Ολοένα και περισσότερα νέα είδη ψαριών εμφανίζονται στο Αιγαίο, δημιουργώντας επιπλέον προβλήματα στους ψαράδες, καθώς κάποια είναι τοξικά, άλλα «νικούν» τα εμπορικά ψάρια και δεν έχουν αξία ως αλιεύματα και άλλα, καταναλώνοντας μεγάλες ποσότητες φυκιών, μετατρέπουν τον βυθό σε… έρημο. Οι νέοι κάτοικοι του Αιγαίου ήρθαν από το Σουέζ, βρίσκοντας δίοδο μέσω της διώρυγας. Βέβαια, η διώρυγα άνοιξε το 1869, αλλά μόνο τα τελευταία χρόνια οι λεσεψιανοί μετανάστες -όπως λέγονται (πήραν την ονομασία τους από τον Φερδινάνδου Λεσέψ, που επέβλεψε τη διάνοιξη)- έχουν κάνει έντονη την παρουσία τους στη γειτονιά μας.
Αυτό συμβαίνει διότι διάφοροι φυσικοί φραγμοί, όπως π.χ τα νερά του Νείλου, που δημιουργούσαν φυσικό φράγμα γλυκού νερού, έπαψαν να ισχύουν (φράγμα Ασουάν). Επίσης, λόγω της κλιματικής αλλαγής, βρήκαν ευνοϊκές συνθήκες στο Αιγαίο και εγκαταστάθηκαν. Ήδη, περίπου 240 νέα είδη έχουν εντοπισθεί στις ελληνικές θάλασσες, ενώ σε όλη τη Μεσόγειο οι «καινούργιοι» ξεπερνούν τα 1.000 είδη. Οι επιστήμονες εξηγούν ότι σε μερικά χρόνια το Αιγαίο μπορεί να μην είναι η θάλασσα που γνωρίζουμε.
Επικινδυνότητα
Ο πιο γνωστός, ίσως λόγω της επικινδυνότητάς του, λεσεψιανός επισκέπτης, είναι ο περίφημος λαγοκέφαλος. Μας έχει έρθει μέσω της Ερυθράς Θάλασσας από τον Ινδικό και τον Ειρηνικό Ωκεανό και η κατανάλωσή του είναι εξαιρετικά επικίνδυνη. Περιέχει ισχυρή τοξίνη, την τετροδοτοξίνη (tetrodotoxin), η οποία μπορεί να προκαλέσει μυική παράλυση, ασφυξία, ακόμα και θάνατο, αν καταναλωθεί.
Η πρώτη φορά που εντοπίστηκε ήταν το 2003 στη Σμύρνη. Δύο χρόνια μετά, το 2005, ψαρεύτηκε στο Ηράκλειο Κρήτης και μόλις μήνες αργότερα στη Ρόδο . Ο λαγοκέφαλος, σήμερα, κυκλοφορεί σε μεγάλους αριθμούς στη θαλάσσια περιοχή της Κρήτης αλλά έχει φτάσει έως και τις ακτές της Μακεδονίας και στο Ιόνιο έως την Κέρκυρα. Εκτός, όμως, από την επικινδυνότητά του, ο λαγοκέφαλος έχει και άλλες «κακές συνήθειες». Τρώει σε μεγάλες ποσότητες ψάρια εμπορικής αξίας, με αποτέλεσμα να μειώνονται οι πληθυσμοί τους, ενώ για να βρει τροφή σκίζει τα δίχτυα των ψαράδων και τους κλέβει την ψαριά. Σύμφωνα με μαρτυρίες ψαράδων στη Ρόδο, κατασπαράζει, ακόμα, χταπόδια και σουπιές.
