Το λεγόμενο «πρασίνισμα» στη γεωργία είναι συνυφασμένο με τις αρχές της αειφόρου παραγωγής. Η αειφορία είναι μια λέξη και μια έννοια που έχει υπεισέλθει συστηματικά στη ζωή μας, επηρεάζοντας σε σημαντικό βαθμό τις προτιμήσεις, τις συμπεριφορές και τις αποφάσεις μας, καθώς και τον τρόπο που αλληλεπιδρούμε με τον υλικό κόσμο γύρω μας και με τους άλλους ανθρώπους.
Τι σημαίνει, όμως, «αειφορία»; Ένας σύντομος ορισμός αναφέρει ότι «η αειφορία σχετίζεται με την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων με τρόπο που να μην οδηγούμε στην εξάντληση ή στην καταστροφή τους». Στο λεξικό του Wiktionary αναφέρεται ως «η χρήση των φυσικών οικοσυστημάτων και των πηγών ενέργειας, ώστε να εξασφαλίζεται η μελλοντική ποιότητα και ισορροπία».
Ένας άλλος ορισμός αναφέρει ως αειφορικό τον «τρόπο παραγωγής που ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να θέτει σε κίνδυνο τη δυνατότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιούν τις δικές τους ανάγκες».
Ας αναρωτηθούμε τώρα ποιους φυσικούς πόρους χρησιμοποιεί ο τομέας της γεωργίας. Το έδαφος, το νερό, τον αέρα, την ενέργεια και τη βιοποικιλότητα. Το σύνολο δηλαδή των ανανεώσιμων και μη ανανεώσιμων φυσικών πόρων της Γης. Για αυτό, άλλωστε, και η λέξη αειφορία έχει συνδεθεί με τη γεωργική παραγωγή περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας και για αυτό όλα τα μέτρα της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής έχουν στον πυρήνα τους τη διατήρηση των φυσικών πόρων.
Πάμε τώρα στον γεωργικό ελκυστήρα. Με ποιους φυσικούς πόρους άραγε αλληλεπιδρά κατά τη χρήση του; Η ενέργεια σαφώς είναι από τους πλέον κρίσιμους, καθότι η πλειονότητα των κινητήρων των ελκυστήρων βασίζεται ακόμα στα ορυκτά καύσιμα, τα οποία αποτελούν έναν μη ανανεώσιμο φυσικό πόρο που αναμένεται σύντομα να εξαντληθεί και, μέχρι να βρεθεί εναλλακτική πηγή, θα πρέπει να χρησιμοποιείται με σύνεση. Η ποιότητα του αέρα και το κλίμα επηρεάζονται, επίσης, από τους αέριους ρύπους που παράγονται από την καύση των ορυκτών καυσίμων.
Το έδαφος υπόκειται και αυτό σε αρνητικές επιδράσεις κυρίως μέσω της καταστροφής της δομής του υπό το βάρος των τροχών που προκαλούν συμπίεση και παραμόρφωση και επιτείνουν τους κινδύνους της διάβρωσης. Η βιοποικιλότητα υποβαθμίζεται και αυτή με πολλούς άμεσους και έμμεσους τρόπους. Η συμπίεση των εδαφών, για παράδειγμα, περιορίζει τον αερισμό, που έχει ως συνέπεια τη μείωση της δραστηριότητας των μικροοργανισμών του εδάφους.
Μια διατάραξη στους μικροοργανισμούς έχει ως συνέπεια τη διάσπαση των κύκλων των θρεπτικών στοιχείων στο έδαφος, με αποτέλεσμα τη μείωση της γονιμότητας και της παραγωγικότητας.
