Πώς θα κερδίσουμε τις παγκόσμιες αγορές ακτινιδίου

του Γεώργιου Πολυχρονάκη

Το 2022 (σ.σ. τελευταία χρονιά επίσημων στοιχείων FAO) καλλιεργήθηκαν παγκοσμίως και συγκομίστηκαν 4,539 εκατ. τόνοι καρπών ακτινιδίων έναντι 4,467 εκατ. τόνων το 2021 (βλ. Γράφημα 1). Η Κίνα, με 2,380 εκατ. τόνους, αποτελεί τη χώρα με τον μεγαλύτερο όγκο παραγωγής ακτινιδίων, αντιπροσωπεύοντας το 53% της συνολικής παραγωγής.

Δεύτερη μεγαλύτερη παραγωγός στον κόσμο είναι η Νέα Ζηλανδία, με 603,5 χιλ. τόνους, και έπεται η Ιταλία, με 431,56 χιλ. τόνους, καταλαμβάνοντας την τρίτη θέση ως προς τη συνολική παραγωγή. Στην τέταρτη θέση ανήλθε η χώρα μας και ακολουθεί το Ιράν.

Η εκτίμηση για το 2023 είναι ότι η παγκόσμια παραγωγή ήταν μειωμένη, με την Ελλάδα να διατηρεί την τέταρτη θέση. Η καλλιέργεια ακτινιδίου βρίσκεται σε διαρκή ανάπτυξη στη χώρα μας, αφού οι φυτεύσεις έχουν αυξηθεί εντυπωσιακά ως προς την παραγωγή, από 36.000 τόνους το 2001/2002 και 70.000 τόνους το 2007/2008 σε 313.393 τόνους το 2021/2022, ενώ το 2022/2023 ανήλθε στους 323 χιλ. τόνους και το 2023/2024 εκτιμάται στους 290 χιλ. τόνους.

Σημειώνεται ότι και η παραγωγή της Ιταλίας ανέκαμψε το 2022 σε σχέση με το 2021 [με συνέπεια τον περιορισμό των εισαγωγών πρώτης ύλης από την Ελλάδα κατά 24 χιλ. τόνους (ατυποποίητοι κατευθείαν από τον αγρό)].

Η εκτιμώμενη παραγωγή στην ΕΕ για το 2023, όπως ανακοινώθηκε στο 42ο Συνέδριο ΙΚΟ (Διεθνής Οργανισμός Ακτινιδίων), που πραγματοποιήθηκε στη Χιλή στις 12-14/9/2023, είναι περίπου στους 755 χιλ. τόνους, 4% λιγότεροι από το 2022, και για τη χώρα μας στους 311 χιλ. τόνους, 3% λιγότεροι σε σύγκριση με το 2022. Στην πράξη, η συγκομιδή την περίοδο 2023/2024 κατεγράφη μειωμένη στο ύψος των, κατ’ εκτίμηση, 285-290 χιλ. τόνων.

Εξαγωγές

Το 2022, οι παγκόσμιες εξαγωγές καρπών ακτινιδίου (βάσει στοιχείων UN COMTRADE and ITC statistics) κατέγραψαν μείωση κατ’ όγκο, ανερχόμενες στους 1,647 εκατ. τόνους, και αύξηση κατ’ αξία, ανερχόμενες σε 3,738 δισ. ευρώ, έναντι 1,843 εκατ. τόνων και 3,311 δισ. ευρώ το 2021.

Η Ν. Ζηλανδία, με 1,616 δισ. ευρώ και 676,7 χιλ. τόνους, είναι η πρώτη εξαγωγική χώρα το 2022. Δεύτερη έρχεται η Ιταλία των 513,04 εκατ. ευρώ και των 282,2 χιλ. τόνων, τρίτη ως προς την αξία το Βέλγιο των 483 εκατ. ευρώ και ως προς τις ποσότητες το Ιράν των 193,8 χιλ. τόνων (σ.σ. το 2021 δεν υπάρχουν στοιχεία 2022), και έπεται η Ελλάδα, με 188,151 χιλ. τόνους και 210,083 εκατ. ευρώ.

