καλλιεργειών που δεσμεύουν άζωτο, που καλλιεργούνται χωρίς τη χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων, εκ των οποίων το 3% είναι μη παραγωγικές εκτάσεις και χαρακτηριστικά, συμπεριλαμβανομένης της γης υπό αγρανάπαυση.

Εξαιρέσεις:

● Μεγαλύτερο του 75% της αρόσιμης γης καλλιεργείται με κτηνοτροφικά φυτά ή/και ψυχανθή ή/και αγρανάπαυση.

● Μεγαλύτερο του 75% της επιλέξιμης γης είναι βοσκότοπος.

Το 2023 η έκταση της αγρανάπαυσης μπορεί να αφιερωθεί σε καλλιέργεια τροφίμων. Ωστόσο, ΔΕΝ επιτρέπεται η καλλιέργεια αραβοσίτου, σπόρων σόγιας και πρεμνοφυών δασών μικρού περίτροπου χρόνου.

Επιπλέον, δεν ισχύει η εξαίρεση του 2023, εάν ο παραγωγός εφαρμόσει το αντίστοιχο οικολογικό πρόγραμμα «Π1-31.2- Επέκταση της εφαρμογής περιοχών οικολογικής εστίασης».

β) Χαρακτηριστικά του τοπίου προς διατήρηση (Αναβαθμίδες, εκτάσεις αγρανάπαυσης, θαμνοστοιχίες, δεντροστοιχίες, μεμονωμένα δέντρα, μικρές λίμνες και υγρότοποι, πέτρινοι τοίχοι, παρυφές αγρών, ζώνες ανάσχεσης, πολιτιστικά χαρακτηριστικά, ρέματα, σωροί λίθων, τάφροι.

γ) Απαγορεύεται η κοπή φυτοφρακτών και δέντρων κατά την περίοδο αναπαραγωγής των πτηνών μεταξύ 1/3 και 30/6 κάθε έτους.

δ) Μέτρα για την αποφυγή χωροκατακτητικών φυτικών ειδών. Απαγόρευση εισαγωγής εξωτικών ειδών στις προστατευόμενες περιοχές.

➧ Τι ισχύει για τις Μόνιμες Καλλιέργειες

Για τις Μόνιμες Καλλιέργειες, η νέα Ενισχυμένη Αιρεσιμότητα σημαίνει:

● Όχι καλλιέργεια σε εκτάσεις που αποκαλύπτονται λόγω απόσυρσης των υδάτων (ΚΓΠΚ 2).

● Σε αγροτεμάχια που συνορεύουν με ύδατα, απαγόρευση λίπανσης, φυτοπροστασίας σε απόσταση μικρότερη των 3 μ. για κλίση μέχρι και 8% ή 6 μ. για κλίση >8% (δημιουργίας ζώνης ανάσχεσης) (ΚΓΠΚ 4).

● Υποχρεωτική φυτοκάλυψη από 15/11 ως 5/3 (κλίση > 10%) (ΚΓΠΚ 6).

➧ Κυρώσεις

Η τήρηση των απαιτήσεων ελέγχεται, και στις περιπτώσεις όπου παρατηρούνται παραβάσεις επιβάλλονται κυρώσεις, το ύψος των οποίων καθορίζεται από τον βαθμό σοβαρότητας και επανάληψης της παράβασης.

Οι παραβάσεις διακρίνονται σε:

