Συμβουλές για ορθή χρήση αζωτούχων λιπασμάτων

των Χ. Καβαλάρη και Χ. Καραμούτη, Εργαστήριο Γεωργικής Μηχανολογίας, Τμήμα Γεωπονίας Φυτικής Παραγωγής & Αγροτικού Περιβάλλοντος, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Το ιστορικό ρεκόρ στη τιμή του σκληρού σίτου την περασμένη χρονιά ώθησε πολλούς παραγωγούς να στραφούν στο σκληρό σιτάρι έναντι άλλων χειμερινών καλλιεργειών. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία, αυτήν τη στιγμή το σκληρό στην Ελλάδα ξεπερνά τα 4 εκατομμύρια στρέμματα, παρουσιάζοντας αύξηση της τάξης του 10% σε σχέση με πέρσι.

Οι παραγωγοί ναι μεν ευελπιστούν στη διατήρηση των υψηλών τιμών για ακόμη μία χρονιά, αλλά η κατακόρυφη αύξηση στις τιμές των γεωργικών εφοδίων και των καυσίμων είναι ήδη γεγονός. Από αυτή την άποψη, τιμές σκληρού της τάξης των 20 και 25 λεπτών το κιλό, που ίσχυαν παλαιότερα, δεν μπορούν πλέον στηρίξουν μια οικονομικά βιώσιμη καλλιέργεια, ακόμη και όταν οι αποδόσεις είναι υψηλές.

Σήμερα, περισσότερο παρά ποτέ, είναι επιτακτική η ανάγκη για μείωση του κόστους παραγωγής μέσα από την ορθολογική χρήση των γεωργικών εισροών, δηλαδή σπόρων, λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων, καυσίμων, ηλεκτρικής ενέργειας, πάγιου εξοπλισμού κ.λπ.

Ας επικεντρωθούμε όμως στα λιπάσματα, που με τις σημερινές τιμές φαίνεται ότι αποτελούν τη σημαντικότερη δαπάνη για την καλλιέργεια.

Ορθολογική λίπανση

Ένα ορθολογικό πρόγραμμα λίπανσης πρέπει να βασίζεται στην κάλυψη των πραγματικών αναγκών των καλλιεργειών. Για τα στοιχεία εκείνα τα οποία δεν είναι ιδιαίτερα ευκίνητα στο έδαφος, όπως ο φώσφορος, το κάλιο και ορισμένα ιχνοστοιχεία, η συνταγή είναι μία: δειγματοληψία εδάφους, τουλάχιστον κάθε τέσσερα χρόνια, και διόρθωση των ελλείψεων με ανάλογα ανόργανα ή οργανικά λιπάσματα.

Προσοχή όμως, η δειγματοληψία θα πρέπει να είναι αντιπροσωπευτική. Αν ξέρουμε ή υποψιαζόμαστε ότι υπάρχουν διαφορετικές ζώνες στο χωράφι, τότε πρέπει να έχουμε δείγματα και αποτελέσματα για κάθε ζώνη χωριστά. Αν μιλήσουμε για το άζωτο όμως, τότε τα πράγματα περιπλέκονται. Το άζωτο είναι ευμετάβλητο στοιχείο, με έναν ιδιαίτερα σύνθετο κύκλο, που ακόμη και με δειγματοληψία εδάφους, η πληροφορία που θα πάρουμε θα αφορά τη στιγμιαία διαθεσιμότητά του.

Υπό αυτή την έννοια, δεν μπορούμε να καταρτίσουμε ένα πρόγραμμα λίπανσης από την αρχή μέχρι το τέλος της χρονιάς, διότι στο σκληρό σιτάρι είναι οι καιρικές συνθήκες αυτές που κυρίως καθορίζουν την πορεία και τις ανάγκες της καλλιέργειας. Η αζωτούχος λίπανση, δηλαδή, πρέπει να στηρίζεται στη λογική «βλέποντας και κάνοντας».

Σήμερα, βέβαια, αναπτύσσονται τεχνικές που με εικόνες από δορυφόρους, drones και άλλα συστήματα γίνεται προσπάθεια να εκτιμηθεί η θρεπτική κατάσταση του φυτού, με σκοπό την καθοδήγηση της λίπανσης. Το Τμήμα Γεωπονίας Φυτικής Παραγωγής & Αγροτικού Περιβάλλοντος δουλεύει επίσης προς αυτή την κατεύθυνση.

Πρέπει όμως να ξεκαθαρίσουμε ότι κάποια από αυτά βρίσκονται στο στάδιο της διερεύνησης και οποιοσδήποτε αυτήν τη στιγμή διατείνεται ότι μπορεί να προσφέρει συστάσεις λίπανσης μέσα από εικόνες και μόνο, χωρίς να έχει «περπατήσει» το χωράφι, μάλλον υπερβάλλει.