Η αύξηση των εξαγωγών ακτινιδίων της χώρας μας παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον κατά τα τελευταία 15 χρόνια. Από 38.000 τόνους το 2007/2008, ανήλθε στους 198.142 τόνους την απελθούσα εμπορική περίοδο 2022/2023, καταγράφοντας ρεκόρ σε τονάζ, με την αξία να διαμορφώνεται σε 202.692.162 ευρώ, με μείωση κατά 17,7% της μεσοσταθμικής τιμής μονάδος έναντι της αντίστοιχης προηγούμενης περιόδου.

Στον Πίνακα 1 εμφανίζονται αναλυτικά τα στοιχεία του ισοζυγίου της τελευταίας τριετίας. Την περίοδο 2020/2021, η παραγωγή της Ελλάδας ανήλθε στους 307,44 χιλ. τόνους και το 2021/2022 σε 313,393 χιλ. τόνους, ενώ το 2022/2023 στους 323 χιλ. τόνους, με την πλειονότητα να αφορά την ποικιλία Hayward, αλλά και πρώιμες και κιτρινόσαρκες ποικιλίες, των οποίων ο όγκος παραγωγής συνεχώς αυξάνεται.

Πίνακας 1. Ισοζύγιο παραγωγής, διάθεσης & εξαγωγών
ακτινιδίων της Ελλάδας

Εξαγωγές (σε τόνους)

Πηγή: Επεξεργασία INCOFRUIT – HELLAS βάσει στοιχείων ΕΛΣΤΑΤ, forecast Incofruit *, ΥΠΑΑΤ **

Την τρέχουσα περίοδο 2023/2024, εκτιμάται ότι η συγκομισθείσα ποσότητα είναι της τάξεως των 285-290 χιλ. τόνων. Το εξαγωγικό εμπόριο της χώρας μας, εκμεταλλευόμενο την καλή παραγωγή μας, διεύρυνε και αύξησε τις εξαγωγές τυποποιημένων προϊόντων προς την ΕΕ και τις τρίτες χώρες, αντικατέστησε το Ιράν στην αγορά της Ινδίας όσο διήρκεσε η απαγόρευση εισαγωγών (σ.σ. λόγω φυτοφαρμάκων) και την τρέχουσα εξαγωγική περίοδο 2023/2024 διατήρησε μέρος των κατακτηθέντων μεριδίων. Παράλληλα με το άνοιγμα της αγοράς της Βραζιλίας, εισήλθαν δυναμικά σε αυτή την αγορά, εξισορροπώντας τις απώλειες της Ινδίας.

Το 63% της εμπορεύσιμης παραγωγής ετησίως εξάγεται, κυρίως, σε ευρωπαϊκές αγορές, όπως Ισπανία, Ιταλία, Γερμανία, Πολωνία, Ρουμανία, Ολλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο και Τσεχία, ενώ από τις τρίτες χώρες ανοδικά κινούνται οι εξαγωγές σε Κίνα, Ινδία, ΗΠΑ, Καναδά, Ουκρανία, Τουρκία και Αίγυπτο, σε μια προσπάθεια ανοίγματος σε νέες αγορές και διασπορά του κινδύνου, μετά και τον αποκλεισμό από τη ρωσική αγορά. Η πρόοδος της πορείας των μέχρι σήμερα εξαγωγών είναι εντόνως αυξητική, όπως αποτυπώνεται και στον Πίνακα 2.

ΠΙΝΑΚΑΣ 2. Εβδομαδιαία εξέλιξη ελληνικών εξαγωγών ακτινιδίων
(σε τόνους)

Πηγή: ΥΠΑΑΤ

Μετά την πανδημία της Covid-19, υπήρξε μια ανάκαμψη στην κατανάλωση φρούτων, η οποία αναμένεται να συνεχιστεί ανοδικά τα επόμενα πέντε χρόνια. Η κατανάλωση στην Ευρώπη έχει διαμορφωθεί σε υψηλά επίπεδα, εν αντιθέσει με αυτή στη Β. Αμερική, που η κατά κεφαλήν κατανάλωση παραμένει χαμηλή με τάσεις αύξησης.

