Ο Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός «Δήμητρα», με την Αμπελογραφική Συλλογή που διαθέτει στο Τμήμα Αμπέλου Αθηνών (ΤΑΑ) του Ινστιτούτου Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών και Αμπέλου (ΙΕΛΥΑ), είναι ο κύριος εθνικός διατηρητής των γηγενών ποικιλιών αμπέλου. Βρίσκεται στον φυσικό χώρο, όπου ιδρύθηκε το «Κεντρικόν Άνοσον Φυτώριον Αμερικανικών Αμπέλων Αττικής» στη Λυκόβρυση Αττικής, στα τέλη της δεκαετίας του 1920. Στις δεκαετίες που μεσολάβησαν μέχρι σήμερα, μετεξελίχθηκε στην παλαιότερη και μεγαλύτερη αμπελογραφική συλλογή της χώρας, καταλαμβάνοντας περίπου 70 στρέμματα (Εικόνα 1), ενώ ένα μικρότερο τμήμα της συλλογής βρίσκεται στο γειτονικό Κτήμα Συγγρού (Εικόνα 2) και καταλαμβάνει περίπου 40 στρέμματα.
Ανυπολόγιστης αξίας η συλλογή
Η συλλογή του ΤΑΑ αντιπροσωπεύει μοναδικό ex-situ φυτογενετικό απόθεμα που αποτελείται από περισσότερες από 550 γηγενείς ποικιλίες, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται 330 από τις 338 που είναι εγγεγραμμένες στον Εθνικό Κατάλογο Ποικιλιών. Πιθανολογείται ότι η συλλογή του ΤΑΑ διαθέτει γενότυπους, οι οποίοι έχουν πλέον εκλείψει από τους τόπους από όπου συλλέχθηκε το αρχικό φυτικό υλικό ως αποτέλεσμα του εξελισσόμενου με αυξανόμενη ένταση φαινομένου της γενετικής διάβρωσης που εκφράστηκε στη χώρα μας, με την αντικατάσταση των παραδοσιακών πολυποικιλιακών αμπελώνων από μονοποικιλιακούς ή μονοκλωνικούς αμπελώνες.
Η συλλογή του ΤΑΑ είναι υποδομή ανυπολόγιστης αξίας ως προς τη δυνητική συμβολή της στην έρευνα και στην αναπτυξιακή πορεία του αμπελοοινικού κλάδου της χώρας. Σημειώνεται, άλλωστε, ότι στη μελέτη «Στρατηγικό Σχέδιο Branding και Marketing για τους Ελληνικούς Οίνους» του ελληνικού οινοπαραγωγικού κλάδου (2008-2010), στην εξελισσόμενη υλοποίηση του οποίου οφείλεται η εξαγωγική δραστηριότητα και ανάπτυξη των τελευταίων ετών, ως κύρια κατεύθυνση και κρίσιμος παράγοντας επιτυχίας και βιωσιμότητας του κλάδου τίθεται η αξιοποίηση των γηγενών ποικιλιών οινοποιήσιμων σταφυλιών. Με δεδομένο ότι το μεγαλύτερο μέρος των ποικιλιών που συνιστούν τον ελληνικό αμπελώνα βρίσκεται ήδη συγκεντρωμένο στη συλλογή του ΤΑΑ, αποτελεί από μόνο του βασικό εργαλείο ανταγωνιστικότητας για την ελληνική οινοπαραγωγή.
