Τα σχέδια των μεγάλων της αγροδιατροφής για το 2022: Εκπαιδευτικά και Ερευνητικά Ιδρύματα

Σπύρος Κίντζιος, Καθηγητής, πρύτανης Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών
Νέα τμήματα, νέες δράσεις, νέα εποχή για το ΓΠΑ

Το κλείσιμο του 2021 βρίσκει το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών κραταιό και ενισχυμένο, έχοντας όχι μόνο απορροφήσει τους κραδασμούς των επιπτώσεων της πανδημίας του κορωνοϊού, αλλά πολύ περισσότερο έχοντας πρωτοστατήσει στην επιστροφή στη λεγόμενη κανονικότητα. Για παράδειγμα, οργανώνοντας την πρώτη διά ζώσης Σύνοδο των Ελληνικών ΑΕΙ μετά από δύο ολόκληρα χρόνια, διανύει πλέον με αυτοπεποίθηση τον δεύτερο αιώνα λειτουργίας του, υλοποιώντας το στρατηγικό σχέδιο ανάπτυξής του.

Το 2021 αποτέλεσε έτος διακρίσεων για το πανεπιστήμιό μας. Κατ’ αρχάς, λόγω των πολλών επιστημονικών επιτευγμάτων του σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Αναφέρω ενδεικτικά την κατάληψη του χρυσού μεταλλίου στον Παγκόσμιο Διαγωνισμό Συνθετικής Βιολογίας iGEM 2021, του αργυρού μεταλλίου στον διεθνή διαγωνισμό Idea Incubator Competition (αμέσως μετά το Πανεπιστήμιο Johns Hopkins), του βραβείου Maurice Weber Laboratorian Award 2021 στον καθηγητή Παναγιώτη Σκανδάμη και την εκλογή του καθηγητή Ιωάννη Βόντα στη θέση του διευθυντή του Ινστιτούτου Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΜΒΒ-ΙΤΕ).

Το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών συμμετείχε, επίσης, ενεργά στις εκδηλώσεις για τον εορτασμό των 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση με την κομβική του συμμετοχή ως ένας από τους 14 θεσμικούς φορείς, οι οποίοι ανέλαβαν την εκπόνηση θεματικών μελετών για την Ελλάδα του 2040. Συγκεκριμένα, το ΓΠΑ εκπόνησε και παρουσίασε μελέτη με τίτλο «Η Ελληνική Γεωργία το 2040: Προβλέψεις και εκτιμήσεις». Ακόμα, πρωτοστατήσαμε με ολοκληρωμένες προτάσεις και παρεμβάσεις για την αποκατάσταση των καταστροφών των πυρκαγιών του καλοκαιριού σε συνεργασία με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς. Όσον αφορά τον συλλογικό, σε παγκόσμιο επίπεδο, αγώνα κατά της πανδημίας, το ΓΠΑ ξεχώρισε με την ολοκλήρωση και τη διεθνή δημοσίευση τριών ιδιαίτερα επιτυχημένων κλινικών δοκιμών του προηγμένου διαγνωστικού συστήματος του κορωνοϊού, που αναπτύχθηκε στα εργαστήρια του ιδρύματος.

Το τελευταίο τετράμηνο του 2021, το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών βρέθηκε ξανά στο επίκεντρο της δημοσιότητας μέσα από τη διοργάνωση της πρώτης Έκθεσης Καινοτομίας με πρωτοφανή προσέλευση επισκεπτών, καθώς και την επετειακή έκδοση για τα εκατό μας χρόνια, με τίτλο «Θεά Δήμητρα: Ο μύθος που έγινε ιστορία 1920-2020».

Επίσης, πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια της επετειακής έκθεσης του Γεωργικού Μουσείου «1920-2020 Κρίσεις-ΑντιΚρίσεις- ΣυγΚρίσεις. Μια διαδρομή 100 χρόνων, με εναλλαγές ανάπτυξης και κρίσης. Το παράδειγμα της γεωργίας», την οποία τίμησε με την παρουσία της η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, καθώς και τα εγκαίνια του πρώτου Υπαίθριου Πανεπιστημιακού Γυμναστηρίου, το οποίο εγκαινίασε ο προπονητής της εθνικής ομάδας, Παναγιώτης Γιαννάκης και πολλά άλλα.

Για το νέο έτος, προχωρούμε δυναμικά στη διεκδίκηση, από κοινού με την περιφέρεια, της ίδρυσης της Κτηνιατρικής, ενώ έχουμε ήδη θέσει σε εξέλιξη τη λειτουργία του Κόμβου Καινοτομίας «Ευφυούς Γεωργίας και Κυκλικής Βιοοικονομίας-SmartBIC» στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας και του Κέντρου Ικανοτήτων Smart Agro Hub με σύμπραξη 14 εταίρων. Οι δύο αυτές δομές θα ενισχύσουν σημαντικά την παρουσία του ΓΠΑ δίπλα στον παραγωγικό κόσμο της υπαίθρου, μεταφέροντας τεχνογνωσία στον αγρότη, έτσι ώστε να υποστηρίξουν τη μετάβασή του στην εποχή της Πράσινης Συμφωνίας.

