Ο ορθός σχεδιασμός και η διαχείριση της ενσίρωσης, πάντα με τη χρήση των σωστών εργαλείων και υλικών, αποτελεί μία επένδυση και απαραίτητο χαρακτηριστικό του σύγχρονου αγρότη. Η ποιότητα του ενσιρώματος διασφαλίζει την υγεία των ζώων, που με τη σειρά του διασφαλίζει την ποιότητα τόσο του γάλακτος όσο και του κρέατος.
Το ποσοστό καλλιεργούμενων χορτονομών στα σιτηρέσια του γαλακτοκομικού τομέα αυξάνεται συνεχώς, καθώς πρόκειται για έναν τρόπο να παραμείνει κερδοφόρος ο παραγωγικός κύκλος. Την ίδια ώρα, η ποιότητα πρέπει να ελέγχεται τακτικά και αυστηρά, καθώς οι φρέσκες ζωοτροφές περιέχουν από 1 εκατομμύριο έως 1 δισεκατομμύριο (!) μικροοργανισμούς ανά γραμμάριο ξηράς ύλης, τόσο ευεργετικούς, όσο όμως και ζημιογόνους και επικίνδυνους. Η διαδικασία της ενσίρωσης, λοιπόν, αποτελεί μία σφοδρή μάχη μεταξύ αυτών των μικροσκοπικών στρατιωτών. Η έκβασή της, δε, είναι καταλυτική για την τελική ποιότητα του ενσιρώματος.
Τα 4 στάδια της ενσίρωσης
1: Αερόβιο στάδιο. Κρατάει μόνο λίγες ώρες, όσο το οξυγόνο αφαιρείται από τον χώρο μέσα στον οποίο τοποθετούνται οι χορτονομές προς ενσίρωση (σιρός), μέσω του σφιγκτήρα ή/και με το πέρασμα του ελκυστήρα από πάνω.
2: Στάδιο ζύμωσης. Όταν ο σιρός δεν περιέχει πλέον αέρα ξεκινάει η ζύμωση, που μπορεί να διαρκέσει αρκετές εβδομάδες. Σε αυτό το στάδιο επέρχεται η οξίνιση των ενσιρωμάτων, με τα βακτήρια γαλακτικού οξέος που βρίσκονται στη χορτονομή να μετατρέπουν τα σάκχαρα σε γαλακτικό οξύ. Ο χρόνος οξίνισης είναι σημείο-κλειδί για την ποιότητα της ενσίρωσης. Πρέπει να γίνεται όσο το δυνατόν γρηγορότερα, ώστε η ανάπτυξη ανεπιθύμητων βακτηρίων να περιοριστεί.
3: Στάδιο αποθήκευσης. Σε αυτό το στάδιο, το ενσίρωμα παραμένει σε κενό αέρος, ο αριθμός των μικροοργανισμών μικραίνει καθώς το pH μειώνεται, κάποιοι συνεχίζουν να είναι ενεργοί ενώ κάποιοι μπαίνουν σε κατάσταση αδράνειας, ώστε να επιβιώσουν της διαδικασίας ως σπόρια.
4: Στάδιο τροφοδοσίας. Όταν ο σιρός ανοιχτεί, ο αέρας εισχωρεί και οι αερόβιοι μικροοργανισμοί ενεργοποιούνται ξανά.
Τι μπορεί να πάει στραβά;
Τα προβλήματα που μπορεί να προκύψουν είναι συγκεκριμένα για κάθε στάδιο, και μπορούν να υποβαθμίσουν ποιοτικά το ενσίρωμα και να οδηγήσουν σε απώλεια ξηράς τροφής, όπως για παράδειγμα η εμφάνιση κλωστριδίων κατά το στάδιο της ζύμωσης.
Οι φρέσκες ζωοτροφές περιέχουν από 1 εκατομμύριο έως 1 δισεκατομμύριο (!) μικροοργανισμούς ανά γραμμάριο ξηράς ύλης, τόσο ευεργετικούς όσο και επικίνδυνους
Όταν η χορτονομή έχει χαμηλή περιεκτικότητα σε σάκχαρα και ξηρά τροφή, η οξίνιση πραγματοποιείται πολύ αργά και δεν αρκεί ώστε να εμποδίσει την εμφάνιση κλωστριδίων, τα οποία υποβαθμίζουν το γαλακτικό οξύ σε βουτυρικό οξύ. Μέσα από αυτήν τη διεργασία παράγονται μεγάλες ποσότητες αμμωνίας και βουτυρικού οξέος μέσα στα ενσιρώματα, κάτι που μπορεί να αποδειχθεί επικίνδυνο.
Ακόμη, αν η ζύμωση είναι φτωχή, μπορεί με τη σειρά της να μειώσει την περιεκτικότητα των ενσιρωμάτων σε πρωτεΐνες. Μάλιστα, η ανάλυση των ακατέργαστων πρωτεϊνών δεν θα αποκαλύψει το εν λόγω πρόβλημα, καθώς βασίζεται σε συνολική περιεκτικότητα αζώτου. Άρα, είναι σημαντικό να ελέγχεται και η φύση των αζωτούχων χημικών ενώσεων, καθώς η πρωτεόλυση (διάσπαση πρωτεϊνών) οδηγεί στη δημιουργία ανεπιθύμητων ενώσεων, όπως η αμμωνία, που προαναφέραμε.
