Πριν από λίγες ημέρες, δημοσιεύθηκε μελέτη που είχε ανατεθεί από την Επιτροπή AGRI του Ευρωκοινοβουλίου για τα πρότυπα πιστοποίησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον πρωτογενή τομέα και τη συμβολή τους στη βιωσιμότητα.
Τα πρότυπα πιστοποίησης εφαρμόζονται από παραγωγούς, προσδίδοντας προστιθέμενη αξία στα προϊόντα τους, όπως για παράδειγμα το AGRO (Σύστημα Ολοκληρωμένης Διαχείρισης) του ΕΛΓΟ – ΔΗΜΗΤΡΑ. Η μελέτη αναλύει 198 ευρωπαϊκά πρότυπα πιστοποίησης, παρουσιάζοντας τη συμβολή τους στους στόχους βιωσιμότητας (περιβαλλοντικής και οικονομικής) της ΕΕ, αλλά και στους στόχους βιωσιμότητας των κρατών – μελών που περιλαμβάνουν τα στρατηγικά τους σχέδια.
Χαμηλά η Ελλάδα στον «χάρτη» των προτύπων πιστοποίησης
Αξίζει να σημειωθεί ότι τα 170 (86%) από τα 198 πρότυπα που αναλύθηκαν στη μελέτη έχουν υιοθετηθεί από κράτη-μέλη της ΕΕ και τα υπόλοιπα από τρίτες χώρες. Περισσότερα από τα 2/3 αυτών υλοποιούνται από ιδιωτικούς φορείς. Η πλειονότητα των προτύπων αφορά αγροτικά προϊόντα (το 22% των προγραμμάτων αφορά μόνο ένα προϊόν, ενώ το 78% περισσότερα του ενός). Τα περισσότερα πρότυπα περιλαμβάνουν κτηνοτροφικά προϊόντα και έπονται τα φρούτα, τα λαχανικά, το κρασί και τα αλιεύματα (βλ. διάγραμμα).
Η κατανοµή των προγραµµάτων ανά προϊόν
Πηγή: ΑΝD Ιnternational
Οι μελετητές κατατάσσουν τα πρότυπα σε εννιά μεγάλες κατηγορίες βάσει της θεματικής τους. Αυτές είναι οι εξής: 1) καλές γεωργικές πρακτικές, 2) προέλευση και ποιότητα των τελικών προϊόντων (προϊόντα ΠΟΠ, ΠΓΕ κ.λπ.), 3) ιχνηλασιμότητα και ασφάλεια, 4) ευζωία και υγεία των ζώων, 5) βιολογικά προϊόντα, 6) κλίμα, 7) πολλαπλών χρήσεων, 8) μη Γενετικά Τροποποιημένοι Οργανισμοί και 9) δίκαιες εμπορικές πρακτικές.
Σε επίπεδο χωρών, η Γερμανία διαθέτει τα περισσότερα πρότυπα πιστοποίησης (28% επί του συνόλου της ΕΕ). Ακολουθούν η Ισπανία και η Γαλλία (11% έκαστη), η Ιταλία (8%) και η Πολωνία (7%). Η Ελλάδα βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις της κατάταξης των κρατών – μελών με μόλις δύο πρότυπα πιστοποίησης. Αξίζει, πάντως, να σημειωθεί ότι εννέα κράτη – μέλη βρίσκονται κάτω από την Ελλάδα, καθώς διαθέτουν μόλις ένα πρότυπο πιστοποίησης. Το 57% των προτύπων είναι εθνικής εμβέλειας, το 25% διεθνούς και το 19% τοπικής εμβέλειας.
Η συμβολή των προτύπων πιστοποίησης στη βιωσιμότητα
Από το σύνολο των προτύπων οι μελετητές κατέληξαν σε 15 αντιπροσωπευτικά. Σε αυτά, αναλύθηκε η συμβολή στους στόχους της ΕΕ για τη βιωσιμότητα και αναλυτικότερα για τους στόχους της μεταβατικής ΚΑΠ, της Στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» και της Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα.
Η ανάλυση έδωσε χρήσιμα συμπεράσματα ως προς τον βαθμό στον οποίο τα πρότυπα συντελούν στη βιωσιμότητα και συγκεκριμένα, μεταξύ άλλων, α) στην αναβάθμιση της θέσης του παραγωγού στην αλυσίδα αξίας, β) στην ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής, γ) στη βιώσιμη διαχείριση των πόρων, δ) στην προστασία της βιοποικιλότητας και ε) στην ευζωία των ζώων.
Σχετικά με την αναβάθμιση της θέσης του παραγωγού, το συμπέρασμα είναι ότι λίγα συμβάλλουν ικανοποιητικά σε αυτήν, ενώ ορισμένα έχουν περιορισμένη συμβολή. Καλύτερες είναι οι προοπτικές των προτύπων στην ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής. Η συμβολή τους, μάλιστα, περιλαμβάνει μια πληθώρα δράσεων, όπως βιολογική παραγωγή, περιορισμός περιβαλλοντικού αποτυπώματος, ενεργειακή εξοικονόμηση κ.ά. Στον τομέα της ορθολογικής διαχείρισης, όλα τα πρότυπα με αντικείμενο τις καλές γεωργικές πρακτικές σκοράρουν ψηλά ως προς τη συμβολή τους σε αυτήν.
Εξίσου ικανοποιητική είναι η συμβολή των προτύπων στη διασφάλιση της βιοποικιλότητας. Ένα από τα πρότυπα που διακρίνεται είναι το γερμανικό Naturland που τελεί υπό την αιγίδα του Βavarian Bird Protection Society, μιας ΜΚΟ για την προστασία των πτηνών. Αξίζει να αναφερθεί ότι τέσσερα από τα 15 πρότυπα περιλαμβάνονται στα εθνικά στρατηγικά σχέδια των κρατών – μελών (Γαλλία, Ισπανία, Ιρλανδία και Πολωνία).
Για παράδειγμα, το «Haute Valeur Environnementale (HVE)» που περιλαμβάνεται στο στρατηγικό σχέδιο της Γαλλίας αφορά 19.000 εκμεταλλεύσεις και προβλέπει τέσσερις δράσεις-κλειδιά: διατήρηση της βιοποικιλότητας, στρατηγική για βιώσιμη φυτοπροστασία, ορθολογική διαχείριση λιπασμάτων και νερού.
Τα σημεία κριτικής των προγραμμάτων
Κατά τη μελέτη, σημείο που επιδέχεται βελτίωση στα πρότυπα πιστοποίησης είναι ο περιορισμένος αριθμός δράσεων που περιλαμβάνουν από την εργαλειοθήκη των eco-schemes. Συγκεκριμένα, από τις 22 δράσεις, οι μελετητές εντόπισαν μόλις 4. Ακόμη ένα πρόβλημα είναι ότι δεν μπορούν να αξιοποιηθούν για την καταγραφή της επίτευξης των στόχων της ΚΑΠ, καθώς δεν διαθέτουν ένα κεντρικό και ολοκληρωμένο σύστημα παρακολούθησης.
Τέλος, οι μελετητές επισημαίνουν ότι είναι δύσκολη η επαλήθευση ορισμένων περιβαλλοντικών στόχων των προτύπων, επομένως ελλοχεύει ο κίνδυνος δημιουργίας εσφαλμένων εντυπώσεων στην κοινή γνώμη σχετικά με την πραγματική συμβολή τους στη βιωσιμότητα.
