Ανάλυση: Ευνοϊκές οι προβλέψεις στην αγορά τυροκομικών προϊόντων της ΕΕ

του Γιάννη Τσιφόρου

Θετικά προβλέπεται να εξελιχθεί η παραγωγή τυροκομικών προϊόντων στην ΕΕ, η οποία, σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις (USDA, 23/10/2023), αναμένεται να ανέλθει σε 10,42 εκατ. τόνους το 2024, παρουσιάζοντας βελτίωση σε σύγκριση με το τρέχον έτος (+0,3%). Παρόμοια εξέλιξη προβλέπεται στην κατανάλωση και ακόμα καλύτερη στις εξαγωγές της ΕΕ προς τρίτες χώρες, συνοδευόμενη, όμως, από αισθητή άνοδο των εισαγωγών (+5,6%).

Ανάλογα, εξάλλου, συμπεράσματα προκύπτουν από την έκθεση βραχυπρόθεσμων προοπτικών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Short-term outlook, 9/10/2023), στην οποία επισημαίνεται ότι το 2024, παρά τη μικρότερη αύξηση των παραδόσεων γάλακτος στην ΕΕ, η παραγωγή τυροκομικών προϊόντων προβλέπεται να αυξηθεί (+0,7%), επιτρέποντας περαιτέρω άνοδο των εξαγωγών (+2%), ενώ η αναμενόμενη χαλάρωση του πληθωρισμού των τροφίμων είναι πιθανό να έχει θετικό αντίκτυπο στην κατανάλωση (+0,5%).

Τα πρωτεία στο αγελαδινό

Το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής τυροκομικών προϊόντων στην ΕΕ συγκεντρώνεται σε πέντε κατά σειρά χώρες (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Ολλανδία και Πολωνία), οι οποίες αναμένεται να καλύψουν περίπου το 73% του συνολικού όγκου το 2023.

Σε επίπεδο κατηγοριών, το τυρί από αγελαδινό γάλα, σύμφωνα με εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, θα εξακολουθήσει να καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος, με πρόβλεψη να ανέλθει σε 9,62 εκατ. τόνους (91%) το 2024, σημειώνοντας αύξηση ως προς το προηγούμενο έτος (+0,7%). Μικρή θα παραμείνει η αναλογία τυριών από άλλα είδη γάλακτος (αιγοπρόβειο, βουβαλίσιο κ.ά., με μερίδιο 9%), ο όγκος των οποίων προβλέπεται να κυμανθεί σε 944.000 τόνους το 2024, παρουσιάζοντας θετική μεταβολή (+0,6%) και μέγεθος αισθητά υψηλότερο σε σχέση με τη χαμηλή επίδοση του 2020 (919.000 τόνοι).

Εκτιμήσεις αγοράς τυροκομικών προϊόντων στην ΕΕ
(2020-2024, σε χιλ. τόνους)

Πηγή: USDA, European Union dairy and products annual, 23/10/2023 (**) Προβλέψεις, (*) Εκτιμήσεις

Εγχώρια παραγωγή, εμπόριο και κατανάλωση τυριών
(2018-2022, σε χιλ. τόνους)

Πηγές: Eurostat (Dairy collection, 26/10/2023), Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Access2Markets, 16/10/2023)

Σε ανεβασμένο επίπεδο οι τιμές

Οι τιμές των τυροκομικών προϊόντων εξακολουθούν να βρίσκονται σε σχετικά υψηλό επίπεδο σε σύγκριση με άλλα προϊόντα, όπως το βούτυρο και το γάλα σε σκόνη, τάση που αναμένεται να συνεχιστεί το 2024, υποστηρίζοντας την αύξηση της παραγωγής τυριού στην ΕΕ.

