Θερμοκηπιακή ντομάτα: Ηγέτιδες σε καλλιέργεια Ισπανία και Ολλανδία

Στην κορυφή της κατανάλωσης κηπευτικών στην Ευρώπη βρίσκεται η ντομάτα, η οποία, με γνώμονα τις διάφορες κατηγορίες του προϊόντος, έχει δυναμική περαιτέρω ανάπτυξης εισοδήματος. Με την Ισπανία και την Ολλανδία να κατέχουν τον τίτλο των μεγάλων δυνάμεων στην θερμοκηπιακή παραγωγή και στις εξαγωγές, φαίνεται ότι στη Βόρεια Ευρώπη είναι πιο ισχυρή η τάση για ανάπτυξη της καλλιέργειας έναντι της Νότιας, παρόλο που στις νότιες χώρες η κατά κεφαλήν κατανάλωση είναι μεγαλύτερη. Αυτό φαίνεται να συνδέεται είτε με την υποκατάσταση με εισαγωγές είτε με τις υψηλές εξαγωγές αλλού.

Τα παραπάνω προκύπτουν από το πρώτο παγκόσμιο συνέδριο για την ντομάτα, το οποίο πραγματοποιήθηκε στις 26 Νοεμβρίου στο Ρότερνταμ, με τη συμμετοχή 300 εκπροσώπων από όλο το φάσμα του κλάδου, από 22 χώρες.

Όσον αφορά το εμπόριο, αυτό περιορίζεται, ως επί το πλείστον, σε ενδοκοινοτικές συναλλαγές. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι στις εξαγωγές το 2018 μόνο το 4% προσανατολίστηκε σε χώρες εκτός ΕΕ, συγκεκριμένα σε Λευκορωσία, Ελβετία και Νορβηγία, την ίδια στιγμή που οι εισαγωγές προέρχονται κατά 20% από τρίτες χώρες, κυρίως Μαρόκο, Τουρκία, Αλβανία, Τυνησία και Σενεγάλη.

Ειδικότερα, το 2018, το προερχόμενο από χώρες-μέλη ποσοστό της ντομάτας που καταναλώνεται στην ΕΕ υποχώρησε σε 79,7% το 2018 από το 83,6% το 2008, ενώ αυξήθηκε σε 14,5% από 10,5% το ποσοστό που προέρχεται από το Μαρόκο. Εντυπωσιακή ήταν η αύξηση των ποσοτήτων που εισήλθαν στην ΕΕ από την Αλβανία. Για την ακρίβεια, από μόλις 100 τόνους το 2008 αυξήθηκαν σε 2.560 τόνους το 2018.

Πιο αναλυτικά, όσον αφορά τις επιμέρους χώρες, ο χάρτης, κυρίως για τη θερμοκηπιακή ντομάτα, διαμορφώνεται ως εξής, όπως τον παρουσίασε ο εκπρόσωπος της γερμανικής εταιρείας ερευνών για αγροτικά θέματα, AMI:

Ολλανδία: Η εξαγωγέας

Ή αλλιώς «η χώρα που καλλιεργεί για να εξάγει». Ακριβώς αυτές οι εξαγωγές είναι η κινητήριος δύναμη για την καλλιέργεια ντομάτας στην Ολλανδία, όπου κατά τα άλλα η μέση κατανάλωση δεν ξεπερνά τα 7,7 κιλά τον χρόνο ανά νοικοκυριό. Χαρακτηριστικά, το 2018 παρήγαγε 910.000 τόνους, ενώ εξήγαγε 750.000 τόνους στους οποίους δεν υπολογίζονται οι επανεξαγωγές, είναι δηλαδή καθαρές εξαγωγές από την παραγωγή της χώρας.

Ο μεγαλύτερος όγκος των εξαγωγών ντομάτας της χώρας κατευθύνεται στους ανατολικούς της γείτονες. Αξιοσημείωτο είναι ότι αυξητική τάση καταγράφεται και στις εξαγωγές προς Ισπανία και Ιταλία, που έχουν σημαντική παραγωγή. Αυτό παρατηρείται με ποικιλίες που δεν καλλιεργούνται εκεί λόγω της έλλειψης υψηλής τεχνολογίας θερμοκηπίων, τα οποία αφθονούν στην Ολλανδία.