Παράλληλα, προχωρούμε ταχύτατα στη θεμελίωση του Τεχνολογικού μας Πάρκου-Κυψέλης Καινοτομίας στα Σπάτα, όπου θα λειτουργήσουν σε πρώτη φάση το AgroFood Innovation Hub σε συνεργασία με την Περιφέρεια Αττικής και Ινστιτούτα του Πανεπιστημιακού Ερευνητικού Κέντρου του ΓΠΑ.

Παναγιώτης Λιαγκόρβας, Πρόεδρος ΚΕΠΕ και Εθνικού Συμβουλίου Παραγωγικότητας, καθηγητής Πανεπιστημίου Πελοποννήσου
Ο αγροδιατροφικός τομέας και οι προοπτικές του

Δύο ήταν τα βασικά χαρακτηριστικά της χρονιάς που πέρασε αναφορικά με τον αγροδιατροφικό τομέα και τον τομέα της γεωργίας στην Ελλάδα: Πρώτον, η πρωτόγνωρη υγειονομική κρίση και, δεύτερον, η κλιματική αλλαγή που εκδηλώθηκε με έντονα και καταστροφικά φαινόμενα φέτος το καλοκαίρι.

Αυτά ήρθαν να προστεθούν στα προβλήματα της προηγούμενης οικονομικής κρίσης, που μας ταλαιπώρησε για σχεδόν μία δεκαετία. Σήμερα, μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι, παρά τις αντιξοότητες, ο ελληνικός αγροδιατροφικός κλάδος απέδειξε ότι στηρίζεται σε γερές βάσεις, επιδεικνύοντας μεγάλη ανθεκτικότητα.

Μερικά στοιχεία εδώ είναι απαραίτητα: α) Η ελληνική αγροτική παραγωγή είναι μεγαλύτερη των 10 δισ. ευρώ ετησίως, σημειώνοντας αύξηση την 20ετία 2000-2020 της τάξης του 14%, β) η συνεισφορά αγροτικής παραγωγής στην οικονομία αυξήθηκε στο 5,1% του ΑΕΠ το 2019 έναντι 3,7% το 2009, γ) ομοίως και η συνεισφορά της αγροδιατροφής στις εξαγωγές αυξήθηκε στο 23,3% το 2019 έναντι 21,8% το 2009 και δ) το 2020, εν μέσω της πρωτοφανούς υγειονομικής κρίσης της COVID-19, το εμπορικό ισοζύγιο αγροτικών προϊόντων έκλεισε μετά από πολλά χρόνια με πλεόνασμα.

Δηλαδή, μετά από πολλά χρόνια, ο αγροδιατροφικός τομέας και γενικότερα ο τομέας της γεωργίας εμφανίζει μια αξιόλογη δυναμική. Πεποίθησή μου είναι ότι η δυναμική αυτή όχι μόνο θα συνεχιστεί, αλλά θα ενδυναμωθεί. Αυτό γιατί, για πρώτη φορά, ανοίγονται τόσες πολλές ευκαιρίες που σίγουρα δεν θα μείνουν ανεκμετάλλευτες. Μία από αυτές είναι η ψηφιακή επανάσταση. Ένα από τα μεγάλα στοιχήματα για το μέλλον της αγροτικής παραγωγής είναι η μετάβασή της στην εποχή της 4ης βιομηχανικής επανάστασης. Σε αυτήν τη νέα εποχή, όπου οι τεχνολογικές εξελίξεις καθορίζουν τις εξελίξεις και τα δεδομένα, ο αγροτικός κόσμος δεν μπορεί να μένει αμέτοχος.

Μια δεύτερη ευκαιρία είναι η πράσινη μετάβαση. Ωστόσο, η πράσινη μετάβαση δεν είναι μια απλή και εύκολη διαδικασία. Είναι, όμως, αναγκαία. Η πολιτεία οφείλει να την υποστηρίξει. Τέλος, σημαντικό στοίχημα για το μέλλον της ελληνικής γεωργίας αποτελεί η ενδυνάμωση της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης του ανθρώπινου δυναμικού των αγροτικών περιοχών και, κυρίως, των παραγωγών, προκειμένου να αποκτήσουν τις απαιτούμενες νέες δεξιότητες και γνώσεις για την άσκηση σύγχρονης γεωργίας, καθότι το σημερινό χαμηλό επίπεδο αγροτικής επαγγελματικής κατάρτισης δημιουργεί πολλαπλά προβλήματα.