Στις βιολογικές επιδράσεις από τη χρήση του γεωργικού ελκυστήρα μπορούν να ενταχθούν και οι επιδράσεις στην υγεία του ανθρώπου. Η ρύπανση του αέρα ασφαλώς επηρεάζει όλη τη κοινωνία, ωστόσο, υπάρχουν και πιο ιδιαίτερες επιπτώσεις για τους χειριστές των γεωργικών ελκυστήρων που έρχονται σε άμεση διάδραση με το μηχάνημα. Μυοσκελετικά προβλήματα, προβλήματα νευρικής φύσης, προβλήματα ακοής και άλλα είναι από τα πλέον συνηθισμένα που αναφέρονται από τους χειριστές.
Η εξασφάλιση επομένως ενός περιβάλλοντος εργασίας που διασφαλίζει την υγεία και την ασφάλεια των χειριστών μπορεί να συμβάλει στην ευζωία και στη διατήρηση του γεωργικού πληθυσμού και της ζωής στην ύπαιθρο.
Ο μόνος πόρος που φαίνεται να μη σχετίζεται άμεσα με τον γεωργικό ελκυστήρα είναι το νερό, αν και εδώ μπορεί να υπάρχουν πολλές έμμεσες επιδράσεις όπως η ρύπανση των υδάτων που οφείλεται στη διάβρωση των εδαφών, η μειωμένη διήθηση και υδατοσυγκράτηση ως αποτέλεσμα της συμπίεσης και της υποβάθμισης της δομής του εδάφους κ.ά.
Πάμε να δούμε τώρα ποια είναι εκείνα τα χαρακτηριστικά που μπορούν να καταστήσουν έναν γεωργικό ελκυστήρα συμβατό με τις επιταγές των αρχών της αειφορίας.
Αποτελεσματική απόδοση της ισχύος
Τα στοιχεία που καθιστούν την αποδοτικότητα του κινητήρα και τη διάθεση της ισχύος στα διάφορά τμήματα πιο αποτελεσματική συμβάλλουν στην εξοικονόμηση καυσίμου, ενέργειας και στον περιορισμό των αέριων ρύπων. Τεχνολογίες όπως ο κοινός αυλός διανομής «common rail», τα συστήματα διαχείρισης του ψεκασμού καυσίμου ESM (Engine Speed Management) και ECM (Engine Speed Control), το Power boost κ.ά. στοχεύουν στην αποτελεσματικότερη χρήση του καυσίμου.
Σε συνδυασμό με καινοτομίες στο σύστημα μετάδοσης της κίνησης, όπως είναι τα ημιαυτόματα κιβώτια τύπου Powershift και τα πλήρως αυτοματοποιημένα κιβώτια συνεχώς μεταβαλλόμενων σχέσεων CVT (Continuously Variable Transmission), οι υδραυλικοί και ηλεκτροϋδραυλικοί μηχανισμοί μετάδοσης κ.λπ., οι σύγχρονοι γεωργικοί ελκυστήρες προσφέρουν ανυπέρβλητη ελαστικότητα κατά τους χειρισμούς, άριστη απόδοση της ισχύος και της ροπής και σημαντική εξοικονόμηση καυσίμου.
Μια πραγματική επανάσταση, όμως, στον τρόπο απόδοσης της ισχύος στους γεωργικούς ελκυστήρες αναμένεται να επιφέρει η ηλεκτροκίνηση, η οποία δεν θα αποτελέσει απλά μια εναλλακτική πηγή ισχύος, αλλά θα εισαγάγει μια εντελώς νέα φιλοσοφία στη λειτουργία των ελκυστήρων, αξιοποιώντας πολλαπλά τους ηλεκτροκινητήρες, που προσφέρουν τεράστια ροπή σε χαμηλές στροφές, υψηλή απόδοση, αξιοπιστία και ευελιξία στη διαχείριση της ισχύος μηδενικές εκπομπές ρύπων κατά τη λειτουργία και αθόρυβη λειτουργία.
Μέσα προώθησης
Τα μέσα προώθησης είναι αυτά που έρχονται σε επαφή με το έδαφος, μεταφέρουν σε αυτό το βάρος του γεωργικού ελκυστήρα και είναι υπεύθυνα για τη συμπίεση του εδάφους. Είναι συνήθως επίσωτρα ελαστικά ή ερπύστριες. Γενικά, στους γεωργικούς ελκυστήρες επιθυμούμε να έχουμε ικανό βάρος για να βελτιώσουμε την ελκτική τους ικανότητα. Μεγάλο βάρος όμως συνεπάγεται και υψηλότερη συμπίεση του εδάφους.