Η φετινή περίοδος έδωσε ευκαιρίες και επετεύχθη μερικώς ο στόχος μας που ήταν η αξιοποίηση των κενών της αγοράς λόγω της συγκυριακής μείωσης της παραγωγής Ιταλίας (-15% στις πράσινες ποικιλίες). Έτσι, πετύχαμε τη διεύρυνση του πελατολογίου και των αγορών των ποιοτικών προϊόντων μας με ταυτοποίηση της προέλευσής τους, τυποποίηση και ποιότητα και όχι η διακίνηση πρώτης ύλης ως commodities (σ.σ. χωρίς μετασυλλεκτική προστιθέμενη αξία) στο ιταλικό εξαγωγικό εμπόριο για διατήρηση της παρουσίας του στα ράφια των λιανικών καταναλωτικών αγορών. Θα πρέπει, επιτέλους, να γίνει κατανοητό ότι το μακροπρόθεσμο όφελος των παραγωγών αφορά την απευθείας σύνδεση των προϊόντων τους με τις καταναλωτικές αγορές μέσω του υγιούς εξαγωγικού εμπορίου της χώρας μας. Δεν θα πρέπει να επαναληφθεί και για τα προϊόντα αυτά το κακό προηγούμενο του ελαιολάδου.

Οι προοπτικές για το προϊόν είναι ευοίωνες, γιατί η ποιότητα των προϊόντων μας είναι εξαιρετική (σ.σ. τηρουμένων των ορθών καλλιεργητικών πρακτικών) και σε εμπορικό επίπεδο, αφενός με τήρηση των υφιστάμενων προδιαγραφών εμπορίας και υγειονομικών απαιτήσεων και αφετέρου με αξιοποίηση των ευκαιριών που δίδουν οι νέες διμερείς συμφωνίες της χώρας μας για εισαγωγές ακτινιδίων, όπως είναι η αγορά της Βραζιλίας, του Ισραήλ και του Βιετνάμ.

Οι διαρθρωτικές αδυναμίες μας σε παραγωγή και εμπόριο

Η καλή ποιότητα του ακτινιδίου διασφαλίζει τη φήμη των ελληνικών προϊόντων στις αγορές του εξωτερικού και προστατεύει τα συμφέροντα τόσο των Ελλήνων παραγωγών, όσο και των ελληνικών εξαγωγικών επιχειρήσεων που λειτουργούν με θεμιτό τρόπο και συμμορφώνονται με τις διατάξεις της ισχύουσας ενωσιακής και εθνικής νομοθεσίας.

Η πολιτεία, εκτιμώντας εγκαίρως ότι το ακτινίδιο αποτελεί ένα σημαντικό ελληνικό εξαγώγιμο προϊόν, θέσπισε μέτρα για τη διακίνηση και την εμπορία του, ακολουθώντας την πρακτική ανταγωνιστριών παραγωγών χωρών.

Προς αντιμετώπιση των φαινομένων κυκλοφορίας ατυποποίητων προϊόντων, χωρίς προστιθέμενη αξία, κατευθείαν από τον αγρό και χωρίς σήμανση, στοιχεία που συμβάλλουν και στον αφελληνισμό των ελληνικών ακτινιδίων, εκδόθηκε η αριθ. 9475/136897/10.10.2018 Yπουργική Απόφαση σχετικά με «Ρυθμίσεις θεμάτων εμπορίας και διακίνησης των ακτινιδίων».

Παρά την έκδοση απόφασης του ΥΠΑΑΤ, με θέμα «Εντατικοί έλεγχοι σε αποστελλόμενα στην ΕΕ φορτία ακτινιδίων», εξακολούθησαν να παρατηρούνται, και κατά την τρέχουσα εμπορική περίοδο 2023/2024, φαινόμενα διακίνησης ατυποποίητων ακτινιδίων από Έλληνες, Ιταλούς και Βαλκάνιους εμπόρους κυρίως προς τις γειτονικές αγορές.

To πρόσχημα ήταν ότι προορίζονται για «βιομηχανική χρήση», υπονομεύοντας όλη την προσπάθεια της χώρας για διατήρηση της φήμης των προϊόντων της. Προκειμένου να εξυπηρετηθεί αυτή η δραστηριότητα, εισήχθησαν πολλά bins από τη μολυσμένη Ιταλία για την πραγματοποίηση καταστρατήγησης της ΚΥΑ (που απαγορεύει ρητά τη χρήση bins και σε συσκευασία μεγαλύτερη των 20 κιλών), κινδυνεύοντας να διατεθούν ακατάλληλα προς νωπή κατανάλωση προϊόντα.