Γεώργιος Ζακυνθινός, Καθηγητής Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής
Τα αλκοολούχα ποτά και τα εναλλακτικά τρόφιμα φυτικής προέλευσης
σηματοδότησαν τη χρονιά που φεύγει

Το 2021 ήταν μια διαφορετική χρονιά σε συνέχεια μιας πανδημίας τροφο-πανικού του 2020, που διαφοροποίησε τη διατροφική αλυσίδα. Οι αγορές τροφίμων αυξήθηκαν το 2020 κατά 10% από τον συνήθη ρυθμό 2% των προηγούμενων ετών. Αυτή η αύξηση στην αγορά μεταφράστηκε σε 90 δισ. ευρώ. Το 2021, η αγορά τροφίμων, αν και είχε μειωμένους τζίρους σε σχέση με το 2020, παραδίδει τη χρονιά με ανοδικό θετικό πρόσημο.

Τη μεγαλύτερη άνοδο, όσον αφορά την κατηγορία τροφίμων, εμφάνισαν τα αλκοολούχα ποτά με ρυθμό ανάπτυξης 33,2% σε αξία πωλήσεων, συνέπεια της αλλαγής του τόπου κατανάλωσης (από το κατάστημα εστίασης στο σπίτι) και ακολούθησαν τα κατεψυγμένα τρόφιμα με 9% και τα αναψυκτικά με 6,9%. Καλές επιδόσεις κατέγραψαν τα ψάρια, με αύξηση 16,2%, και οι σαλάτες με 9,8%. Τα φυτικά ροφήματα φαίνεται να αποτελούν κυρίαρχο τομέα των φυτικών προϊόντων, αποτελώντας τη μεγαλύτερη κατηγορία μεταξύ των φυτικών προϊόντων με ανοδική πορεία 22% το 2020 και το 2021 με 25% ρυθμό ανάπτυξης και τζίρο που ξεπερνά τα 5 εκατ. ευρώ. Τα φυτικά επιδόρπια, που παρουσιάζουν πολλά νέα προϊόντα, δείχνουν ισχυρό ρυθμό ανάπτυξης που ξεπερνά το 150% κυρίως λόγω του νέου και επιθετικού μάρκετινγκ. Η πανδημία σηματοδότησε μία τάση για πιο υγιεινό τρόπο ζωής, η οποία μεταφράζεται σε αυξανόμενη ζήτηση από πλευράς καταναλωτών των τροφίμων και των συστατικών τους που ενισχύουν την ευεργετικότητά τους απέναντι σε ασθένειες. Ο επερχόμενος τεχνολογικός και ψηφιακός μετασχηματισμός είναι απαιτητός ως αποτέλεσμα διάφορων παραγόντων, όπως η κλιματική αλλαγή (π.χ. η υπερθέρμανση του πλανήτη), η δημογραφία (π.χ. υπερπληθυσμός, γήρανση), οι τεχνολογικές εξελίξεις, η έξυπνη παραγωγή και οι τεχνολογίες καινοφανών τροφίμων (π.χ. νανοτεχνολογία), οι μεταβολές στις προτιμήσεις των καταναλωτών (τρόφιμα φυτικής σύστασης) και τα κρίσιμα πλέον θέματα της υγείας.

Η βιομηχανία τροφίμων και ποτών βρίσκεται, επίσης, στο επίκεντρο της συζήτησης για τη βιωσιμότητα, με τις εταιρείες να δημιουργούν φιλικότερες στο περιβάλλον συσκευασίες και να περιορίζουν τη χρήση του πλαστικού. Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρατηρείται στις καινοτόμες βιοαποικοδομήσιμες (biodegradable) συσκευασίες.

Μέσα από το πέρασμα της πανδημίας, βρεθήκαμε σε ένα ψηφιακό οικοσύστημα που μπορεί να προσφέρει όλο και περισσότερες υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας στους καταναλωτές. Η έκρηξη του ηλεκτρονικού εμπορίου, η επιλογή της υγιεινής διατροφής και το περιβαλλοντικό αποτύπωμα θα παρασύρουν τα επόμενα χρόνια τον κλάδο των τροφίμων.

Χαράλαμπος Κασίμης – Καθηγητής Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών,
πρώην γ.γ. ΥΠΑΑΤ
Τελευταία πολιτική ευκαιρία για το ΥΠΑΑΤ η υποβολή του Στρατηγικού Σχεδίου

Τη χρονιά που πέρασε, στις μεγάλες προκλήσεις για την αγροδιατροφική αλυσίδα (το κλίμα και το περιβάλλον, η ποιότητα και η ασφάλεια των τροφίμων, οι αλλαγές στις καταναλωτικές συμπεριφορές) προστέθηκε η πανδημία. Η ΕΕ επιχείρησε να ενσωματώσει αυτές τις προκλήσεις στον σχεδιασμό των νέων αγροτικών πολιτικών της, αναμένοντας να οδηγήσουν στην υιοθέτηση και στην εφαρμογή βιώσιμων παραγωγικών προσεγγίσεων και σε αυστηρότερους όρους για την ασφάλεια και την ποιότητα των τροφίμων.