Εναλλακτικές λύσεις για να βελτιώσουμε την έλξη στους τροχοφόρους ελκυστήρες, χωρίς να διακινδυνεύουμε τη συμπίεση του εδάφους, είναι η χρήση φαρδύτερων και μεγαλύτερων τροχών, η χρήση δίδυμων τροχών, η χρήση ελαστικών ευρείας παραμόρφωσης και η χρήση τετρακίνησης.
Από την άλλη πλευρά, οι ερπυστριοφόροι ελκυστήρες προσφέρουν πολύ μεγαλύτερη ικανότητα έλξης και ελαχιστοποιούν τη συμπίεση στο έδαφος. Πρόσφατα, μάλιστα, βρίσκουν ευρεία εφαρμογή οι ελκυστήρες με ημι-ερπύστριες (τροχοί τριγωνικού σχήματος), που συνδυάζουν τα οφέλη των τροχών και των ερπυστριών.
Καμπίνα χειριστή
Η εργασία σε ένα ασφαλές, λειτουργικό και ευχάριστο περιβάλλον εξασφαλίζει ηρεμία και συγκέντρωση στον χειριστή, με αποτέλεσμα να γίνεται πιο αποδοτικός στην εργασία του και να λαμβάνει ορθές αποφάσεις. Οι κατασκευαστές γεωργικών ελκυστήρων σήμερα δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στην άνεση και στην προστασία του χειριστή.
Καθίσματα και καμπίνες με προηγμένα συστήματα απόσβεσης των κραδασμών, εργονομικά σχεδιασμένα και κατάλληλα τοποθετημένα χειριστήρια, πολυχειριστήρια τύπου joystick, συστήματα αερισμού και κλιματισμού, εκτεταμένες γυάλινες επιφάνειες που επιτρέπουν περιφερειακή ορατότητα, ισχυροί προβολείς LED για νυχτερινή εργασία κ.ά. καθιστούν τη πολύωρη εργασία άνετη και ευχάριστη.
Οικονομική ζωή
Η επιλογή ενός γεωργικού ελκυστήρα αποτελεί πάντα μία από τις σοβαρότερες και κρισιμότερες αποφάσεις για τον παραγωγό. Προϋποθέτει σημαντική επένδυση κεφαλαίου και μια ορθή επιλογή αναμένεται να επηρεάσει σε σημαντικό βαθμό τη βιωσιμότητα της γεωργικής εκμετάλλευσης, ιδίως εάν αυτή είναι μικρή. Η επένδυση γίνεται συνήθως με μια μακροπρόθεσμη προοπτική.
Εάν η επιλογή αποδειχθεί ακατάλληλη, ο παραγωγός ίσως να αναγκαστεί σε αντικατάσταση του μηχανήματος πριν από το πέρας της οικονομικής του ζωής, γεγονός που θα έχει άμεση οικονομική επίπτωση στον ίδιο, αλλά και στο περιβάλλον, διότι για την κατασκευή και τη συναρμολόγηση ενός γεωργικού ελκυστήρα χρησιμοποιούνται πολλά και διαφορετικά υλικά. Κάποια από αυτά είναι ανακυκλώσιμα, κάποια όχι.
Απαιτείται, επίσης, υψηλή χρήση ενέργειας σε όλα τα στάδια της παραγωγής, από την εξόρυξη των πρώτων υλών μέχρι την τελική τους διαμόρφωση σε επιμέρους τμήματα και εξαρτήματα. Ακόμη και για την ανακύκλωση των υλικών απαιτείται ενέργεια. Σήμερα, υπολογίζεται ότι για να φτιαχτεί ένας γεωργικός ελκυστήρας 130 ίππων χρησιμοποιείται ενέργεια που αντιστοιχεί σε περίπου 15-20 τόνους πετρελαίου. Επομένως, όσο περισσότερα έτη μπορεί να παραμείνει λειτουργικός ο γεωργικός ελκυστήρας, τόσο μικρότερη θα είναι η επίπτωση στην τσέπη του παραγωγού και στο περιβάλλον.
