του Βασιλείου Παπαναστάση, ομότιμου καθηγητή ΑΠΘ, προέδρου του Ελληνικού Αγροδασικού Δικτύου, τ. μέλους της Ελληνικής Γεωργικής Ακαδημίας
Από τα δέκα οικολογικά σχήματα του Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου για την ΚΑΠ 2023-2027, το ένα αναφέρεται αποκλειστικά στους βοσκότοπους και συγκεκριμένα το Π1-31.7 «Περιβαλλοντική διαχείριση κτηνοτροφικών συστημάτων». Με το σχήμα αυτό επιδοτούνται οι κτηνοτρόφοι για τρεις δράσεις: α) την αναστολή της βόσκησης των βοσκήσιμων γαιών στην αρχή της κύριας βλαστητικής περιόδου, β) τη μετακίνηση του συνόλου του ζωικού κεφαλαίου σε ορεινές βοσκήσιμες γαίες και γ) την κατάρτιση σιτηρεσίου με στόχο αφενός τη μείωση των αερίων θερμοκηπίου και αφετέρου τον εμπλουτισμό της τροφής με φυσικά συστατικά με αντιμικροβιακή δράση. Σύμφωνα όμως με την ΥΑ αριθ. 432/182881 της 14/6/2023, από τις δράσεις αυτές θα υλοποιηθούν μόνο οι δύο τελευταίες και όχι η πρώτη που αναφέρεται στην αναστολή της βόσκησης.
Επίσης, οι βοσκότοποι περιλαμβάνονται και στο οικολογικό σχήμα Π1-31.5 «Βελτίωση αγροδασικών οικοσυστημάτων, πλούσιων σε στοιχεία του τοπίου». Στο σχήμα αυτό προβλέπονται δράσεις σε δύο τύπους αγροδασικών συστημάτων, σε γεωργοδασικά που απαντούν σε γεωργικές εκτάσεις και σε δασολιβαδικά που απαντούν σε βοσκότοπους.
Σύμφωνα όμως με την ΥΑ αριθ. 2207 της 17/6/2023, από τις δύο αυτές δράσεις θα υλοποιηθεί μόνο η πρώτη (τα γεωργοδασικά), ενώ για τα δασολίβαδα, δηλ. τις μερικώς δασοσκεπείς εκτάσεις (αραιά δάση) ή βοσκότοπους με κάλυψη δέντρων μέχρι 40% και υπόροφο με ποώδη ή ξυλώδη βλάστηση, δεν υπάρχει σχετική πρόβλεψη.
Πρόβλημα η «εικονική» κατανομή των βοσκοτόπων
Ο λόγος που το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων αδυνατεί να υλοποιήσει τις παραπάνω δράσεις των οικολογικών σχημάτων για τους βοσκότοπους είναι το γεγονός ότι εφαρμόζει ακόμα τη λεγόμενη «τεχνική λύση» στην κατανομή των βοσκοτόπων μεταξύ των κτηνοτρόφων. Η κατανομή αυτή είναι τελείως εικονική, που σημαίνει ότι ο κάθε κτηνοτρόφος δεν έχει «δική» του έκταση, όπου πραγματικά μπορεί να βοσκήσει τα ζώα του.
Έτσι, δεν μπορεί να εφαρμόσει τη δράση της αναστολής της βόσκησης, που είναι σημαντική για την ορθολογική διαχείριση του βοσκοτόπου του, ούτε να εγκαταστήσει τεχνητό λειμώνα, όπως προβλέπει το ίδιο οικοσχήμα (eco-scheme), με αποτέλεσμα να χάνει σημαντικές επιδοτήσεις για την παραγωγή βοσκήσιμης ύλης για τα ζώα του.
Το ίδιο ισχύει και με τις μερικώς δασοσκεπείς εκτάσεις που στην πλειονότητά τους δεν είναι επιλέξιμες ως βοσκότοποι, ενώ ως δασολίβαδα θα μπορούσαν να καταστούν επιλέξιμα, αν κατανέμονταν στους κτηνοτρόφους, οι οποίοι θα έπαιρναν επιπλέον ενίσχυση 10 ευρώ/στρέμμα και θα φρόντιζαν να περιποιηθούν και τα δασικά δέντρα. Με τον τρόπο αυτόν, θα αυξάνονταν οι επιλέξιμες εκτάσεις βοσκοτόπων, θα μειώνονταν η καύσιμη ύλη και οι δασικές πυρκαγιές λόγω της βόσκησης, ενώ θα βελτιωνόταν και η βιοποικιλότητα, στην οποία στοχεύει το συγκεκριμένο οικολογικό σχήμα.