Οι εξαγωγές της κατανέμονται ως εξής: το 45% σταθερά στη Γερμανία, το 16% σταθερά στη Μ. Βρετανία, η Ιταλία και η Ισπανία αύξησαν στο 8% την παρουσία τους ως παραλήπτες ολλανδικής ντομάτας, ενώ σχεδόν ανύπαρκτοι είναι οι υπερατλαντικοί προορισμοί. Όσον αφορά τις ποικιλίες που καλλιεργούνται, τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν έχουν ενδιαφέρον ως προς την τάση που παρατηρείται. Συγκεκριμένα, ενώ κατά την τριετία 2015-2017 οι στρογγυλές ντομάτες χύμα (σ.σ. ο όρος σε αντιδιαστολή με την ντομάτα σε τσαμπί) έδειχναν να περιορίζονται ως ποσοστό των συνολικών στρεμμάτων, από το 2017 μέχρι και το 2019 κάθε χρόνο αυξάνονταν, από 3.400 έφτασαν τα 3.700 στρέμματα.

Την ίδια στιγμή, ολοφάνερο είναι το ενδιαφέρον των καλλιεργητών, προφανώς υπό το πρίσμα της ζήτησης που διαμορφώνεται στην αγορά, για την ντομάτα τύπου cherry/cocktail, τα λεγόμενα ντοματίνια. Από 1.300 στρέμματα το 2016 σκαρφάλωσαν στα 4.400 στρέμματα, για να φτάσουν το 2019 τα 5.000 στρέμματα.

Από την άλλη, η ντομάτα σε τσαμπί περιορίζεται δραστικά, αφού από τα 11.900 στρέμματα το 2012, 12.200 στρέμματα το 2016, σταδιακά από το 2017 και μετά περιορίστηκαν το 2019 σε 8.200 στρέμματα.

Ισπανία: Στην κορυφή της παραγωγής

Επάξια διατηρεί τον τίτλο της χώρας της ντομάτας, έχοντας παράξει 1,6 εκατ. τόνους ντομάτες το 2018 με αμέσως επόμενη την Ολλανδία, με παραγωγή 910.000 τόνων. Οι Ισπανοί εξάγουν περίπου όσο καταναλώνουν εγχώρια από την παραγωγή τους. Ενδεικτικά, το 2018 η χώρα εξήγαγε 803.000 τόνους και καταναλώθηκαν στην εσωτερική αγορά 813.000 τόνοι.

Συνολικά, πάντως, ενώ η χώρα παραμένει με τη συντριπτικά μεγαλύτερη παραγωγή ντομάτας σε σύγκριση με άλλες χώρες της Ευρώπης, η Ισπανία παρουσιάζει μικρή, αλλά συστηματική μείωση της παραγωγής της από το 2009 και μετά. Έτσι, στη δεκαετία η μείωση υπολογίζεται σε 0,9%.

Οι εξαγωγές της προσανατολίζονται σε μεγάλο ποσοστό στη Γερμανία, η οποία κάθε χρόνο, από το 2008 και μετά, απορροφά τις μεγαλύτερες ποσότητες. Μόνο το 2018 παρέλαβε από την Ισπανία 196.000 τόνους, με αμέσως επόμενη χώρα προορισμού για την ισπανική ντομάτα τη Γαλλία, που παρέλαβε 127.000 τόνους.

Ιταλία: Με δικές της ιδιαίτερες ποικιλίες

Η παραγωγή ντομάτας εμφανίζει μικρή τάση μείωσης, της τάξης του 0,3% στη δεκαετία 2009-2018. Ένα σημαντικό μέρος της παραγωγής προέρχεται από υπαίθριες καλλιέργειες, ωστόσο οι σκεπασμένες καλλιέργειες επικρατούν, ενώ οι Ιταλοί δίνουν έμφαση τα τελευταία χρόνια στην καλλιέργεια σε υψηλής τεχνολογίας θερμοκήπια. Ο εφοδιασμός με ποικιλίες cocktail και cherry παραμένει μικρός σε ποσοστό, μεταξύ 10% και 20%, σε μια αγορά που κυριαρχείται από τις ντομάτες σε τσαμπί και τις λεγόμενες ντομάτες για σαλάτα.

Αξιοσημείωτο είναι ότι στο χονδρεμπόριο οι τιμές είναι σχετικά υψηλότερες από ό,τι στη Γερμανία και στην Ολλανδία, ενώ σημειώνεται ως χαρακτηριστικό της ιταλικής παραγωγής ότι καλλιεργούνται πολλές ιδιαίτερες ποικιλίες, οι οποίες συχνά δεν είναι γνωστές εκτός Ιταλίας, και με υψηλές τιμές που μπορούν να απευθυνθούν μόνο στους Ιταλούς καταναλωτές, κάτι το οποίο καθιστά δύσκολες τις εξαγωγές.