Σε κίνδυνο ο ντόπιος πληθυσμός
Το καλοκαίρι του 2015, πάλι στη Ρόδο, έκανε την εμφάνισή του ένας ακόμα εντυπωσιακός επισκέπτης που ήρθε για να μείνει, το λεοντόψαρο, με τα δηλητηριώδη αγκάθια του. Είναι ένα ψάρι που τρώει πολύ, και μάλιστα δείχνει ιδιαίτερη προτίμηση στον γόνο των άλλων ψαριών, προκαλώντας φυσικά μεγάλη καταστροφή. Στη Φλόριντα των ΗΠΑ, κάνουν μεγάλες προσπάθειες για να μειώσουν τον πληθυσμό του, χωρίς όμως ιδιαίτερα αποτελέσματα, όπως λέει ο θαλάσσιος βιολόγος, Στέλιος Κατσανεβάκης, καθηγητής στο τμήμα Επιστημών της Θάλασσας του Πανεπιστημίου Αιγαίου.
Ο ίδιος επιστήμονας έχει παρατηρήσει διπλασιασμό του ρυθμού εμφάνισης λεσεψιανών ειδών στο Αιγαίο από τα μέσα του 20ου αιώνα.
Ένας από τους πρώτους εισβολείς είναι ο γερμανός, που ονομάζεται έτσι γιατί ο εντοπισμός του στην Κρήτη συνέπεσε με την γερμανική κατοχή. Την ίδια εποχή στο Αιγαίο έφθασε και η αγριόσαλπα. «Και τα δύο είδη δεν έχουν φυσικούς θηρευτές και έτσι οι πληθυσμοί τους αυξάνονται πολύ γρήγορα. Περιοχές που ήταν πλούσιες σε βλάστηση έχουν κυριολεκτικά ερημοποιηθεί. Σε περιοχές στα Δωδεκάνησα, τις Νότιες Κυκλάδες, την Κρήτη αλλά και τις ακτές της Πελοποννήσου, το θαλάσσιο περιβάλλον έχει υποβαθμιστεί. Αν βουτήξει κανείς με μάσκα, βλέπει μόνο γυμνά βράχια» τονίζει ο κ. Κατσανεβάκης, που παρομοιάζει τα δύο είδη με… κατσίκες.
Στις 8 Φεβρουαρίου, στην Κεφαλονιά, αλιεύτηκε φιστουλάρια, ένας ακόμα ξενικός εισβολέας από την Ερυθρά Θάλασσα που είναι ακίνδυνος για τον άνθρωπο, αλλά επίσης αγαπά πολύ τα μικρά ψάρια.
Ακόμα και κάποια είδη που έχουν εντοπιστεί και είναι εμπορεύσιμα, σημαίνει ότι για να εγκατασταθούν βρήκαν χώρο ή εκτόπισαν άλλους γηγενείς πληθυσμούς που ήταν ευάλωτοι.
Ασφαλώς, σημαντικό ρόλο για την εγκατάσταση των ψαριών που έρχονται από τροπικές θάλασσες, έχει παίξει η κλιματική αλλαγή και η αύξηση της θερμοκρασίας των νερών του Αιγαίου. Ένα ψάρι μπορεί να περάσει από το άνοιγμα στη διώρυγα, αλλά πρέπει να βρει κατάλληλες συνθήκες και χώρο για να εγκατασταθεί και να επιβιώσει στον τόπο μετανάστευσης. «Οι συνθήκες στο Νοτιοανατολικό Αιγαίο είναι πλέον εξαιρετικά ευνοϊκές για αυτούς τους θερμόαιμους οργανισμούς», προσθέτει ο κ. Κατσανεβάκης. Οι επιστήμονες εξηγούν ότι μία λύση είναι η δημιουργία προστατευόμενων περιοχών, όπου θα απαγορεύεται η αλιεία, έτσι ώστε τα γηγενή ψάρια να έχουν τη δυνατότητα αναπαραγωγής. Με αυτόν τον τρόπο, θα προστατευτεί η ντόπια βιοποικιλότητα και δεν θα μείνει πολύς χώρος για… επισκέπτες.
Ο κ. Κατσανεβάκης, πάντως, δεν είναι ιδιαίτερα αισιόδοξος: «Στο χερσαίο περιβάλλον υπάρχουν τρόποι αντιμετώπισης, στο θαλάσσιο είναι εξαιρετικά δύσκολο».
Τάνια Γεωργιοπούλου