● Αμέλεια: Σε περίπτωση που η παράβαση μιας απαίτησης ή ενός προτύπου αξιολογείται ως μη μόνιμη, ως μικρού βαθμού σοβαρότητας και ως άνευ αποτελέσματος από πλευράς έκτασης, επιβάλλεται ποσοστό μείωσης 1%. Όταν η παράβαση μιας απαίτησης ή ενός προτύπου αξιολογείται ως μόνιμη, ως μεγάλου βαθμού σοβαρότητας και με αποτέλεσμα που εκτείνεται εκτός εκμετάλλευσης, επιβάλλεται ποσοστό μείωσης 5%. Σε όλες τις υπόλοιπες περιπτώσεις παράβασης χωρίς πρόθεση, επιβάλλεται ποσοστό μείωσης 3%. Εφόσον διαπιστωθούν μη επαναλαμβανόμενες παραβάσεις σε περισσότερες από μία απαιτήσεις ή πρότυπα του ίδιου τομέα, η ποινή που επιβάλλεται για τον εν λόγω τομέα, είναι η μεγαλύτερη σε ποσοστό μεταξύ των ποινών που οφείλονται σε παραβάσεις απαιτήσεων ή προτύπων του συγκεκριμένου τομέα. Σε περίπτωση που διαπιστωθούν παραβάσεις σε περισσότερους από έναν τομείς, τα ποσοστά μείωσης ανά τομέα αθροίζονται, η συνολική μείωση όμως δεν μπορεί να υπερβεί το 5%, με την επιφύλαξη των περιπτώσεων πρόθεσης ή επανάληψης.

● Πρόθεση: Σε περίπτωση που οι παραβάσεις των απαιτήσεων ή προτύπων ενός τομέα διαπράχθηκαν εκ προθέσεως, επιβάλλεται μείωση για τον εν λόγω τομέα κατά ποσοστό 20%, η οποία αθροίζεται με τις μειώσεις των υπόλοιπων τομέων.

● Περιπτώσεις επανάληψης παραβάσεων: Όταν διαπιστωθεί μηχανογραφικά επανάληψη παράβασης της ίδιας απαίτησης ή προτύπου, η μείωση που προκύπτει τριπλασιάζεται, αθροίζεται με μειώσεις από ενδεχόμενες άλλες παραβάσεις του ίδιου τομέα, και ακολούθως η προκύπτουσα συνολική μείωση του τομέα στον οποίο ανήκει, αθροίζεται με τα ποσοστά μείωσης που προκύπτουν από άλλους τομείς. Το μέγιστο συνολικό ποσοστό μείωσης στην περίπτωση αυτή είναι 15%. Σε περίπτωση και δεύτερης επαναλαμβανόμενης παράβασης της ίδιας απαίτησης ή προτύπου, η προβλεπόμενη μείωση τριπλασιάζεται εκ νέου, τηρουμένου του 15% ως μέγιστου συνολικού ποσοστού.

● Μη διενέργεια ελέγχου: Σε περίπτωση μη προσέλευσης στον έλεγχο μετά από ειδοποίηση, άρνησης ελέγχου, μη συγκέντρωσης ή συγκράτησης των ζώων, απειλής ή χρήσης βίας κατά των ελεγκτών, μη επίδειξης μητρώων ή αρχείων και παραστατικών ή εγγράφων της εκμετάλλευσης, παρεμπόδισης ή μη διευκόλυνσης της μετάβασης και επιθεώρησης στο σύνολο των αγροτεμαχίων, των σταβλικών εγκαταστάσεων και των βοηθητικών χώρων της εκμετάλλευσης, ο παραγωγός αποκλείεται από το σύνολο των ενισχύσεων που ελάμβανε για το έτος κατά το οποίο διεξάγεται ο έλεγχος.

● Ήσσονος σημασίας: Παραβάσεις ήσσονος σημασίας για τις οποίες απευθύνεται προειδοποίηση στον γεωργό, δεν λαμβάνονται υπόψη για τον υπολογισμό των μειώσεων κατά το τρέχον έτος εφόσον ο γεωργός προσκομίσει εμπρόθεσμα τα απαιτούμενα αποδεικτικά συμμόρφωσης, όπως είναι η παραγγελία όλων των ελλειπόντων μέσων σήμανσης/ενωτίων θεωρημένη από το αρμόδιο Αγροτικό Κτηνιατρείο και το τιμολόγιο αγοράς/δελτίο αποστολής τους. Ανεξάρτητα όμως από την προσκόμισή τους, εφόσον διαπιστωθεί επανάληψη της ίδιας παράβασης κατά τα δύο επόμενα έτη, επιβάλλεται αναδρομικά μείωση 1%.