Το εμπορικό ισοζύγιο της Ιταλίας είναι αρνητικό, με τις περισσότερες εισαγωγές να προέρχονται κυρίως από την Ολλανδία και την Ισπανία, ενώ ό,τι προέρχεται από τη Γαλλία και τη Γερμανία, ως επί το πλείστον, επανεξάγεται. Ενδεικτικά, το 2018 οι εξαγωγές ντομάτας της Ιταλίας ήταν 80.000 τόνοι έναντι 101.000 τόνων το 2012, με υψηλότερο σημείο το 2014 τους 115.000 τόνους. Από την άλλη, οι εισαγωγές της χώρας υπολογίζονται σε 129.000 τόνους το 2018, όσο και το 2012, με το μεγαλύτερο νούμερο να σημειώνεται το 2015 στους 144.000 τόνους.

Βέλγιο: Μέσω συνεταιρισμών το 80% της παραγωγής

Με σταθερή παραγωγή μεταξύ 250.000 και 260.000 τόνων, το Βέλγιο έχει σαφές εξαγωγικό πρόσημο και σε αντίθεση με τη γειτονική Ολλανδία πραγματοποιεί λιγότερες επανεξαγωγές. Αξιοσημείωτο είναι, επίσης, ότι οι Βέλγοι παραγωγοί έχουν πετύχει να πωλείται μέσω συνεταιρισμών το 80% της παραγωγής, αν και μειωμένο σε σχέση με προηγούμενα χρόνια που το ποσοστό έφτανε το 90%.

Χαρακτηριστικό της καλλιέργειας του Βελγίου είναι το γεγονός ότι έχει πετύχει μακρά περίοδο διάθεσης, με ένα μικρό, αλλά διαρκώς αυξανόμενο μερίδιο για την καλλιέργεια με τεχνητό φως, της τάξης του 9% τους μήνες Ιανουάριο, Φεβρουάριο και Δεκέμβριο. Η αύξηση των εκτάσεων σε συνδυασμό με τη σταθερή παραγωγή είναι ενδείξεις στροφής προς ποικιλίες πιο ιδιαίτερες με χαμηλές, όμως, αποδόσεις.

Η μέχρι πρότινος κυρίαρχη ποικιλία της στρογγυλής ντομάτας έχει υποχωρήσει στην καλλιέργεια υπέρ της ποικιλίας cocktail και cherry, οι οποίες κερδίζουν έδαφος στις προτιμήσεις των καταναλωτών, ενώ διατηρούν με μικρές διακυμάνσεις τα μερίδιά τους οι ντομάτες σε τσαμπί και οι στρογγυλές ντομάτες που διατίθενται χύμα.

Γερμανία: Αυξάνεται η θερμοκηπιακή καλλιέργεια

Αποτελεί την πιο σημαντική αγορά για τις ντομάτες, παγκοσμίως. Αυτό, παρά το γεγονός ότι η κατανάλωση δεν είναι ιδιαίτερα υψηλή, στέκεται στα 11,3 κιλά ανά νοικοκυριό, όταν, για παράδειγμα, στην Ισπανία ανέρχεται σε 29,1 κιλά και στην Ιταλία στα 23,4 κιλά. Η παραγωγή της χώρας έχει αυξητική τάση –αυξήθηκε σε ποσοστό 3,1% στη δεκαετία από το 2009 μέχρι το 2018–, με νέες επενδύσεις, οι οποίες συχνά υποστηρίζονται από αλυσίδες σούπερ μάρκετ, ενώ ένα υψηλό ποσοστό της εγχώριας παραγωγής διατίθεται με τοπικές ετικέτες των αλυσίδων λιανεμπορίου.

Το ποσοστό μικρών ντοματών, όπως οι cocktail και cherry, αποτελούν το 60% της αξίας της κατανάλωσης, το υψηλότερο στην Ευρώπη. Η Γερμανία είναι η μεγαλύτερη εισαγωγέας ντομάτας στην ΕΕ. Κύρια προμηθεύτριά της είναι η Ολλανδία, μέσω της οποίας φτάνουν ως επανεξαγόμενες ποσότητες προερχόμενες από την Ισπανία, ενώ το Μαρόκο κερδίζει έδαφος από χρόνο σε χρόνο.