Προ των ευθυνών τους αναμένεται να τεθούν πολλές κυβερνήσεις κρατών-μελών για την έως τώρα εφαρμογή… των αναπτυξιακών τους πολιτικών για την ύπαιθρο και πολύ περισσότερο για τη διαχείρισή τους, όσον αφορά την ανανέωση των γενεών στον πρωτογενή τομέα.
Ένα θέμα που κρυβόταν χρόνια κάτω από το χαλί των Βρυξελλών έρχεται να διχάσει την ΕΕ, καθώς οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι παραδέχονται πλέον ανοιχτά ότι η χορήγηση άμεσων ενισχύσεων σε αγρότες συνταξιούχους είναι ένας ανασταλτικός παράγοντας στην πρόσβαση των νέων στη γη.
«Γνωρίζουμε ότι οι άμεσες ενισχύσεις αποτελούν μια εισοδηματική στήριξη για τους αγρότες που συνταξιοδοτούνται, με αποτέλεσμα να μεγαλώνει η απροθυμία των ηλικιωμένων να διαθέσουν τη γη στους νέους αγρότες», παραδέχτηκε πριν από λίγες ημέρες ενώπιον των ευρωβουλευτών της COMAGRI η Sophie Helaine, επικεφαλής του τομέα παρακολούθησης και αξιολόγησης της DG AGRI. Η ίδια έδειξε ως υπεύθυνες τις εθνικές πολιτικές που εφαρμόζονται για τους συνταξιούχους, υπογραμμίζοντας ότι το πρόβλημα πρέπει να αντιμετωπιστεί σε εθνικό επίπεδο.
Τόσο στην τελευταία έκθεση της Κομισιόν «Evaluation of the impact of the CAP on generational renewal, local development & jobs in rural areas» όσο και σε έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας έχει επισημανθεί το πρόβλημα, καθώς σε αρκετά κράτη-μέλη αγρότες που συνταξιοδοτούνται συνεχίζουν να λαμβάνουν άμεσες ενισχύσεις, προκειμένου να αντισταθμιστούν οι ιδιαίτερα χαμηλές συντάξεις που λαμβάνουν!
Με λίγα λόγια, κυβερνήσεις χρησιμοποιούν την ΚΑΠ, προκειμένου οι χαμηλοσυνταξιούχοι αγρότες να έχουν ένα επιπλέον εισόδημα για να ζήσουν, αντί να εφαρμόζουν κοινωνική πολιτική. Αποτέλεσμα είναι οι συνταξιούχοι αγρότες να μη μεταβιβάζουν τη γη τους είτε σε νεότερα μέλη της οικογένειάς τους είτε σε νέους ανθρώπους που δυσκολεύονται να αγοράσουν εκμεταλλεύσεις για να τις καλλιεργήσουν.
«Οι ηλικιωμένοι αγρότες ενδέχεται να μην έχουν κίνητρο να μεταβιβάσουν τις εκμεταλλεύσεις τους σε νεότερους, εάν η πρόσβασή τους στο εισόδημα και η ποιότητα ζωής τους εξαρτώνται από τις ενισχύσεις του Α’ Πυλώνα της ΚΑΠ» υπογραμμίζεται στην έκθεση της Κομισιόν.
Βέβαια, σημειώνεται ότι η στήριξη από τον Α’ Πυλώνα είναι μόνο ένας από τους πολλούς παράγοντες που βάζουν στον πάγο την αγορά γης. Και σε αυτό, ευθύνη έχουν πάλι τα κράτη-μέλη και οι εθνικές τους πολιτικές περί κληρονομιάς και φορολογίας γης, περί μεταβιβάσεων κ.ά.
Την ίδια ώρα, η απουσία προγραμματισμού διαδοχής, η έλλειψη φορολογικών κινήτρων, οι πολιτισμικές αντιλήψεις σχετικά με τη σημασία της διατήρησης της γης στην οικογένεια, ο φόβος της συνταξιοδότησης, κυρίως λόγω των ανεπαρκών δικτύων ασφαλείας που παρέχονται στους συνταξιούχους, αλλά και οι αρνητικές αντιλήψεις των νέων για τη γεωργική εργασία ή την ποιότητα ζωής στην ύπαιθρο συνθέτουν σε γενικές γραμμές ένα μωσαϊκό προβλημάτων που καταγράφεται σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες.