Περίοδος αναγέννησης του ΤΑΑ
Μετά από περίοδο μειωμένης δραστηριότητας λόγω υποστελέχωσης, πλέον το ΤΑΑ βρίσκεται σε περίοδο αναγέννησης. Πρόσφατα, στελεχώθηκε με τρεις νεοπροσληφθέντες ερευνητές, αυξάνοντας τον αριθμό των εν ενεργεία ερευνητών του σε τέσσερις και θέτοντας εκ νέου τους ορίζοντες και τη συμβολή του στο εγχώριο και διεθνές αμπελοοινικό γίγνεσθαι. Παρά τις πρακτικές ελλείψεις που καταγράφονται, είναι διάχυτη η αισιοδοξία και η προοπτική οράματος για την ανάδειξή του ως κέντρου υποστήριξης των ερευνητικών αναγκών της παραγωγικής βάσης. Ειδικότερα:
- Η γενετική ταυτοποίηση και η παράλληλη αμπελογραφική περιγραφή του συνόλου της συλλογής αποτελεί απόλυτη προτεραιότητα, ώστε να καταστεί Συλλογή Αναφοράς και να χρησιμοποιείται για: i) τη συγκριτική αξιολόγηση γενοτύπων που χρήζουν ταυτοποίησης, ii) τη διαλεύκανση ζητημάτων που αφορούν ομωνυμίες και συνωνυμίες, iii) την ταυτοποίηση αφανών γηγενών ποικιλιών και τον εμπλουτισμό του Εθνικού Καταλόγου Ποικιλιών, εφόσον βρεθούν γενότυποι με αξιοποιήσιμα χαρακτηριστικά. Οι ερευνητές του ΤΑΑ συμμετέχουν σε ερευνητικά προγράμματα –π.χ. «Ερευνώ-Δημιουργώ-Καινοτομώ»– εντός του πλαισίου των οποίων πρόκειται να πραγματοποιηθεί μέρος της γενετικής ταυτοποίησης της συλλογής. Ταυτόχρονα, βρίσκονται σε συνεργασία με Γάλλους εθνικούς διατηρητές και υπεύθυνους της κλωνικής επιλογής στη Γαλλία, ώστε να οργανωθεί αναλόγως η εγχώρια εθνική συλλογή τόσο σε επίπεδο αμπελογραφικών περιγραφών (Εικόνα 3), όσο επίσης και σε επίπεδο μοριακών καταχωρίσεων.
- Η πρόοδος που έχει επιτευχθεί τα τελευταία χρόνια στον τομέα των γονιδιωματικών τεχνολογιών πρόκειται να αξιοποιηθεί για την ανάπτυξη μοριακών εργαλείων που θα παρέχουν στους εμπλεκόμενους στην αμπελοοινική παραγωγή τη δυνατότητα για την πιστοποίηση της αυθεντικότητας και της ασφάλειας του τελικού προϊόντος. Για παράδειγμα, η εφαρμογή της τεχνολογίας HRM (High Resolution Melting – Υψηλής Διακριτικής Ικανότητας Ανάλυση Καμπυλών Τήξης) μπορεί να διασαφηνίσει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα των ποικιλιών ή να οδηγήσει στη διάκρισή τους με βάση συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Επιπλέον, οι τεχνολογίες που αποτυπώνουν το μεθυλικό προφίλ του DNA μπορούν να επιτρέψουν την ανάπτυξη μοριακών εργαλείων για την περαιτέρω διάκριση ποικιλιών και κλώνων.
- Η κατανόηση των μοριακών μηχανισμών που σχετίζονται με την απόδοση, την ποιότητα και την απόκριση των ποικιλιών σε μεταβαλλόμενες περιβαλλοντικές συνθήκες και καλλιεργητικές πρακτικές, σε συνδυασμό με τη γενετική ταυτοποίηση, μπορούν να οδηγήσουν στην ανάπτυξη μοριακών δεικτών προς αξιοποίηση σε βελτιωτικά προγράμματα για τη δημιουργία ποικιλιών με επιθυμητά ποιοτικά χαρακτηριστικά και ανθεκτικότητα σε βιοτικές και αβιοτικές καταπονήσεις.
- Η διεξαγωγή έρευνας για την αντιμετώπιση θεμάτων που σχετίζονται με την αμπελοοινική παραγωγή.
Στο πλαίσιο που μορφοποιείται από τα παραπάνω, οι ερευνητές του Τμήματος Αμπέλου καλούν όσους διαθέτουν ή γνωρίζουν την ύπαρξη παλαιού υλικού αμπέλου και ενδιαφέρονται να συνεισφέρουν στη διατήρηση της αμπελήσιας κληρονομιάς μας, διασώζοντας και εντάσσοντας το υλικό αυτό στην Εθνική Συλλογή Αμπέλου Αθηνών (Λυκόβρυση Αττικής), να καλέσουν στα τηλέφωνα 210-2832456 ή 210-2847499, κατά τις εργάσιμες ημέρες και ώρες.
γράφουν: Δρ Γεώργιος Μερκουρόπουλος, Δρ Δημήτριος Τάσκος, Δρ Αλίκη Καπάζογλου, Δρ Παντελής Ζαμανίδης, Τμήμα Αμπέλου, Ινστιτούτο Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών και Αμπέλου