Στην Ελλάδα πρέπει να υποβάλουμε το Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο προς έγκριση στην Επιτροπή μέχρι τις 31/12/2021 και οι βασικές επιλογές της κυβέρνησης συνοψίζονται στα παρακάτω:

✱ Οι αγρονομικές περιφέρειες παραμένουν οι ίδιες, τα ιστορικά δικαιώματα καταργούνται σε βάθος χρόνου, «συγκλίνοντας» τα δικαιώματα εντός των αγρονομικών περιφερειών έως το 2027, στο 85% του μ.ο.

✱ Η αναδιανεμητική ενίσχυση προς τις μικρές και μεσαίες εκμεταλλεύσεις ακολουθεί την ευρωπαϊκή πρόταση και απορροφά το 10% των άμεσων ενισχύσεων.

✱ Στα οικολογικά σχήματα προσφέρονται 19 πιθανές επιλογές και απορροφούν το 25% των άμεσων ενισχύσεων.

✱ Στους νέους αγρότες διατίθεται το 3% των άμεσων ενισχύσεων και οι συνδεδεμένες ενισχύσεις παραμένουν ως έχουν.

✱ Ο Πυλώνας ΙΙ ενισχύεται με τη μεταφορά του 10% των πόρων του Πυλώνα Ι και, σε γενικές γραμμές, αποτελείται από τα ίδια μέτρα με αυτά της προηγούμενης Προγραμματικής Περιόδου.

Οι βασικές αυτές επιλογές είναι άτολμες. Η κυβέρνηση δεν οργάνωσε έναν δημόσιο διάλογο (αξιολογώντας και αξιοποιώντας τα ευρήματα της SWOT ανάλυσης, την εμπειρία της πανδημίας και τις διεθνείς εξελίξεις), ώστε να κάνει στρατηγικές επιλογές για το μέλλον της ελληνικής γεωργίας για την ορθολογική κατανομή σε πολιτικές, μέτρα και παρεμβάσεις των πόρων της ΚΑΠ και του Ταμείου Ανάκαμψης, που αγγίζουν περίπου τα 20 δισ. μέχρι το 2027, και στη συνέχεια να τις εντάξει στις ευρωπαϊκές πολιτικές και κατευθύνσεις.

Η ηγεσία του ΥΠΑΑΤ έχει μια τελευταία πολιτική ευκαιρία. Να υποβάλει το Στρατηγικό Σχέδιο, όπως οφείλει μέχρι τέλος του χρόνου, και να ανοίξει έναν ουσιαστικό διάλογο στο μεσοδιάστημα, μέχρι την έγκριση του Σχεδίου από την ΕΕ, με όρους μιας εθνικής και όχι στενά κυβερνητικής πολιτικής.

Νικόλαος Κατσούλας – Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Κωνσταντίνος Κίττας – Κωνσταντίνος Κίττας, ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Εργαστήριο Γεωργικών Κατασκευών και Ελέγχου Περιβάλλοντος
Η έρευνα για την παραγωγή ποιοτικών προϊόντων και την εξοικονόμηση πόρων δεν σταματά ποτέ

Η γεωργία είναι πάντα η παρηγοριά της ανθρωπότητας, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης. Έτσι και τώρα, στην περίοδο της πανδημίας, η γεωργία εξακολουθεί να προσφέρει χωρίς να επιτρέπεται να τεθεί σε καθεστώς lockdown, κι ας μην αναγνωρίζεται παρά μόνον από αυτούς που την υπηρετούν.

Τα προβλήματα της πανδημίας επηρέασαν και το Εργαστήριο Γεωργικών Κατασκευών και Ελέγχου Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, κυρίως λόγω μείωσης της κινητικότητας του προσωπικού του. Ωστόσο, η έρευνα απαιτεί εξειδικευμένα στελέχη, που είναι ολιγάριθμα, και δεν σταμάτησε, ούτε θα σταματήσει ποτέ.

Συνεπώς, όπως και στις ιατρικές και παραϊατρικές επιστήμες, έτσι και στις βιολογικές-γεωπονικές επιστήμες, η έρευνα εντάθηκε ώστε να δοθούν απαντήσεις σε θέματα παραγωγής ποιοτικών προϊόντων και εξοικονόμησης φυσικών πόρων και δεν είναι τυχαίο πως παγκοσμίως υπάρχει ένταση στις ερευνητικές προσπάθειες μείωσης του περιβαλλοντικού αποτυπώματος των γεωργικών δραστηριοτήτων και της κυκλικής οικονομίας, με τα οποία το Εργαστήριό μας ασχολείται.