Εφιστάται η προσοχή και η ευθύνη των αρμόδιων ελεγκτικών υπηρεσιών στην εντατικοποίηση των ελέγχων στα σημεία εξόδου της χώρας τόσο για τον ποιοτικό και υγειονομικό έλεγχο των διακινουμένων-εξαγομένων προϊόντων μας προς αποφυγή δυσφήμισής τους από τη μη τυποποίηση-συσκευασία από πιστοποιημένους προς τούτο φορείς τυποποίησης που παρέχουν πλήρη ιχνηλασιμότητα.

Επίσης, η αρμόδια Δ/νση του ΥΠΑΑΤ να αποστείλει επιστολή-συνδρομής της αντίστοιχης υπηρεσίας του υπουργείου Γεωργίας της Ιταλίας και άλλων χωρών με τα στοιχεία των φορτίων, τόσο των Ιταλών όσο και άλλων παραληπτών, για έλεγχό τους και πιστοποίηση εγγράφως ότι τα αποσταλθέντα ακτινίδια προς βιομηχανική χρήση έλαβαν τον προορισμό τους και δεν διατέθηκαν προς νωπή κατανάλωση (σχ. μνεία της παρ. 7 του άρθρου 4 του Καν 543/2011 ως τροποποιήθηκε που αναφέρει: Προσκομίζεται η απόδειξη στην αρμόδια αρχή του κράτους-μέλους ότι τα προϊόντα ανταποκρίνονται στις προβλεπόμενες προϋποθέσεις, ιδίως όσον αφορά τον προορισμό τους) προς αποφυγή διάθεσης ακατάλληλων προς νωπή κατανάλωση προϊόντων που υπονομεύουν όλη την προσπάθεια της χώρας, κινδυνεύοντας να μείνει αδιάθετο μέρος από την παραγωγή ακτινιδίων από το πλήγμα της φήμης των προϊόντων της σε συνδυασμό με την υποκατανάλωση στις αγορές.

Συμπερασματικά, ενώ δυνάμεθα να πουλήσουμε τυποποιημένο το προϊόν σε υψηλότερες τιμές, το πουλάμε ατυποποίητο κατευθείαν από τον αγρό, όπως στην περίπτωση της Ιταλίας που μιλάμε για «ιταλοποίηση» ή της Βουλγαρίας που είναι υποτιμολογημένο.

Ενδεικτικά, το 2022, η Ιταλία κατέγραψε εξαγωγές (σ.σ. βάσει στοιχείων UN Comtrade) προς όλο τον κόσμο 282.220 τόνων, αξίας 513.041 εκατ. ευρώ, ήτοι 1,82 ευρώ/κιλό κατά μέσο όρο, έναντι 188.351 τόνων, αξίας 210,083 ευρώ (δηλ. 1,12 ευρώ/κιλό), της Ελλάδας, δίδοντας το παράδειγμα του τι πρέπει να κάνει μια χώρα προκειμένου να αποκτούν τα εξαγόμενα από αυτήν προϊόντα υψηλή προστιθέμενη αξία. Σημειώνεται ότι η μεσοσταθμική τιμή της Ν. Ζηλανδίας ήταν στα 2,39 ευρώ/κιλό.

Απόδειξη αυτής της αρχής είναι ότι, την τρέχουσα εμπορική περίοδο, η μεσοσταθμική τιμή πώλησης ανά μονάδα βάρους αυξήθηκε εντυπωσιακά, κατά 42%, σε 1,6 ευρώ/κιλό. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι αποθηκευθείσες ποσότητες που εξήχθησαν τον Φεβρουάριο απόλαυσαν τιμή 1,73 ευρώ/κιλό.

Προτεινόμενα μέτρα

Με βάση αυτά τα δεδομένα και τις προοπτικές, προτείνουμε μέτρα για την αντιμετώπιση των διαταραχών στις αγορές μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και το κλείσιμο στην Ερυθρά Θάλασσα, ήτοι:

✱ Δημιουργία ενιαίου Ταμείου (κατά το πρότυπο του Ενιαίου Ταμείου Ενέργειας) που θα παρέχει στήριξη στους Ευρωπαίους παραγωγούς γεωργικών προϊόντων και τις επιχειρήσεις απέναντι στις αυξήσεις κόστους (εισροών) λόγω των τιμών των λιπασμάτων, των φυτοφαρμάκων και των ζωοτροφών, αλλά και του κόστους τυποποίησης-συσκευασίας, υλικών συσκευασίας, μεταποίησης και μεταφορικών.

