Οι θεραπευτικές -και όχι μόνο- ιδιότητες της μέντας

του Γεώργιου Ζακυνθινού, καθηγητή Τεχνολογίας, Ασφάλειας και Ανάπτυξης Λειτουργικών Τροφίμων και Υγειοπροστατευτικών Προϊόντων στη Δημόσια Υγεία, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής

Το παρόν άρθρο αποτελεί το πέμπτο μέρος του αφιερώματος της «ΥΧ» για τις προοπτικές που έχει η καλλιέργεια των Αρωματικών και Φαρμακευτικών Φυτών (ΑΦΦ) στην Ελλάδα. Η σημερινή ανασκόπηση αφορά τη μέντα αναλύοντας τους τρόπους χρήσης της, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της καλλιέργειάς της και τις ορθές καλλιεργητικές πρακτικές.

Ένα από αρωματικά φυτά που ήταν γνωστά από την αρχαιότητα είναι και η μέντα. Η μέντα καλλιεργούνταν στη Μινωική εποχή, οι δε Ιπποκράτης, Γαληνός και άλλοι γιατροί της αρχαιότητας απέδιδαν σε αυτή θεραπευτικές ιδιότητες.

Πατρίδα της οι παραμεσόγειες χώρες και η Κίνα. Ταξινομικά ως μέντα αναφέρονται πολλά και διάφορα φυτά, αλλά η μέντα η πιπερώδης (Menhta piperita L.) είναι το κύριο είδος. Η μέντα ανήκει στην οικογένεια των χειλανθών (Lamiaceae), είναι φυτό πολυετές που φτάνει σε ύψος 60-90 εκατοστά. Είναι, επίσης, φυτό μεγάλης φωτοπεριόδου, καθώς η απαραίτητη φωτοπερίοδος για να ανθίσει είναι 14 ώρες φωτισμού.

Μέντα λέμε και τη μακρόφυλλη μέντα, με επιστημονικό όνομα Mentha longifolia Huds., κοινώς αγριοδυόσμος, γνωστή και ως καλαμίθρα. Αυτό είναι ένα φυτό πολυετές, με βλαστό όρθιο, που φέρει άσπρο χνούδι, τετραγωνικό με ύψος 40-70 εκατοστά, με λογχοειδή, πριονωτά, άσπρα χνουδωτά φύλλα και άνθη ρόδινα ή ιώδη. Αυτοφύεται σε υγρά μέρη και στις όχθες ποταμών και ρυακιών σε όλη την Ελλάδα. Όμοια συμπεριφορά και οικολογία έχει και η πουλέγιος μέντα, η καλούμενη επιστημονικά Mentha pulegium L., και κοινώς φλησκούνι ή βληχώνι. Είναι πολυετής πόα με ύψος 15-20 εκ. Αυτοφύεται στη χώρα μας και αυτό σε υγρά μέρη και σε όχθες ποταμών.

Περιβάλλον και προσαρμογή καλλιέργειας

Η μέντα καλλιεργείται σε ποτιστικά χωράφια, γιατί σε ξηρικά υποφέρει και καταστρέφεται το καλοκαίρι, ενώ πρέπει να εφαρμόζεται αμειψισπορά με φυτά της ίδιας οικογένειας των χειλανθών. Προτεινόμενη πρακτική είναι μετά από μέντα στο χωράφι ή άλλων χειλανθών να ακολουθούν σιτηρά. Η μέντα πολλαπλασιάζεται με ριζώματα. Τα ριζώματα μπορούμε να τα παίρνουμε από άλλες καλλιέργειες και να τα μεταφυτεύουμε στο χωράφι.

Όμως, θα πρέπει να φυτεύονται όσο το δυνατόν γρηγορότερα από την ημέρα εξαγωγής τους. Άλλος ένας τρόπος είναι με μοσχεύματα που καλό είναι να τα παίρνουμε στις αρχές Μαΐου και να τα ριζοβολούμε. Η ριζοβολία χρονικά διαρκεί τέσσερις εβδομάδες, οπότε τα φυτά μεταφυτεύονται στις αρχές Ιουνίου. Από αυτό το υλικό μπορούμε να πάρουμε και την πρώτη συγκομιδή του φθινοπώρου. Οι εαρινές φυτεύσεις και τα πρώτα μοσχεύματα παράγουν υψηλότερη ξηρή βιομάζα.

Οι επιδράσεις και οι αλληλεπιδράσεις με την ημερομηνία φύτευσης είναι σημαντικές. Μελέτες αναφέρουν ότι η συσσώρευση ξηράς ουσίας κατά τη φθινοπωρινή καλλιέργεια ήταν σχεδόν 10% υψηλότερη από την εαρινή καλλιέργεια στο μεγαλύτερο μέρος της λόγω της παρατεταμένης καλλιεργητικής περιόδου το φθινόπωρο.

Καλλιεργητικές πρακτικές και πρακτικές συγκομιδής

Η καλύτερη εποχή για τη φύτευση είναι τα μέσα Νοεμβρίου, καθώς αν γίνει μετά τον Νοέμβριο και ιδίως τον Φεβρουάριο ή τον Μάρτιο, η παραγωγή της μέντας μειώνεται πολύ. Η μέντα, ως πολυετές φυτό στις ελληνικές συνθήκες, όταν παραμένει στο ίδιο χωράφι περισσότερο από έναν χρόνο, πυκνώνει πολύ και πέφτουν τα φύλλα της και η απόδοση σε αιθέριο έλαιο. Για αυτό είναι καλύτερα να μεταφυτεύεται κάθε χρόνο σε άλλο χωράφι. Οι κυριότερες καλλιεργητικές πρακτικές είναι η λίπανση. Μια ποσότητα 4-6 μονάδων αζώτου, 6-8 φωσφόρου και 8-12 καλίου είναι σημαντική, όπως σημαντική είναι και η προσθήκη ιχνοστοιχείων στην καλλιέργεια.

Η μέντα είναι ποτιστικό φυτό και χρειάζεται συστηματικό πότισμα. Είναι ευαίσθητη στην έλλειψη νερού και αν δεν ποτιστεί, ρίχνει τα κάτω φύλλα, με αποτέλεσμα να μειώνεται η παραγωγή της. Η εποχή της μέντας εξαρτάται από το προϊόν που θα πάρουμε. Έτσι, όταν τη χρησιμοποιήσουμε για αιθέριο έλαιο, τότε τη συγκομίζουμε όταν βρίσκεται σε πλήρη άνθιση (Ιούλιο). Τον Σεπτέμβριο, κάνουμε και άλλη μια συλλογή όχι για αιθέριο έλαιο, αλλά για ξηρή δρόγη. Αντίθετα, αν τη χρησιμοποιούμε σαν ξηρή δρόγη, τη συλλέγουμε πριν από την άνθιση, όταν τα φυτά έχουν ύψος περίπου 40 εκατοστά (Ιούνιος). Στην περίπτωση αυτή, κάνουμε τρεις συλλογές τον χρόνο (Ιούνιο, Ιούλιο, Αύγουστο). Η απόδοση για αιθέριο έλαιο φτάνει τα 1.500-2.000 κιλά χλωρό χόρτο, ενώ για ξηρή δρόγη σε 250-300 κιλά το στρέμμα και η απόδοση σε αιθέριο έλαιο είναι 6-7 κιλά στο στρέμμα.