Ολιγωρία στην εκπόνηση των Διαχειριστικών Σχεδίων Βόσκησης
Το πρόβλημα με τον Έλληνα κτηνοτρόφο είναι ότι, ενώ έχει δικά του ζώα, δεν έχει δικό του βοσκότοπο. Κι αυτό γιατί, σύμφωνα με το Σύνταγμα και τους νόμους του κράτους, οι βοσκότοποι της χώρας είναι στην πλειονότητά τους δημόσιες κοινόχρηστες εκτάσεις. Αυτό σημαίνει ότι ο κάθε κτηνοτρόφος μπορεί να βόσκει τα ζώα του όπου, όπως και όταν θέλει, πράγμα που όχι μόνο δυσκολεύει τον ίδιο, αλλά έχει καταστρεπτικές συνέπειες και στην παραγωγικότητα των βοσκοτόπων. Αν και προτείναμε την άρση του κοινόχρηστου αυτού καθεστώτος από τη δεκαετία του 1980*, με την κατανομή των βοσκοτόπων κατά χρήση μεταξύ των κτηνοτρόφων, ώστε ο καθένας να αποκτήσει τον «δικό» του βοσκότοπο, ανάλογα με τα ζώα που εκτρέφει, η πολιτεία ολιγώρησε στην επίλυση του βασικού αυτού προβλήματος.
Με τη μεταρρύθμιση όμως της ΚΑΠ το 2003 και την εισαγωγή του συστήματος των ενιαίων ενισχύσεων, οι κτηνοτρόφοι είναι υποχρεωμένοι πλέον να δηλώνουν τον βοσκότοπο τον οποίο χρησιμοποιούν, προκειμένου να λάβουν την άμεση ενίσχυση που δικαιούνται. Έτσι, η πολιτεία αναγκάστηκε να υιοθετήσει την παραπάνω άποψη στον Νόμο 4351/2015 για τις βοσκήσιμες γαίες, στον οποίο περιέλαβε ειδική πρόβλεψη για τη σύνταξη Διαχειριστικών Σχεδίων Βόσκησης με χρονικό ορόσημο την 31/1/2019.
Δυστυχώς, το ορόσημο αυτό όχι μόνο δεν τηρήθηκε, αλλά παρατάθηκε επανειλημμένα με αποτέλεσμα τα σχέδια αυτά να μην έχουν εκπονηθεί μέχρι σήμερα! Ως νέα καταληκτική ημερομηνία έχει οριστεί η 31/12/2024, αλλά είναι αμφίβολο αν και αυτή θα τηρηθεί.
Ανάγκη εξατομίκευσης της διαχείρισης των βοσκοτόπων
Όπως αναφέρεται στις σχετικές προδιαγραφές εκπόνησης των ΔΣΒ (αριθ. 1058/71977/7-7-2017), με τα σχέδια αυτά «επιδιώκεται η πλήρης και αντικειμενική απογραφή της φυσιογνωμίας, του καθεστώτος χρήσης και του παραγωγικού δυναμικού των βοσκήσιμων γαιών σε πανελλαδική κλίμακα με σύγχρονες τεχνολογίες, προκειμένου να γίνει ο χωρικός προσδιορισμός, να είναι γνωστή η ακριβής επιφάνειά τους, η αξιόπιστη εκτίμηση της βοσκοϊκανότητάς τους, η λιβαδική κατάσταση και να καταστεί δυνατή η διαίρεσή τους σε λιβαδικές μονάδες, οι οποίες θα κατανεμηθούν στη συνέχεια στους κτηνοτρόφους, ούτως ώστε να εξατομικευτεί η χρήση τους».
Αυτό σημαίνει ότι, με τα Διαχειριστικά Σχέδια Βόσκησης που θα εκπονηθούν σε κάθε δήμο, ο κάθε δημότης κτηνοτρόφος θα αποκτήσει τον δικό του βοσκότοπο, τον οποίο και θα δηλώνει στο ΟΣΔΕ, αντί του «εικονικού» που δηλώνει σήμερα. Έτσι, θα μπορεί να ενταχθεί στη δράση για την αναστολή της βόσκησης του οικολογικού σχήματος Π1-31.7 «Περιβαλλοντική διαχείριση κτηνοτροφικών συστημάτων» και στη δράση των δασολίβαδων του οικολογικού σχήματος Π1-31.5 «Βελτίωση αγροδασικών οικοσυστημάτων, πλούσιων σε στοιχεία του τοπίου». Όσο καθυστερούν τα Διαχειριστικά Σχέδια Βόσκησης, τόσο οι κτηνοτρόφοι θα χάνουν πολύτιμες οικονομικές ενισχύσεις από την ΚΑΠ.
*Παπαναστάσης, Β.Π. 1985. Ορθολογική διαχείριση των λιβαδιών. Γεωτεχνικά, 34-40.