Με λιγότερο διαθέσιμο γάλα για μεταποίηση, οι βιομηχανίες γάλακτος αναμένεται να διαθέσουν μεγαλύτερο μέρος του όγκου για την παραγωγή τυριού έναντι των άλλων γαλακτοκομικών προϊόντων. Επιπλέον, η χαμηλότερη ζήτηση από την Κίνα για σκόνη γάλακτος αναμένεται να ενισχύσει την τυροκόμηση του γάλακτος στην ΕΕ, συμβάλλοντας στην αύξηση των εξαγωγών και της κατανάλωσης. Η άνοδος της κατανάλωσης θα μπορούσε, επίσης, να ενισχυθεί από την αναμενόμενη ανάπτυξη στον τουρισμό και στον κλάδο HORECA, αλλά και από την ανάκαμψη της οικονομίας της ΕΕ, ενώ οι εξαγωγές θα υποστηριχθούν από τις ανταγωνιστικές τιμές της ΕΕ.

Η Ευρώπη κρατά τα «σκήπτρα» στις εξαγωγές τυριού

Περίπου το 13% της παραγωγής τυριού στην ΕΕ εξάγεται σε τρίτες χώρες, με το Ηνωμένο Βασίλειο, τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία να αποτελούν τους τρεις κορυφαίους προορισμούς. Συνολικά, η ΕΕ παραμένει ο μεγαλύτερος παγκόσμιος εξαγωγέας τυριού.

Μετά από τρία χρόνια μείωσης, οι εξαγωγές της ΕΕ εκτιμάται ότι θα αυξηθούν ελαφρά το 2023, ενώ προβλέπεται περαιτέρω ενίσχυσή τους, ανερχόμενες σε 1,35 εκατ. τόνους το 2024, ωθούμενες και από την άνοδο της παγκόσμιας ζήτησης στα τυροκομικά προϊόντα.

Σημειώνεται ότι, στο διάστημα Ιανουαρίου-Ιουλίου του τρέχοντος έτους, η χαμηλότερη ζήτηση από τις Ηνωμένες Πολιτείες και από την Ιαπωνία αντισταθμίστηκε από τις αυξημένες εξαγωγές προς το Ηνωμένο Βασίλειο, όπου παραδοσιακά κατευθύνεται περίπου το 1/3 του όγκου των εξαγωγών της ΕΕ.

Αυξήθηκε η παραγωγή της Ελλάδας

Ανοδικά κινήθηκε η εγχώρια παραγωγή τυροκομικών προϊόντων στο διάστημα των τελευταίων ετών. Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις (στοιχεία Eurostat, 26/10/2023), η παραγωγή τυριών της Ελλάδας ανήλθε σε 243.000 τόνους το 2022, παρουσιάζοντας αύξηση ως προς το προηγούμενο έτος (+2,1%), αν και παραμένει σημαντικά μικρότερη από την αντίστοιχη του 2021 (+4,2%). Στο εξωτερικό εμπόριο, το ισοζύγιο της χώρας στα τυροκομικά προϊόντα παραμένει αρνητικό, μια και ο όγκος εισαγωγών υπερτερεί των εξαγωγών επί σειρά ετών. Το 2022, οι εισαγωγές τυριών στην Ελλάδα ανήλθαν σε 140.000 τόνους, αξίας 684 εκατ. ευρώ, παρουσιάζοντας μικρή αύξηση ως προς τον όγκο (+2%), αλλά μεγάλη ως προς την αξία (+39%), λόγω της έντονης ανόδου της μέσης τιμής εισαγωγής.

Από την άλλη πλευρά, οι ελληνικές εξαγωγές τυριών παρουσίασαν στασιμότητα το 2022 ως προς τον όγκο (112.000 τόνοι), αλλά σημαντική άνοδο της αξίας, η οποία υπερέβη το επίπεδο των 764 εκατ. ευρώ, με αποτέλεσμα το σχετικό εμπορικό ισοζύγιο να παραμείνει θετικό. Στην Ελλάδα κυριαρχεί η παραγωγή τυριών από αιγοπρόβειο γάλα (περίπου 88% το 2022), μεταξύ των οποίων η φέτα εξακολουθεί να αποτελεί το δημοφιλέστερο παραδοσιακό τυρί ΠΟΠ, με συνεχή άνοδο της παραγωγής και των εξαγωγών.

