του Γεώργιου Πολυχρονάκη, ειδικού συμβούλου Incofruit – Hellas
Η ΕΕ είναι παγκοσμίως η μεγαλύτερη παραγωγός σταφυλιών προοριζομένων, κατά το πλείστον, για οινοποίηση-σταφιδοποίηση. Επιπλέον, είναι μία εκ των πέντε κορυφαίων παραγωγών επιτραπέζιων σταφυλιών προοριζομένων για νωπή κατανάλωση, με εκτίμηση ότι το 2020 η παραγωγή ανήλθε σε 1,4 εκατομμύρια τόνους λόγω μικρότερης παραγωγής της Ιταλίας, ενώ πριν από μία δεκαετία ήταν πάνω από 2 εκατ. τόνους.
Η μείωση αυτή οφείλεται αφενός στο ότι η καλλιέργεια σταφυλιών γίνεται λιγότερο επικερδής λόγω αυξημένου καλλιεργητικού κόστους και αφετέρου στο ότι οι μη Ευρωπαίοι προμηθευτές της είναι ανταγωνιστικοί και αλληλεπικαλύπτονται με την ευρωπαϊκή παραγωγική περίοδο.
Η παγκόσμια παραγωγή επιτραπέζιων σταφυλιών το 2020 ήταν αυξημένη σε 25,7 εκατομμύρια τόνους. Η Κίνα είναι παγκοσμίως η μεγαλύτερη παραγωγός και καταναλώτρια χώρα των επιτραπέζιων σταφυλιών. Εντούτοις, ο ρόλος της στο διεθνές εμπόριο είναι μικρότερος, δεδομένου ότι τόσο οι εισαγωγές όσο και οι εξαγωγές της είναι σχετικά χαμηλές.
Η παραγωγή της Κίνας ανήλθε σε 11 εκατ. τόνους.
Πρέπει, επίσης, να αναφερθεί ο ρόλος της Τουρκίας ως μεγάλης παγκόσμιας δύναμης στην παραγωγή και στην κατανάλωση των επιτραπέζιων σταφυλιών, με εκτίμηση ότι η παραγωγή της ήταν αυξημένη και ανήλθε στους 2 εκατ. τόνους.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι η δεύτερη παγκοσμίως μεγαλύτερη εισαγωγέας και καταναλώτρια επιτραπέζιων σταφυλιών. Δεδομένου ότι οι εξαγωγές της συνεχίζουν να είναι χαμηλές (80.000 τόνοι), η ΕΕ παραμένει στην παγκόσμια αγορά κυρίως εισαγωγέας επιτραπέζιων σταφυλιών. Εντός της ΕΕ, οι παραγωγές επιτραπέζιων σταφυλιών εντοπίζονται κυρίως στη λεκάνη της Μεσογείου. Μεγαλύτερη παραγωγός χώρα είναι η Ιταλία, που αντιπροσωπεύει περίπου το 47% της συνολικής παραγωγής της ΕΕ, δεύτερη είναι η Ισπανία (23%) και έπεται η Ελλάδα (21%). Αυτές οι τρεις χώρες παράγουν πάνω από το 90% της συγκομιδής της ΕΕ.
Με τη μείωση της ευρωπαϊκής παραγωγής, σε συνδυασμό με την αύξηση της κατανάλωσης, αναμένεται μια αυξανόμενη ανάγκη για εισαγόμενα σταφύλια, ιδιαίτερα πριν και μετά την ευρωπαϊκή παραγωγική περίοδο (Ιούνιος ή Νοέμβριος). Το μεγαλύτερο μέρος των εισαγόμενων σταφυλιών εισάγεται μεταξύ Δεκεμβρίου και Μαΐου.
Ταυτόχρονα, η αυξανόμενη υιοθέτηση όψιμων ποικιλιών επιτρέπει στην Ισπανία και στην Ιταλία να κυκλοφορούν στην αγορά περισσότερο και να μειώσουν την ανάγκη για εισαγωγές. Εάν αυτή η αναπροσαρμογή πάει καλά με την παραγωγή, θα έχει θετικό εμπορικό ισοζύγιο στην ΕΕ-27 και ο όγκος των εξαγωγών θα είναι μεγαλύτερος από τις εισαγωγές, γεγονός που συμβαίνει συχνότερα τους μήνες Αύγουστο και Σεπτέμβριο.
Στην Ελλάδα, οι περιοχές παραγωγής είναι η Κεντρική & Δυτική Μακεδονία (9,5%), η Ανατ. Μακεδονία & Θράκη (19,4%), η Θεσσαλία (6,6%), η Πελοπόννησος (46%) και η Κρήτη (14,6%), με κυριότερες ποικιλίες επιτραπέζιων σταφυλιών τις εμφανιζόμενες στον σχετικό πίνακα. Τα τελευταία χρόνια, υπάρχει προτίμηση στην παραγωγή σταφυλιών χωρίς κουκούτσια, όπως ποικιλίες Seedless: Thompson, Superior και Crimson. Παράλληλα με την ΕΕ παρατηρείται και στη χώρα μας μείωση της παραγωγής από 328.517 τόνους το 2010 σε 273.266 τόνους το 2019, καταγράφοντας μια βελτίωση το 2020 σε 279.873 τόνους.