Το φυσιολογικό στάδιο ανάπτυξης του φυτού, η πυκνότητα της φυτείας, η ποικιλία, ο τύπος και η οργανική ουσία του εδάφους, το ιστορικό του χωραφιού, τυχόν στρες από νερό ή ασθένειες είναι μερικές μόνο από τις παραμέτρους που πρέπει να εξετάζονται σοβαρά πριν από κάθε αζωτούχο εφαρμογή.

Οι τεχνικές γεωργίας ακριβείας που εφαρμόζονται σήμερα βασίζονται στην ανακατανομή των δόσεων στο χωράφι ενισχύοντας τα σημεία υψηλής παραγωγικότητας και μειώνοντας τις δόσεις στα σημεία χαμηλής παραγωγής. Μπορεί και να δουλεύουν ανάποδα όταν υπάρχουν ενδείξεις ότι η μειωμένη παραγωγή οφείλεται σε έλλειψη αζώτου. Είναι μια προσέγγιση που σίγουρα μπορεί να βοηθήσει σε μια πιο αποτελεσματική διαχείριση του αζώτου, σε καμία περίπτωση όμως δεν γίνεται διάγνωση των πραγματικών αναγκών.

Αζωτούχος λίπανση

Θεωρητικά, το άζωτο που θα προσλάβει η καλλιέργεια εξαρτάται από την παραγωγή και την πρωτεΐνη στον σπόρο. Πολύ γενικά, η συνολική ποσότητα του αζώτου μπορεί να εκτιμηθεί από τη σχέση «Μονάδες αζώτου = 0,00234 x Προβλεπόμενη παραγωγή x Στόχος πρωτεΐνης».

Έτσι, για παράδειγμα, για μια παραγωγή 400 κιλών το στρέμμα με πρωτεΐνη 12%, χρειάζονται 11,2 μονάδες αζώτου. Για παραγωγή 500 κιλών και 13,5% πρωτεΐνη, χρειάζονται 15,8 μονάδες. Ένα τμήμα από την παραπάνω ποσότητα το φυτό θα την πάρει από τα αποθέματα του εδάφους. Το υπόλοιπο πρέπει να το προσθέσουμε εμείς. Και εδώ αρχίζουν τα δύσκολα. Διότι ο κύκλος του αζώτου είναι ιδιαίτερα σύνθετος.

Θα πρέπει να αναλογιστούμε την ανοργανοποίηση του οργανικού αζώτου και την ακινητοποίησή του σε οργανικές μορφές, την απονιτροποίηση, τη συνεισφορά της προηγούμενης καλλιέργειας, την έκπλυση, την εξαέρωση, το άζωτο που προέρχεται από βροχοπτώσεις ή αρδεύσεις κ.ά. αλλά και ότι όλα αυτά επηρεάζονται από τρίτους παράγοντες, όπως οι καιρικές συνθήκες, η πυκνότητα των μικροοργανισμών στο έδαφος κ.ά. Είναι προφανές, λοιπόν, ότι το να εκτιμήσουμε επακριβώς το άζωτο που μπορεί να μας προσφέρει το έδαφος είναι από δύσκολο έως αδύνατο. Μπορούμε, όμως, να κάνουμε μια εμπειρική πρόβλεψη. Ξέρουμε, για παράδειγμα, ότι μια αμειψισπορά με βίκο μπορεί να προσφέρει 0,9 έως 2,6 μονάδες αζώτου.

Κηλίδες υψηλής βλάστησης σε καλλιέργεια σίτου στο στάδιο του αδελφώματος που οφείλονται σε υψηλή παρουσία αζώτου. Η προηγούμενη καλλιέργεια ήταν βαμβάκι και γινόταν υδρολίπανση με στάγδην άρδευση. Οι κηλίδες συμπίπτουν με τα σημεία όπου υπήρχε διαρροή νερού από χαλασμένους σταλάκτες.

Σιτάρι έπειτα από βαμβάκι. Διακρίνονται ζώνες με βαθύ πράσινο χρώμα και ζώνες πιο ανοιχτόχρωμες. Στη δεξιά εικόνα αποτυπώνεται ο δείκτης βλάστησης NDVI από το ίδιο χωράφι με drone. Το κόκκινο χρώμα υποδηλώνει υψηλή βλάστηση και το πράσινο χαμηλή. Οι ζώνες συμπίπτουν με τις γραμμές όπου υπήρχαν τα λάστιχα στο βαμβάκι όπου γινόταν υδρολίπανση. Η παρουσία υπολειμματικού αζώτου στο έδαφος είναι εμφανής ακόμη και οκτώ μήνες μετά την εφαρμογή του.