✱ Εντατικοποίηση ελέγχων στα εισαγόμενα ακτινίδια από απόψεως τόσο φυτοϋγειονομικών όσο και της μη «ελληνοποίησης» προς διάθεση στην εγχώρια αγορά ή στην εξαγωγή τους για τη διασφάλιση της φήμης του προϊόντος μας.

✱ Άμεση επίλυση από την ελληνική πολιτεία του προβλήματος με τους αλλοδαπούς εργάτες γης, καθότι οι μέχρι σήμερα νομοθετικές ρυθμίσεις είναι αναποτελεσματικές (δεν εισακούσθηκαν σχετικές προτάσεις μας) και ο κίνδυνος μη καλλιέργειας μεγάλων εκτάσεων γης σε όλη τη χώρα είναι υπαρκτός. Προτείνεται να επιτραπεί στους μετανάστες χωρίς χαρτιά που ήδη ζουν και εργάζονται (παράνομα) να αποκτήσουν, κατόπιν αιτήσεώς τους, ειδική άδεια παραμονής (χωρίς δικαίωμα μετάβασης σε άλλη χώρα της ΕΕ και σε άλλον τομέα και να γίνουν νόμιμοι εργαζόμενοι – εάν εργάζονται σε ορισμένους τομείς που αντιμετωπίζουν έλλειψη εργατικού δυναμικού, όπως ως εργάτες γης για συγκομιδή προϊόντων, παράλληλα με την υφιστάμενη νομοθεσία για μετακλητούς εργάτες από διάφορες τρίτες χώρες. Αυτή η πρόταση επηρεάζει πραγματικά μόνο άτομα που βρίσκονται ήδη στη χώρα, είτε εργάζονται παράνομα είτε έχουν υποβάλει αίτηση ασύλου.

Η πλειονότητα των αλλοδαπών ζει από τους καρπούς της εργασίας και προσπαθεί να ενσωματωθεί. Το υφιστάμενο πλαίσιο είναι μια μορφή παραλογισμού του συστήματος, έχοντας κάποιους αλλοδαπούς σε αδράνεια και άλλους στην παρανομία.

Η κατ’ εξαίρεση κάθε φορά ρύθμιση για δυνατότητα χορήγησης άδειας για περιορισμένο χρονικό διάστημα είναι μεν προς τη σωστή κατεύθυνση, πλην όμως δεν τους παρέχει τη βεβαιότητα για παραμονή τους στη χώρα, με συνέπεια τη φυγή τους προς άλλες χώρες της ΕΕ με ελαστικότερους όρους χορήγησης κάρτας εργασίας και παραμονής, όπως η Ιταλία. Προκειμένου να διατηρήσουμε την παρουσία των προϊόντων μας στις καταναλωτικές αγορές, παραδοσιακές και νέες, θα πρέπει:

1) Η ελληνική καλλιέργεια ακτινιδίων να εμπλουτιστεί από πλευράς νέων ποικιλιών. Η αλλαγή πλεύσης στις καλλιέργειες θα πρέπει να προβλέπει προϊόντα που, με βάση μελέτες προτίμησης των καταναλωτών, θα επικρατήσουν την επόμενη δεκαετία και να εκμεταλλευτούμε όλες τις δυνατότητες που μας δίνει κλιματικά και γεωγραφικά η χώρα μας.

2) Να οριοθετηθούν ζώνες παραγωγής σε έκταση, ούτως ώστε να μπορούν να απορροφηθούν από τη διεθνή ζήτηση.

3) Το ελληνικό εξαγωγικό εμπόριο να εκμεταλλευθεί τις ευκαιρίες προς διεύρυνση των παραδοσιακών του αγορών τόσο ευρωπαϊκών όσο και σε τρίτες χώρες, που έχουν συναφθεί διμερείς φυτοϋγειονομικές συμφωνίες, όπως για παράδειγμα σε ΗΠΑ, Καναδά κ.ά., που οι εξαγόμενες ποσότητες αυξάνονται από έτος σε έτος.