Η παραγωγή του προϊόντος ανήλθε σε 144.000 τόνους το 2022, μέγεθος αισθητά αυξημένο ως προς το προηγούμενο έτος (+7,4%), ενώ ενδιαφέρον παρουσιάζει η άνοδος στη φέτα βιολογικής παραγωγής, ο όγκος της οποίας κατέγραψε σημαντική αύξηση στο διάστημα της διετίας 2021-2022 (+14,6% και +20,7% αντίστοιχα). Παράλληλα, οι εξαγωγές φέτας για το 2022 παρουσίασαν αύξηση συγκριτικά με το προηγούμενο έτος (+3,7%), ενώ αισθητή ήταν και η άνοδος της κατανάλωσης (+13%).

Ωστόσο, το παραγωγικό δυναμικό στα υπόλοιπα 28 τυριά ΠΟΠ της χώρας, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων παράγεται από αιγοπρόβειο γάλα, παρουσιάζει πολύ μεγάλη υστέρηση στον όγκο παραγωγής, και μάλιστα με πτώση κατά το 2022. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελούν ορισμένα σκληρά και ημίσκληρα τυριά ΠΟΠ, όπως η γραβιέρα, ο όγκος παραγωγής της οποίας περιορίστηκε σε 4.284 τόνους το 2022, παρουσιάζοντας σημαντική μείωση ως προς το προηγούμενο έτος (-11%), ενώ ακόμα μεγαλύτερη ήταν η πτώση στο κασέρι (2.159 τόνοι το 2022, με μείωση κατά 24%) και στην κεφαλογραβιέρα (2.050 τόνοι, με μείωση κατά 20%).

Πτώση, εξάλλου, παρουσίασε η παραγωγή στα κυριότερα μαλακά τυριά ΠΟΠ, όπως το μανούρι (1.744 τόνοι το 2022, -4%), το κατίκι Δομοκού (789 τόνοι, -9%) και το καλαθάκι Λήμνου (402 τόνοι, -3%). Η αρνητική αυτή εξέλιξη συνδέεται με τη μείωση της κατανάλωσης των νοικοκυριών, λόγω της σημαντικής ανόδου των τιμών των εν λόγω προϊόντων στην εγχώρια λιανική αγορά.

Σημαντική η άνοδος στην αξία των εξαγωγών φέτας

Για το 2022, οι εξαγωγές φέτας ανήλθαν σε 86.800 τόνους, αξίας 605,5 εκατ. ευρώ, παρουσιάζοντας αύξηση σε σύγκριση με το 2021 ως προς τον όγκο (+3,7%) και πολύ μεγαλύτερη ως προς την αξία (+30%), λόγω της σημαντικής ανόδου της μέσης τιμής εξαγωγής του προϊόντος που ανήλθε σε σχεδόν 7 ευρώ/κιλό (+26%). Πέντε κατά σειρά χώρες (Γερμανία, Ην. Βασίλειο, Ιταλία, Γαλλία και ΗΠΑ) εξακολουθούν να αποτελούν τον κυριότερο προορισμό, καλύπτοντας το μεγαλύτερο μέρος του όγκου (71%). Επιπλέον, επισημαίνεται η σημαντική αύξηση του όγκου εξαγωγών σε ορισμένες χώρες (Αυστραλία, Ελβετία, Ισπανία, Γαλλία), ενώ σε λίγες περιπτώσεις καταγράφεται μείωση (Ουγγαρία, Καναδάς, Φινλανδία). Ωστόσο, καλύτερες αγορές, από άποψη υψηλότερης μέσης εξαγωγικής τιμής, παραμένουν η Ελβετία, ο Καναδάς, η Αυστραλία, η Φινλανδία και το Βέλγιο. Οι ελληνικές εξαγωγές φέτας απευθύνονται κυρίως στην αγορά της ΕΕ (70 χιλ. τόνοι, αξίας 445 εκατ. ευρώ το 2022), καλύπτοντας το μεγαλύτερο μέρος των αναγκών (77% του όγκου και 74% της αξίας), ενώ το υπόλοιπο (25.000 τόνοι, αξίας 133 εκατ. ευρώ) προμηθεύεται από άλλα κράτη-μέλη.