Υπό την προϋπόθεση βέβαια ότι δεν έχουν προκύψει, εν τω μεταξύ, δραματικές τεχνολογικές εξελίξεις που ανατρέπουν τα δεδομένα της λειτουργίας και της αποδοτικότητας.
Με τη διαβούλευση της νέας προκήρυξης των Σχεδίων Βελτίωσης να ολοκληρώνεται
(βλ. σελ. 8), το ενδιαφέρον πολλών παραγωγών στρέφεται στην απόκτηση νέου εξοπλισμού και, κατ’ επέκταση, γεωργικού ελκυστήρα. Η «ΥΧ» ζήτησε από τον Δρα Χ. Καβαλάρη του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας να παρουσιάσει τις προδιαγραφές ενός σύγχρονου ελκυστήρα, ικανού να οδηγήσει μια αγροτική εκμετάλλευση στην «πράσινη» μετάβασή της.
Αυξημένο ενδιαφέρον και ζήτηση μηχανημάτων και εξοπλισμού αναμένεται συνολικά
στην Ευρώπη. Αξίζει να τονισθεί ότι, σύμφωνα και με τον Σύνδεσμο Γεωργικών Μηχανημάτων της ΕΕ (CEMA), αναμένεται βελτίωση σε όλους τους υποκλάδους, ενώ σημαντικά βελτιωμένος εμφανίζεται και ο δείκτης προπαραγγελιών.
Εναλλακτικές πηγές ενέργειας
Οι περισσότεροι κατασκευαστές γεωργικών ελκυστήρων σήμερα αναζητούν εναλλακτικές στη χρήση του ντίζελ για την ισχυοδότηση των κινητήρων. Οι κατασκευαστές επενδύουν σε διάφορες τεχνολογίες, αλλά, παρά τις όποιες προσπάθειες, φαίνεται ότι οι κινητήρες εσωτερικής καύσης, σε διάφορες παραλλαγές, θα συνεχίσουν να αποτελούν την κυριότερη πηγή ισχύος των γεωργικών ελκυστήρων για τα επόμενα έτη.
Εναλλακτικά είδη καυσίμων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στους συμβατικούς κινητήρες, πέρα από το ντίζελ, είναι το βιοντίζελ, διάφορα φυτικά έλαια που μπορεί να παράγονται από την ίδια τη γεωργική εκμετάλλευση και το βιομεθάνιο.
Η χρήση του βιοντίζελ σε μείγματα με το ντίζελ αποτελεί προς το παρόν την πλέον ώριμη λύση για απαλλαγή εν μέρει από τα ορυκτά καύσιμα. Το βιομεθάνιο αποτελεί, επίσης, μια εναλλακτική πηγή ενέργειας, η οποία μπορεί να παράγεται από το ίδιο το αγρόκτημα. Μπορεί να προσφέρει την ίδια απόδοση με το ντίζελ, αλλά έχει 30% μικρότερο κόστος και μηδενικό αποτύπωμα άνθρακα.
Η ηλεκτρική ενέργεια πάλι αποτελεί μία από τις πλέον καθαρές εναλλακτικές πηγές ενέργειας, όταν αυτή παράγεται από ανανεώσιμες πηγές. Με τη σημερινή τεχνολογία, όμως, για την ισχυοδότηση ενός γεωργικού ελκυστήρα 130 ίππων για συνεχή οκτάωρη λειτουργία, απαιτείται μια μπαταρία περίπου ενός τόνου. Πέρα από τις τεχνικές δυσκολίες, οι μπαταρίες σήμερα χρησιμοποιούν διάφορα τοξικά και μη ανανεώσιμα στοιχεία, όπως ο μόλυβδος, το λίθιο, το κάδμιο κ.ά., που είναι ασύμβατα με την έννοια της αειφορίας. Απάντηση στο παραπάνω πρόβλημα αναμένεται να δώσουν οι κινητήρες υδρογόνου.