Αερόβια ανισορροπία
Ένα ακόμη σημαντικό πρόβλημα που μπορεί να προκύψει είναι η υπεροξυγόνωση του ενσιρώματος, τόσο κατά τη διάρκεια της αποθήκευσης, όσο και κατά το στάδιο τροφοδοσίας. Μύκητες και μούχλα αρχίζουν και σχηματίζονται, αλλοιώνοντας το ενσίρωμα. Οι μύκητες τρέφονται με γαλακτικό οξύ και επιτρέπουν στο pH να αυξηθεί εκ νέου, δίνοντας την ευκαιρία σε περισσότερους μικροοργανισμούς να κάνουν την εμφάνισή τους, υποβαθμίζοντας ακόμη περισσότερο το τελικό προϊόν. Το ενσίρωμα θερμαίνεται, ενώ τα ξηρά μέρη χάνουν τόσο σε ποιότητα όσο και σε γεύση.
Προτιμώντας την πρόληψη από τη θεραπεία
Οι ορθές πρακτικές ενσίρωσης σε όλα τα στάδια της παραγωγής, από τον αλωνισμό μέχρι την τροφοδοσία, είναι καταλυτικής σημασίας για τη διατήρηση της ποιότητας των ενσιρωμάτων. Για την ακρίβεια, η συμπύκνωση του ενσιρώματος και η στεγανοποίηση του σιρού είναι σημεία-κλειδιά για την αποφυγή αερόβιας αλλοίωσης. Η πυκνότητα ενσίρωσης με την απώλεια ξηράς τροφής είναι άρρηκτα συνδεδεμένες. Έρευνες έχουν καταδείξει πως η προτιμώμενη πυκνότητα συσκευασίας είναι περίπου 240kg/m3. Άρα, η βελτίωση των προαναφερθέντων πρακτικών πρέπει να περιλαμβάνει και τον υπολογισμό του βάρους του τρακτέρ και της ταχύτητας αλωνισμού.
Ένα ακόμη σημαντικό μέτρο είναι η σφράγιση και το θάψιμο του σιρού γρήγορα και αποτελεσματικά. Ένας ανοιχτός σιρός θα «χάσει» πάνω από το 50% ξηράς τροφής στο πρώτο μέτρο χορτονομής. Το ποσοστό αυτό μειώνεται στο 20% όταν γίνεται χρήση 125 micron (0,125 mm) πλαστικού καλύμματος, ενώ αν στο παιχνίδι μπει και ένας περιοριστής οξυγόνου, τότε η απώλεια ξηράς τροφής σε αυτό το πρώτο μέτρο χορτονομής μειώνεται ακόμα περισσότερο, στο 10%.
Πρόσθετα ενσίρωσης
Τα πρόσθετα ενσίρωσης μπορούν να βοηθήσουν σε όλη τη διαδικασία, όταν χρησιμοποιούνται επιπροσθέτως με τις ορθές πρακτικές. Μπορούν να επιταχύνουν την οξίνιση, ειδικά σε περιπτώσεις χορτονομών με χαμηλά σάκχαρα, ψυχανθών κ.λπ. Ακόμη, μπορούν να βελτιστοποιήσουν την αερόβια ισορροπία μέσα στον σιρό, αν συνδυαστούν με σωστή συμπύκνωση και σφράγιση της χορτονομής. Η χρήση ετεροζυμωτικών βακτηρίων που κυκλοφορούν στην αγορά από διάφορες εταιρείες, στις σωστές δόσεις –χρονικά και ποσοτικά–, μετατρέπουν τα σάκχαρα σε γαλακτικό οξύ και μετέπειτα μέρος του γαλακτικού σε άλλα οξέα, όπως το ακετικό και το προπιονικό οξύ, που έχουν αποδεδειγμένη δράση κατά της μούχλας.
Το μέγεθος δεν μετράει
Τέλος, σημαντική παράμετρος της ποιότητας του ενσιρώματος είναι το μέγεθος του σιρού. Αυτό πρέπει να είναι ανάλογο του κοπαδιού, ενώ προτιμώνται πολλοί μικροί σιροί, αντί ενός μεγάλου. Η διαδικασία απόσυρσης της ζωοτροφής παίζει τεράστιο ρόλο στη διατήρηση των χαρακτηριστικών του ενσιρώματος. Πρέπει η τροφή να μειώνεται τουλάχιστον κατά 30 εκατοστά ημερησίως, ώστε να αποφεύγεται η δημιουργία μούχλας, και τα μουχλιασμένα ενσιρώματα πρέπει να αφαιρούνται άμεσα και να πετάγονται, καθώς μειώνουν την πρόσληψη τροφής των ζώων και μπορούν να απειλήσουν ακόμα και την υγεία τους, στην περίπτωση εμφάνισης μυκοτοξίνων.