Η πανδημία έδειξε πως ενώ η κινητικότητα μειώνεται, οι απαιτήσεις σε τροφή αυξάνονται, κι έτσι η ορθολογική ανάπτυξη των καλλιεργειών υπό κάλυψη αποτελεί για έναν ακόμη λόγο (πέραν της κλιματικής αλλαγής, της δραματικής μείωσης των φυσικών πόρων και ιδιαίτερα του νερού, των διαρκώς μειούμενων διαθέσιμων γεωργικών εκτάσεων κ.ά.), πρόκληση στην οποία το Εργαστήριο ανταποκρίθηκε και τη χρονιά που μας πέρασε. Έτσι, μέσα στο 2021 και στο πλαίσιο υλοποίησης ευρωπαϊκών και εθνικών ερευνητικών έργων:

1. Ολοκληρώθηκε η πρώτη φάση ανάπτυξης του πρότυπου Μεσογειακού «Θερμοκηπιακού Πάρκου» στο αγρόκτημα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας στο Βελεστίνο Μαγνησίας.

2. Ξεκίνησε πειραματικά η λειτουργία ολοκληρωμένου συστήματος ενυδρειοπονίας για παραγωγή τροφής.

3. Συνεχίζονται οι μελέτες αξιολόγησης και δοκιμής νέων καινοτόμων υλικών κάλυψης και αξιολόγησης συστήματος υποβοήθησης λήψης αποφάσεων διαχείρισης του θερμοκηπίου.

4. Οργανώθηκε η δοκιμή εφαρμογής ρομποτικών τεχνολογιών για τη διαχείριση του κλίματος των θερμοκηπίων και την αναγνώριση ασθενειών και εστιασμένου ψεκασμού σε καλλιέργειες υπό κάλυψη.

5. Βρίσκονται σε εξέλιξη πειράματα για την αξιοποίηση υγρών αποβλήτων για καλλιέργεια μκροφυκών κ.ά.

Για το 2022, πέραν της συνέχισης των παραπάνω, έχουν ήδη δρομολογηθεί δράσεις για:

1. Την ανάπτυξη του Μεσογειακού βιολογικού θερμοκηπίου.

2. Την ανάπτυξη φορητών αναλυτών θρεπτικού διαλύματος υδροπονικών καλλιεργειών.

3. Την αξιολόγηση έξυπνων εντομοπαγίδων.

4. Την ανάπτυξη συστήματος υποστήριξης λήψης αποφάσεων για ολιστική διαχείριση ενυδρειοπονίας.

Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί πως το υπάρχον θερμοκηπιακό πάρκο, πέραν της έρευνας, συμβάλλει καθοριστικά στην εκπαίδευση των φοιτητών σε προπτυχιακό, μεταπτυχιακό και διδακτορικό επίπεδο, είναι επισκέψιμο και οργανώνονται σε τακτά χρονικά διαστήματα ανοιχτές ημερίδες ξενάγησης, ενημέρωσης και ταχύρρυθμης εκπαίδευσης.

Δημήτρης Κουρέτας – Καθηγητής Φυσιολογίας Ζωικών Οργανισμών
– Τοξικολογίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Το νέο σήμα ποιότητας των αγροτικών προϊόντων στην ΕΕ

Οι επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης, η απελευθέρωση των αγορών και οι νέες διεθνείς συμφωνίες για την παραγωγή και τη διάθεση αγροτικών προϊόντων επιβάλλουν νέα δεδομένα στον αγροτικό τομέα. Οι πιέσεις από τα σούπερ μάρκετ, η νομική ευθύνη του παραγωγού, η αστικοποίηση του πληθυσμού και η απομάκρυνσή του από τους τρόπους παραγωγής, οι περιβαλλοντικές ευαισθησίες, οι έντονες πιέσεις από τη Βιομηχανία Μεταποίησης – Τυποποίησης, η τάση για διαφοροποίηση, αλλά και η υποστήριξη από την Ευρωπαϊκή Ένωση έθεσαν γρήγορα αυτή την ανάγκη σε εφαρμογή.

Οι αγρότες καλούνται να προσαρμόσουν τις αγροτικές εκμεταλλεύσεις τους σε σύγχρονες επιχειρήσεις, που παράγουν προϊόντα ποιοτικά και ασφαλή με ταυτόχρονη προστασία του περιβάλλοντος. Έτσι, τα προϊόντα θα πρέπει να είναι πιστοποιημένα, ώστε να διασφαλίζεται ότι ακολουθούνται ορθές γεωργικές πρακτικές σε θέματα καλλιέργειας, φυτοπροστασίας, συγκομιδής και διάθεσης των αγροτικών προϊόντων.

Η spin off του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Foodoxys (www.foodoxys.com), κατανοώντας τη μεγάλη ανάγκη της διαφοροποίησης της ελληνικής αγροτικής παραγωγής δημιούργησε ένα νέο σήμα ποιότητας, το πρώτο σήμα που έχει δημιουργηθεί από την Ελλάδα στα αγροτικά προϊόντα το AFQ (Activity Foodoxys Quality).