Επιπλέον, σημαντικές παραμένουν οι εμπορικές συναλλαγές μεταξύ κρατών-μελών, αλλά και προς τρίτες χώρες, όπως προκύπτει από τα στοιχεία της Eurostat (EU trade, 17/10/2023), που περιλαμβάνονται στον οκταψήφιο κωδικό στατιστικής ονοματολογίας του προϊόντος (CN8: 04069032). Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί η Ολλανδία, η οποία εξάγει σημαντικές ποσότητες «φέτας» στη Γερμανία (29.300 τόνοι, αξίας 95 εκατ. ευρώ το 2022), με πολύ χαμηλή μέση τιμή εξαγωγής (3,2 ευρώ/κιλό).

Από την άλλη πλευρά, οι εξαγωγές φέτας της ΕΕ προς τρίτες χώρες, πέραν εκείνων που προέρχονται από την Ελλάδα, αντιστοιχούν το 2022 σε 4.100 τόνους, αξίας 29,3 εκατ. ευρώ. Όπως φαίνεται, εξακολουθεί να υφίσταται ζήτημα στην ευρωπαϊκή και στη διεθνή αγορά σε σχέση με την κατοχύρωση (και τον έλεγχο) της προέλευσης και της ονομασίας του προϊόντος ως παραδοσιακού ελληνικού τυριού ΠΟΠ.

Παραγωγή, εξωτερικό εμπόριο και κατανάλωση φέτας
(2019-2022, σε τόνους)

Πηγές: ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ, Παραγωγή τυριών ΠΟΠ, 2/11/2023, Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Access2Markets, 16/10/2023)

Εξαγωγές φέτας στις 20 πρώτες χώρες προορισμού (2022)

Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Access2Markets, HS code: 04069032, 16/10/2023)

Μειώνεται ο όγκος εξαγωγών το 2023

Σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις (στοιχεία Eurostat, EU monthly trade, 17/10/2023), το διάστημα Ιανουαρίου-Αυγούστου του 2023, ο όγκος εξαγωγών φέτας περιορίστηκε στους 62.778 τόνους, μέγεθος μειωμένο σε σύγκριση με το αντίστοιχο διάστημα του προηγούμενου έτους (-2,8%). Ωστόσο, η αξία ανήλθε σε 522,7 εκατ. ευρώ, παρουσιάζοντας άνοδο (+21%) λόγω της σημαντικής αύξησης της μέσης τιμής εξαγωγής, η οποία ανήλθε σε 8,4 ευρώ/κιλό.

Πάντως, η μείωση του όγκου εξαγωγών του προϊόντος αναμένεται να συνεχιστεί με εντονότερο ρυθμό, κυρίως εξαιτίας της πτώσης της παραγωγής, ως συνέπεια των καταστροφών από τις πλημμύρες στο ζωικό κεφάλαιο, στις κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις και σε τυροκομεία της Θεσσαλίας, η οποία καλύπτει τη μεγαλύτερη αναλογία παραδόσεων αιγοπρόβειου γάλακτος μεταξύ των περιφερειών της χώρας (190.000 τόνοι το 2022, ποσοστό 22%).

Σύμφωνα, εξάλλου, με ορισμένες αρχικές εκτιμήσεις των φορέων του τομέα (ΣΕΚ, ΣΕΒΓΑΠ), οι καταστροφές αυτές προβλέπεται να περιορίσουν σημαντικά την παραγωγή φέτας το 2023, με πτώση κυμαινόμενη από 10% έως 15%. Πέραν αυτών, όμως, αναμένεται περαιτέρω μείωση της κατανάλωσης λόγω της μεγάλης ανόδου των τιμών στην εγχώρια αγορά λιανικής, η οποία, στο πρώτο εξάμηνο του τρέχοντος έτους, σε σύγκριση με το αντίστοιχο διάστημα του 2022, ήδη καταγράφει αισθητή μείωση στην ποσότητα της φέτας και των λευκών τυριών (-5,5%)