Μείωση ανταγωνιστικότητας
Η σε εξέλιξη συγκομιδή της παραγωγής της χώρας μας το 2021 εκτιμάται ότι θα ανέλθει στα ίδια με τα περσινά επίπεδα των 279.873 τόνων, η ποιότητά της είναι καλή και η μέχρι σήμερα πορεία σημειώνει θετικό πρόσημο. Οι εξαγωγές της χώρας μας την τελευταία διετία εμφανίζονται στον σχετικό πίνακα.
Η παρατηρούμενη μείωση της ανταγωνιστικότητας στα παραγόμενα στην Ευρώπη επιτραπέζια σταφύλια έναντι των εισαγομένων οφείλεται κυρίως στον μικρό κλήρο. Επιπλέον, στην Ελλάδα υπάρχουν μικρά διπλής χρήσεως αγροκτήματα όπου τα σταφύλια συγκαλλιεργούνται με ελιές. Στην Ισπανία και στην Ελλάδα, οι τιμές των αγροκτημάτων αυξάνονται υπέρμετρα λόγω της ανάπτυξης των τουριστικών υποδομών και της εγγύτητας με μεγάλα αστικά κέντρα που επεκτείνονται σε βάρος των αγρών. Επιπλέον, η μείωση της ανταγωνιστικότητας οφείλεται και στα εξής: α) στο υπέρμετρο κόστος επεξεργασίας, συσκευασίας, μεταφοράς που επιβαρύνει την ανταγωνιστικότητά τους, β) στο υψηλό κόστος πιστοποίησης και γ) στις ανώμαλες συνθήκες διαμόρφωσης των τιμών παραγωγού βάσει ύποπτων άλλες φορές φημών μη συμβατών προς τις εκάστοτε κρατούσες στη διεθνή αγορά.
Με αφορμή το Brexit, παραθέτουμε τον πίνακα εξέλιξης των εξαγωγών επιτραπέζιων σταφυλιών στο Ηνωμένο Βασίλειο. Για την Ελλάδα, η αγορά της Μεγάλης Βρετανίας είναι σημαντική, ιδιαίτερα στον τομέα των φρούτων και των λαχανικών (νωπών και μεταποιημένων) που η αξία εξαγωγών τους είναι της τάξεως των 150 εκατ. ευρώ. Με ιδιαίτερη έμφαση τονίζω ότι το ανασκοπούμενο προϊόν, τα επιτραπέζια σταφύλια, είναι ο πρώτος προορισμός τους και ειδικότερα των αυξημένων προδιαγραφών εμπορίας τους, ήτοι κατηγορία ΕΧΤΡΑ και Ι, αλλά και των μεγαλύτερων μεγεθών ράγας τους στην κυριαρχούσα, μετά το δεύτερο δεκαπενθήμερο Σεπτεμβρίου, άσπερμη λευκή ποικιλία μας, Tompson Seedlees.
Διαπιστώνεται ότι την τελευταία εικοσαετία οι εξαγωγές ελληνικών επιτραπέζιων σταφυλιών μειώθηκαν σταδιακά από 102.006 τόνους αξίας 135,477 εκατ. ευρώ το 2001, σε 63.626 τόνους αξίας 86,891 εκατ. ευρώ το 2019 και 68.231 τόνους αξίας 92,561 εκατ. ευρώ το 2020, με αντίστοιχες εξαγωγές προς το Ηνωμένο Βασίλειο από 27.745 τόνους και 58,137 εκατ. ευρώ το 2001 σε 9.057 τόνους το 2020 αξίας 17,223 εκατ. ευρώ. Εκ της αναλύσεως των στοιχείων, προκύπτει ότι σε όλη την εικοσαετία η μεσοσταθμική τιμή πώλησης των σταφυλιών μας είναι σταθερή τόσο στο σύνολο όσο και στις επιμέρους κύριες αγορές τους, ήτοι το 2001 και το 2020 στο σύνολο 1,32 ευρώ/κιλό σε 1,36 ευρώ/κιλό, στο Η.Β. 2,09 ευρώ/κιλό σε 1,90 ευρώ/κιλό, και στη Γερμανία 1,18 σε 1,36 ευρώ/κιλό.
Οι εξαγωγές πραγματοποιήθηκαν το 2020 σε ποσοστό 12,8% από Κρήτη, 16% από Πελοπόννησο, 34,7% από Καβάλα και οι υπόλοιπες από Θεσσαλία και άλλα κέντρα της Βόρειας Ελλάδας, γεγονός που δείχνει τη μετατόπιση της εξαγωγικής δραστηριότητας σταθερά προς τις βόρειες περιοχές της χώρας λόγω της συγκέντρωσης της παραγωγής και της αναδιάρθρωσης που έχει κυρίως επικεντρωθεί σε αυτές τις περιοχές τόσο από απόψεως ποικιλιακής όσο και ημερολογιακής συγκομιδής τους, προσαρμοσθείσας μερικώς μέχρι σήμερα στις καταναλωτικές προτιμήσεις των αγορών.