Το ευρωπαϊκό σήμα πιστοποίησης AFQ εισάγει ένα νέο πρωτοποριακό σύστημα βαθμολόγησης και κατάταξης της ποιότητας αγροτικών προϊόντων από όλο τον κόσμο. Κάθε προϊόν υποβάλλεται σε μία λεπτομερή αξιολόγηση της ποιοτικής σύστασής του, που έχει ως γνώμονα την υγεία και την ευεξία του ανθρώπου. Στα αυστηρά πρωτόκολλα ελέγχου που υποβάλλεται, γίνεται εκτίμηση της ικανότητάς του να εξουδετερώνει ένα πλήθος τόσο συνθετικών όσο και φυσικών ελεύθερων ριζών. Παράλληλα, ελέγχεται η ικανότητα προστασίας που παρέχει το προϊόν στο DNA από θραύσεις που μπορούν να οδηγήσουν σε μεταλλάξεις.

Τέλος, το προϊόν δοκιμάζεται ως προς τη δυνατότητά του να προστατεύει σημαντικά βιομόρια του οργανισμού, όπως τα λιπίδια, από οξειδωτικές βλάβες που συνδέονται με τον σύγχρονο τρόπο ζωής. Το σήμα αυτό της πιστοποίησης αποτελεί ένα όπλο στα χέρια πλέον των παραγωγών να δώσουν προστιθέμενη αξία στα προϊόντα τους και η χώρα μας καλείται να το εκμεταλλευτεί για πολλά αγροτικά προϊόντα που αυτήν τη στιγμή υστερούν στην προστιθέμενη αξία τους.

Δρ. Αλέξανδρος Παπαχατζής & Δρ. Ελένη Καλορίζου – Τμήμα Γεωπονίας –
Αγροτεχνολογίας Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Εργαστήριο Δενδροκηπευτικών
& Εδαφικών Πόρων «ΗΟRΤLΑΒ»
Γέφυρα μετάβασης: Από τη γεωργία του 2021 στη γεωργία του 2022ο μέλλον της γεωργίας ξεκινά εδώ

Η γεωργία μέσα στο 2021, προσδοκώντας τον ερχομό του νέου έτους (2022), είχε να αντιμετωπίσει πολλές προκλήσεις, οι οποίες δεν περιορίστηκαν στις δυσκολίες της αναζήτησης εργατικού δυναμικού, διακίνησης γεωργικών εφοδίων και πολλαπλασιαστικού υλικού. Σε μεγάλο βαθμό, ζημιές πιέσεων κλιματικής αλλαγής αποτέλεσαν ακόμα ένα φορτίο στην παραγωγική διατροφική αλυσίδα.
Η γεωργική παραγωγικότητα προκλήθηκε να αποδείξει τη σταθερότητα, την αποτελεσματικότητα και την ικανότητα εξελικτικής ευελιξίας γεωργικών πρακτικών. Η κλιματική αλλαγή συνιστά μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις μετά την εξημέρωση των φυτών από τον άνθρωπο, διότι αυτό επηρεάζει την εντατικότητα των καλλιεργειών.

Η πανγενωμική ανάλυση γονιδιωμάτων καλλιεργουμένων ειδών και η σύγκρισή τους με τους άγριους προγόνους τους μπορεί να μας κατευθύνει σε μια πορεία αναπαραγωγικά βιώσιμου πολλαπλασιαστικού υλικού. Επιπροσθέτως, η βελτίωση πολιτικών διαχείρισης νερού δεν μειώνει μόνο το αγροτικό κοστολόγιο, αλλά βοηθά και την ορθολογική διατήρηση της γονιμότητας των εδαφών. Παραγωγοί, επιστήμονες και η διοίκηση της πολιτείας έχουν πλήρως κατανοήσει το τεχνικό υπόβαθρο ζημιών που προκαλεί η κλιματική αλλαγή, κάνοντας πιο απαιτητό από ποτέ την ανάληψη κυβερνητικών και μη κυβερνητικών πολιτικών για τη διάσωση του εισοδήματος της υπαίθρου, όχι σε επίπεδο της αποφυγής φτώχειας, αλλά σε μια ολοκληρωμένη κατευθυντήρια γραμμή διάδοσης ισχυρής αγροτικής επιχειρηματικότητας. Μέσα στο 2022, θα πρέπει να γίνουν ουσιαστικά βήματα, ώστε η κυκλική οικονομία να εργαλειοποιηθεί προς το συμφέρον της αγροτικής παραγωγής. Ενέργεια και μετατροπή ενέργειας σε διεθνοτοπικό επίπεδο (global level) -όπως ενέργεια μέσα από την ανακύκλωση τροφίμων που τελούν υπό καθεστώς καταναλωτικής σπατάλης και απορρίπτονται στα αστικά απόβλητα-, μπορούν να υποστηρίξουν αειφορικά επέκταση επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στην ύπαιθρο μέσω διάφορων ροών (λ.χ. θέρμανση θερμοκηπίων).