Όπως εξηγεί η S. Helaine, όσο μικρότερος είναι ο αριθμός των νέων που εισέρχεται στον αγροτικό τομέα, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος συγκέντρωσης της γης στα χέρια λίγων. «Όλα σχετίζονται με τη γη», ανέφερε χαρακτηριστικά. «Είναι η έλλειψη διαθέσιμης γης, οι υψηλές τιμές της γης, η ρύθμιση της γης».
Η εικόνα όμως αυτή δεν είναι ίδια παντού, καθώς κάποια κράτη έχουν υιοθετήσει σε εθνικό επίπεδο μια συνεκτική προσέγγιση για την αντιμετώπιση του προβλήματος, αξιοποιώντας συμπληρωματικά την ΚΑΠ. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η Ιταλία και η Γαλλία, που έχουν λάβει μέτρα για τη διευκόλυνση της πρόσβασης στη γη (π.χ. Societes d’ Amenagement Foncier et d’ Etablissement Rural – SAFER – Γαλλία).
Παράλληλα, δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στην εκπαίδευση και στην παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών, ενώ με τις θεσμικές τους επιλογές διευκολύνουν τη μεταβίβαση των εκμεταλλεύσεων.
Αν και πιο περιορισμένη, εντούτοις χαρακτηρίζεται σημαντική η βοήθεια που παρέχεται σε κάποιες άλλες χώρες, όπως στην Ιρλανδία, όπου λειτουργεί υπηρεσία κινητικότητας γης ή στην Ουγγαρία, όπου παρέχεται βοήθεια μέσω της εθνικής και τοπικής διακυβέρνησης.
Αποτυχημένη η πρόωρη συνταξιοδότησηΚατά το παρελθόν, έγιναν προσπάθειες σε ενωσιακό επίπεδο για να στηριχθούν οι ηλικιωμένοι παραγωγοί και, κατά συνέπεια, να ενθαρρυνθούν οι νέοι αγρότες, αλλά δεν είχαν αποτέλεσμα. Από το 1992 έως το 2013 εφαρμόστηκε μέσω της ΚΑΠ το μέτρο της πρόωρης συνταξιοδότησης. Ωστόσο, όπως επισημαίνεται από την Κομισιόν, το μέτρο διεκόπη κατά την τρέχουσα προγραμματική περίοδο (αν και «τρέχει» για όσους αγρότες είχαν υποβάλει αίτημα), καθώς κρίθηκε ακατάλληλο για τις ανάγκες των ηλικιωμένων αγροτών. Το μέτρο, μάλιστα, επικρίθηκε –ακόμα και από το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο– ως οικονομικά αναποτελεσματικό. Ειδικότερα, περισσότεροι από 900.000 αγρότες στην ΕΕ επωφελήθηκαν από την πρόωρη συνταξιοδότηση κατά την περίοδο 2007-2013, μέτρο που εκτιμάται ότι ανήλθε στα 2,6 δισ. ευρώ. Πάνω από το 60% των δικαιούχων του μέτρου βρίσκονταν στην Πολωνία, τη Λιθουανία (14%), την Ισπανία (8%) και την Ελλάδα (8%). Εξετάζοντας τις περιπτώσεις της Ιρλανδίας και της Γαλλίας, οι μελέτες έδειξαν ότι το μέτρο δεν είχε σχεδιαστεί κατάλληλα, ώστε να ταιριάζει με τις πραγματικές ανάγκες και τις ανησυχίες των ηλικιωμένων αγροτών. Αυτό συνέβη καθώς το μέτρο απαιτούσε από τον ηλικιωμένο αγρότη να σταματήσει εντελώς τις γεωργικές τους δραστηριότητες. Διπλή στόχευσηΟι ευρωπαϊκοί θεσμοί συμφωνούν ότι τα παθήματα του παρελθόντος πρέπει να γίνουν μαθήματα και ότι απαιτείται μία συνολική προσέγγιση για τη στήριξη των νέων αγροτών. Από τη μία, είναι τα εργαλεία που παρέχονται μέσω της ΚΑΠ (εγκατάσταση, επενδύσεις, συνεργασία, κατάρτιση, συμβουλές κ.ά.). Από την άλλη, όμως, πρέπει να εξεταστούν και οι μηχανισμοί που θα βοηθήσουν και τους ηλικιωμένους αγρότες. Σύμφωνα με την Κομισιόν, είναι ανάγκη «να τους παρέχονται επιλογές για τη σταδιακή μεταβίβαση των περιουσιακών τους στοιχείων και τρόποι που θα αυξήσουν το εισόδημα συνταξιοδότησης ή/και την ποιότητα ζωής τους, ενδεχομένως με τη διερεύνηση δυνατοτήτων στο πλαίσιο της κοινωνικής πολιτικής». |