Τις τελευταίες παραγωγικές περιόδους, κυρίως σε περιοχές της Βόρειας Ελλάδας, παρατηρήθηκε σταδιακή στροφή στην καλλιέργεια ποικιλιών π.χ. όπως η υπερπρώιµη-κόκκινη Star Light, η Early Sweet και οι μεσοπρώιμες ποικιλίες ARRA 15 λευκή, 19 κόκκινη, 32 μαύρη, η ποικιλία IFG Sugar Grisp & Sweet Globe λευκή, Jack’s Salute κόκκινη κ.ά. προτιμητέων στις αγορές της Δυτικής Ευρώπης. Από τα πρώτα αποτελέσματα της πορείας εμπορίας τους πέρυσι, αλλά και φέτος επιβεβαιώθηκε η πρόβλεψη ότι με την ποικιλιακή αναδιάρθρωση της παραγωγής του προϊόντος και της προσαρμογής στις απαιτήσεις της αγοράς θα διαφοροποιούνταν η σύνθεση των εξαγωγών μας, θα υπήρχε αύξηση της αξίας ανά μονάδα βάρους και συγκράτηση των παραδοσιακών πελατών μας.
Μετά το Βrexit, η Ελλάδα συνεχίζει το εμπόριο με το Ηνωμένο Βασίλειο, μια αγορά που εκτιμά τις παραγωγές μας, την ποιότητα και την αξία των προϊόντων μας και στόχος μας θα πρέπει να είναι η μη απώλεια αυτής της αγοράς παρά τη συρρίκνωσή τους το 2020 στο 1/3 των εξαχθεισών ποσοτήτων το 2001. Σημειώνεται ότι μετά την έξοδο υπάρχει επιβάρυνση τόσο χρονική όσο και κόστους στους τελωνισμούς, στη μεταφορά και στην ισοτιμία ευρώ-στερλίνας.
Προτάσεις πολιτικής
Η παραγωγή είναι αναγκαίο να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις της αγοράς, αποδίδοντας ικανοποιητικό εισόδημα στον Έλληνα παραγωγό, αλλά και μετασυλλεκτική προστιθέμενη αξία στην ελληνική οικονομία. Επιπλέον, το επιτραπέζιο σταφύλι θα πρέπει να ακολουθήσει το παράδειγμα της φράουλας που η ποικιλιακή αναδιάρθρωση οδήγησε στη συνολική ανάκαμψη του κλάδου και στη διείσδυση σε νέες αγορές. Ζητούμε, λοιπόν:
1. Εντατικοποίηση των ελέγχων των αρμόδιων υπηρεσιών στα σημεία εξόδου της χώρας για τον ποιοτικό και υγειονομικό έλεγχο των διακινουμένων-εξαγομένων προϊόντων μας προς αποφυγή δυσφήμησής τους και, κυρίως, λόγω Covid από τη μη τυποποίηση-συσκευασία σε πιστοποιημένους προς τούτο φορείς τυποποίησης που παρέχουν πλήρη ιχνηλασιμότητα.
2. Σχεδιασμό προγράμματος αναμπέλωσης για το επιτραπέζιο σταφύλι για νέες φυτεύσεις με νέες ποικιλίες, ώστε το ελληνικό σταφύλι να βρίσκεται στην αγορά από αρχές Ιουνίου μέχρι και τον Δεκέμβριο, προσαρμοσμένης στις απαιτήσεις της αγοράς με κόκκινο άσπερμο σταφύλι στο μεγαλύτερο ποσοστό, άσπερμο λευκό τουλάχιστον στο 1/3 της παραγωγής και στο 1/10 άσπερμο μαύρο, με στοχευμένη ημερολογιακή και χωροταξική κατανομή, ξεκινώντας από την Κρήτη, μεταβαίνοντας στην Πελοπόννησο και καταλήγοντας στην Καβάλα.
3. Χάραξη στρατηγικής για την αναδιάρθρωση των οπωροκηπευτικών προϊόντων της χώρας, προκειμένου να καταστεί δυνατή η εξυπηρέτηση των κατακτήσεων νέων αγορών και της εγχώριας κατανάλωσης ευθύς ως αποκατασταθεί σε κανονικά επίπεδα.
4. Στους ακόλουθους τομείς και στις ρυθμιστικές απαιτήσεις για τις εισαγωγές και τις εξαγωγές πιθανόν να υπάρξουν άμεσες αλλαγές:
✱ Τελωνεία, τιμολόγια, διαδικασίες.
✱ Κανονισμοί, π.χ. ασφάλεια των τροφίμων, υγεία των φυτών, πρότυπα εμπορίας, το περιβάλλον.
✱ Χρηματοδότηση της ΕΕ και της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής.
✱ Εναλλακτική πρόσβαση στην ενιαία αγορά.
✱ Διεθνείς εμπορικές συμφωνίες, έρευνα και καινοτομία.