Σημαντικό ρόλο θα έχουν οι στρατηγικές συμμαχίες που πρέπει να κάνει ο κάθε παραγωγός για να εξασφαλίσει την επάρκεια ενέργειας και εφοδίων του για την καλλιεργητική και μετακαλλιεργητική διαδικασία. Ο παραγωγός είναι τμήμα ενός κύκλου στον οποίο μπορεί αρχικά να αναζητεί ενέργεια και γεωργικά εφόδια, αλλά είναι εκείνος που σε μεταγενέστερο στάδιο αποτελεί τον κύριο και νομέα της βιομάζας που παράγει, από την οποία τμήμα της μπορεί να αξιοποιηθεί στην ενεργειακή, φαρμακευτική και χημική βιομηχανία.

Άγγελος Πατάκας – Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών, διευθυντής Εργαστηρίου Φυτικής Παραγωγής
Έτος πρωτοβουλίας για την ψηφιοποίηση του αγροτικού τομέα

Σε παγκόσμιο επίπεδο, το 2021 χαρακτηρίζεται από τις προσπάθειες μετασχηματισμού του αγροτικού τομέα μέσω της δημιουργίας και υιοθέτησης πληθώρας τεχνολογικών και ψηφιακών εφαρμογών που καλύπτουν όλη την αλυσίδα αξίας της αγροτικής παραγωγής, στοχεύοντας διά της διαφοροποιημένης χρήσης εισροών και της βέλτιστης αξιοποίησης φυσικών πόρων και παραγωγικών συντελεστών σε μια πιο ανταγωνιστική και περιβαλλοντικά φιλική γεωργία, ικανή να αντιμετωπίσει τις αυξανόμενες διατροφικές ανάγκες.

Παρά το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η τεχνολογική αναβάθμιση του γεωργικού τομέα συμβάλλει καθοριστικά στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητάς του, η ευρεία και σε μεγάλο βαθμό υιοθέτηση τεχνολογικών εργαλείων είναι προφανές ότι δεν μπορεί να αποτελέσει, και δεν αποτελεί, μια «αυτοματοποιημένη» διαδικασία, καθώς επηρεάζεται από πλήθος παραγόντων, οι οποίοι τελικά καθορίζουν την αποτελεσματική αξιοποίηση και διασφαλίζουν την αποδοτική χρήση των εργαλείων αυτών.

Ειδικότερα για τη χώρα μας, βασικά δομικά χαρακτηριστικά συγκρότησης της αγροτικής μας παραγωγής, όπως ο μικρός και κατακερματισμένος κλήρος, το επίπεδο ψηφιακών δεξιοτήτων, οι τεχνολογικές υποδομές, το υφιστάμενο γνωσιολογικό υπόβαθρο, η έλλειψη σύγχρονων συνεργατικών σχημάτων, καθώς και το υψηλό κόστος, δύναται να αποτελέσουν σημαντικά εμπόδια, επηρεάζοντας καθοριστικά τον ρυθμό και τον βαθμό τελικής ενσωμάτωσης των τεχνολογικών αυτών λύσεων στην καλλιεργητική πρακτική. Καθίσταται, συνεπώς, αναγκαία η ανάληψη στοχευμένων πρωτοβουλιών και στρατηγικών υπέρβασης των προαναφερθέντων εμποδίων και δυσκολιών. Στο πλαίσιο αυτό, το εργαστήριο της Φυτικής Παραγωγής του Πανεπιστημίου Πατρών (http://plantlab.deapt.upatras.gr/el/) συνέβαλε και θα εξακολουθήσει να συμβάλλει στην προσπάθεια ψηφιακού μετασχηματισμού και τεχνολογικής αναβάθμισης του αγροτικού τομέα, μέσω της δημιουργίας και πειραματικής αξιολόγησης σύγχρονων ψηφιακών εργαλείων, αυστηρά προσαρμοσμένων στις ιδιαίτερες συνθήκες και χαρακτηριστικά κάθε περιοχής/καλλιέργειας. Προς την ίδια κατεύθυνση, επιχειρείται η ανάληψη πρωτοβουλιών καλύτερης και πληρέστερης κατανόησης και εξοικείωσης των παραγωγών ως προς τις διαθέσιμες τεχνολογικές επιλογές, η δημιουργία και η ενεργός συμμετοχή σε δίκτυα και τομεακά οικοσυστήματα συμβουλευτικής τους υποστήριξης και καθοδήγησης, καθώς και η υλοποίηση πιλοτικών επιδεικτικών εφαρμογών εστιασμένων σε συγκεκριμένες καλλιέργειες.