Οι κινητήρες αυτοί χρησιμοποιούν καθαρό υδρογόνο για να παράγουν ηλεκτρική ενέργεια και νερό. Αποτελούν μία από τις πλέον καθαρές πηγές ενέργειας και η αυτοκινητοβιομηχανία πειραματίζεται ήδη με τα πρώτα εμπορικά μοντέλα. Δυστυχώς, όμως, η τεχνολογία δεν αναμένεται να καταστεί ώριμη για ευρεία χρήση στο εγγύς μέλλον.
Διατάξεις για τον έλεγχο των καυσαερίων
Οι κατασκευαστές γεωργικών ελκυστήρων υιοθετούν διάφορες τεχνολογίες για να συμμορφωθούν με τις εκπομπές αέριων ρύπων που επιτάσσουν τα πρότυπα του Stage V που έχει επιβάλει η Ευρωπαϊκή Ένωση από το 2021 και έπειτα. Τέτοιες τεχνολογίες είναι το σύστημα Επιλεκτικής Καταλυτικής Αναγωγής (Selective Catalytic Reduction – SCR) που χρησιμοποιεί το AdBlue και το σύστημα ανακυκλοφορίας ψυχρών καυσαερίων (Cooled Exhaust Gas Recirculation – CEGR) που επαναχρησιμοποιεί ένα τμήμα από τα καυσαέρια, για να περιορίσει τα ΝΟx, οι καταλύτες πετρελαίου (Diesel Oxidation Catalyst – DOC), τα φίλτρα σωματιδίων diesel (Diesel Particles Filter – DPF), οι καταλύτες αιθάλης (Soot Catalyst – SC) κ.ά.
Ευφυή συστήματα
Ο γεωργικός ελκυστήρας σήμερα έχει μετατραπεί από ένα απλό μηχάνημα έλξης και ισχυοδότησης των παρελκόμενων σε ένα πολυδύναμο εργαλείο, που αλληλοεπιδρά σε πραγματικό χρόνο με το γεωργικό περιβάλλον και μέσα από το οποίο διέρχεται πλήθος πληροφοριών και λαμβάνονται κρίσιμες αποφάσεις για τη διαχείριση των διάφορων παραμέτρων της παραγωγής.
Είναι τόσο μεγάλος μάλιστα ο όγκος των πληροφοριών, που αυτοματισμοί που χρησιμοποιούν τεχνολογίες αυτόνομου ελέγχου και μηχανικής μάθησης υποκαθιστούν συχνά τον χειριστή, προσφέροντας τη βέλτιστη λειτουργία των μηχανισμών και αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες του γεωργικού ελκυστήρα.
Ένας σύγχρονος γεωργικός ελκυστήρας διαθέτει συστήματα που εξασφαλίζουν συνεχή πρόσβαση σε πληθώρα πληροφοριών, όπως την απόδοση του κινητήρα, του υδραυλικού και του ηλεκτρικού συστήματος, τους κινδύνους βλαβών, τη λειτουργία των παρελκομένων, την ακριβή του θέση στο χωράφι και τη θέση και την εργασία άλλων μηχανημάτων, τις καιρικές συνθήκες, την κατάσταση του εδάφους, τις συνθήκες της καλλιέργειας και πολλά άλλα απίθανα, όπως για παράδειγμα τις χρηματιστηριακές τιμές των προϊόντων και τις μεταβολές στις τιμές των καυσίμων.
Έτσι η καμπίνα του χειριστή (που, σημειωτέον, σε λίγα χρόνια δεν θα βρίσκεται καν πάνω στον γεωργικό ελκυστήρα) καθίσταται το στρατηγείο των επιχειρήσεων για τη γεωργική εκμετάλλευση.