Δεν θα πρέπει, επίσης, να παραβλεφθεί το σημαντικό ερευνητικό έργο του εργαστηρίου στην ανάπτυξη, αξιολόγηση και πρακτική εφαρμογή σύγχρονων μεθοδολογιών διακρίβωσης και πιστοποίησης της γεωγραφικής προέλευσης ποιοτικών αγροτικών προϊόντων (ΠΟΠ, ΠΓΕ κ.ά.), οι οποίες συμβάλλουν καθοριστικά στην προστασία της εγχώριας παραγωγής και στην αύξηση του αγροτικού εισοδήματος των παραγωγών μέσω της εξάλειψης του προβλήματος των παράνομων ελληνοποιήσεων.

Σπύρος Φουντάς, Αναπληρωτής καθηγητής, Τμήμα Αξιοποίησης Φυσικών Πόρων & Γεωργικής Μηχανικής, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Νέες προοπτικές, προκλήσεις και συνεργασίες για το 2022

Το 2021, που διανύει τώρα τις τελευταίες ημέρες του, ήταν αρκετά ιδιαίτερο και πρωτόγνωρο λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού και των αλλαγών που έχει επιφέρει. Αν και τα ταξίδια, τόσο στο εσωτερικό, όσο και στο εξωτερικό ξεκίνησαν δειλά-δειλά, τα πειράματα που διενεργήθηκαν ήταν περιορισμένα.

Σημαντικό πλήγμα ήταν η ακύρωση των συναντήσεων εργασίας στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών έργων, που είθισται να συμβάλλουν ενεργά στην ανταλλαγή ιδεών και εμπειριών ανάμεσα στο εξωτερικό και στην Ελλάδα. Παρόμοιο ήταν το χτύπημα και για τη διδασκαλία στα πανεπιστήμια, ιδιαίτερα για τους φοιτητές, αφού η εξ αποστάσεως εκπαίδευση τούς στέρησε την αλληλεπίδραση με τους καθηγητές και τους συμφοιτητές τους και την ευκαιρία να εκπαιδευτούν σε πραγματικές συνθήκες, ώστε να εξοικειωθούν, στη δική μου περίπτωση, με τα διάφορα γεωργικά μηχανήματα και τα όργανα εφαρμογής γεωργίας ακριβείας.

Η νέα χρονιά ξεκινά με πολλά ερωτήματα σχετικά με το κατά πόσο και το πώς θα επανέλθουμε στην κανονικότητα ή θα συνεχίσουμε να ζούμε με περιορισμούς και μέτρα, γεγονός που ενδέχεται να οδηγήσει σε εκ νέου τηλεκπαίδευση στα πανεπιστήμια. Προσωπικά, αισιοδοξώ πως, λόγω της επαγρύπνησης και ευαισθητοποίησης του κόσμου με την COVID-19, θα μπορέσουμε να πραγματοποιήσουμε περισσότερα πειράματα και να συνάψουμε καινούργιες συνεργασίες, που μόνο με τη φυσική παρουσίαση μπορούν να έχουν πραγματικό όφελος.

Στο πλαίσιο των ερευνητικών δραστηριοτήτων, το καινούργιο έτος φέρνει καινούργιες προοπτικές, προκλήσεις και συνεργασίες. Μία από αυτές τις συνεργασίες είναι με τον ΕΣΥΦ (Ελληνικός Σύνδεσμος Φυτοπροστασίας) για τη δημιουργία επιδεικτικών αγρών (demonstration farms) για την ευφυή φυτοπροστασία, μέσω των οποίων θα τονιστεί η σημασία της βέλτιστης ρύθμισης των ψεκαστικών μηχανημάτων, καθώς και η συνδρομή των μοντέλων πρόβλεψης ασθενειών και «εχθρών» στην όλη διαδικασία.

Παράλληλα, θα συνεχιστούν μια σειρά από καινοτόμα ευρωπαϊκά έργα ιδιαίτερου ενδιαφέροντος, στα οποία συμμετέχει η ομάδα μου, όπως το OPTIMA, που σχετίζεται με τον ψεκασμό ακριβείας και το Robs4Crops, που αφορά την εφαρμογή ενός ρομποτικού ψεκαστικού στα επιτραπέζια σταφύλια. Τέλος, ακόμη μία δράση, που θα λάβει χώρα στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο από το φθινόπωρο του 2022, είναι ένα μεταπτυχιακό στην αγγλική γλώσσα με θέμα «Ψηφιακές τεχνολογίες και ευφυείς υποδομές στη γεωργία», που ευελπιστούμε ότι θα βοηθήσει στην κατάρτιση των συμμετεχόντων με τις νέες τεχνολογίες και την αφύπνιση του ενδιαφέροντός τους για αυτές που αποτελούν, εξάλλου, το μέλλον του κλάδου μας.