Τα ζιζανιοκτόνα αποτελούν το κύριο και πολλές φορές το μοναδικό μέσο αντιμετώπισης των ζιζανίων στα χειμερινά σιτηρά. Η μειωμένη αποτελεσματικότητα ενός ζιζανιοκτόνου, όταν εφαρμόζεται στη συνιστώμενη δόση και σε κατάλληλες συνθήκες για τον έλεγχο κάποιου ζιζανίου, αποτελεί σοβαρή ένδειξη ανάπτυξης ανθεκτικότητας του ζιζανίου σε αυτό.
του Δρος Θωμά Γιτσόπουλου, κύριου ερευνητή ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ
Ως ανθεκτικότητα ορίζεται η ικανότητα επιβίωσης και αναπαραγωγής ορισμένων φυτών ενός ζιζανίου, μετά την εφαρμογή της συνιστώμενης δόσης ζιζανιοκτόνου, στην οποία ο αρχικός πληθυσμός του ζιζανίου ήταν ευαίσθητος. Σημειώνεται ότι ανθεκτικά ζιζάνια δεν δημιουργούνται από τη χρήση του ζιζανιοκτόνου, αλλά προϋπάρχουν μέσα σε έναν ευαίσθητο πληθυσμό ζιζανίων σε πολύ μικρό ποσοστό, εξαιτίας τυχαίων μεταλλάξεων.
Με τη συνεχή, όμως, εφαρμογή ενός ζιζανιοκτόνου, οι ευαίσθητοι βιότυποι του πληθυσμού σκοτώνονται, σε αντίθεση με τους ανθεκτικούς, που επιζούν, πολλαπλασιάζονται κάθε χρόνο και, τελικά, κυριαρχούν.
Συνήθως, οι ανθεκτικοί βιότυποι ενός ζιζανίου καθιστούν ένα ζιζανιοκτόνο μη αποτελεσματικό, τροποποιώντας τη θέση δράσης του ή μεταβολίζοντάς το, δηλαδή το μετατρέπουν σε μη τοξικές ή λιγότερο τοξικές ενώσεις.
Αυτό οδηγεί στην αχρήστευση των ζιζανιοκτόνων για την αντιμετώπιση των ζιζανίων, απειλώντας την αειφορική παραγωγή των τροφίμων. Παγκοσμίως, όπως και στη χώρα μας, οι περισσότερες περιπτώσεις ανάπτυξης ανθεκτικότητας αφορούν ζιζάνια των χειμερινών σιτηρών και αυτό λόγω της συνεχούς χρήσης των ζιζανιοκτόνων και της μονοκαλλιέργειας των χειμερινών σιτηρών.
Τα κυριότερα ζιζάνια που έχουν αναπτύξει ανθεκτικότητα στη χώρα μας είναι η ήρα (Lolium rigidum), η αγριοβρώμη (Avena sterilis), η παπαρούνα (Papaver rhoeas), η κολλητσίδα (Gallium spp.) και το σινάπι (Sinapis arvensis). Το ανησυχητικό είναι ότι υπάρχουν βιότυποι των παραπάνω ζιζανίων με ανθεκτικότητα σε πολλά ζιζανιοκτόνα και ειδικότερα σε ζιζανιοκτόνα με διαφορετικό μηχανισμό δράσης. Επιπλέον, δραστικές ουσίες, που είναι ακόμη αποτελεσματικές στη χώρα μας, έχουν χάσει ήδη την αποτελεσματικότητά τους σε άλλες χώρες, λόγω ανάπτυξης ανθεκτικότητας.
Μέτρα αντιμετώπισης και διαχείρισης της ανθεκτικότητας
Για να διατηρηθεί η αποτελεσματικότητα των ζιζανιοκτόνων, είναι αναγκαίο να εφαρμόζονται παράλληλα και μη χημικές μέθοδοι, με σκοπό τη μείωση της πυκνότητας των ζιζανίων και τον περιορισμό των ανθεκτικών βιοτύπων.
Γενικά, αυτό μπορεί να γίνει με μέτρα που στοχεύουν στη μείωση της τράπεζας σπόρων των ζιζανίων στο έδαφος και στην αύξηση της ανταγωνιστικής ικανότητας της καλλιέργειας. Ανάλογα με το αν στον αγρό υπάρχει ήδη ή όχι επιβεβαιωμένη ανάπτυξη ανθεκτικότητας, τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται αντίστοιχα διακρίνονται σε: α) προληπτικά και β) άμεσα (βλ. σχετικό πίνακα).
Επισημάνσεις
✱ Η αμειψισπορά πρέπει να στοχεύει στη διατάραξη του βιολογικού κύκλου των ζιζανίων, δημιουργώντας δυσμενείς συνθήκες για το φύτρωμα και την ανάπτυξή τους και να παρέχει τη δυνατότητα εφαρμογής μη χημικών μέτρων. Εναλλακτικές καλλιέργειες σε ετήσια βάση για την αμειψισπορά με τα χειμερινά σιτηρά αποτελούν ο βίκος, τα ετήσια τριφύλλια, τα χορτοδοτικά μείγματα και η ελαιοκράμβη.
✱ Αμειψισπορές που δεν επιτρέπουν τη χρήση ζιζανιοκτόνων με διαφορετικό μηχανισμό δράσης, θα επιδεινώσουν το πρόβλημα και πρέπει να αποφεύγονται.
✱ Αυξημένες δόσεις ζιζανιοκτόνων ευνοούν την ανάπτυξη της ανθεκτικότητας, διότι αυξάνουν την πίεση επιλογής για ανθεκτικούς βιότυπους, ενώ μειωμένες δόσεις, λόγω π.χ. οικονομίας ή κακής εφαρμογής (π.χ. σε ακατάλληλο στάδιο του φυτού ή σε ακατάλληλες συνθήκες), ευνοούν επίσης την ανάπτυξη της ανθεκτικότητας, εξαιτίας της παραγωγής και της συσσώρευσης ουσιών που μεταβολίζουν τα ζιζανιοκτόνα στα ανθεκτικά φυτά.
✱ Η αλλαγή των ζιζανιοκτόνων πρέπει να αφορά τον μηχανισμό δράσης και όχι άλλη δραστική ουσία.
✱ Σίκαλη, βρώμη και κριθάρι θεωρούνται ανταγωνιστικότερα από το σιτάρι, καθώς και μείγματα σιτηρών με βίκο ή μπιζέλια. Ανταγωνιστικότερες ποικιλίες θεωρούνται αυτές που αδελφώνουν περισσότερο, έχουν υψηλό ρυθμό αύξησης, φέρουν εκτεταμένο ριζικό σύστημα, είναι σχετικά ψηλότερες και φέρουν αλληλοπαθητικές ιδιότητες.
✱ Ψευδοσπορά: Τεχνική κατά την οποία προετοιμάζεται η σποροκλίνη, ενώ με άρδευση ή βροχόπτωση προκαλείται φύτρωμα των ζιζανίων. Ακολουθεί η καταστροφή τους με επιφανειακή κατεργασία εδάφους και άμεση σπορά των σιτηρών, για να εγκατασταθούν πριν από την εμφάνιση των ζιζανίων.
✱ Η παρεμπόδιση σποροποίησης των ζιζανίων με τις κοπές των χορτοδοτικών φυτών ή με τη μηχανική καταπολέμηση κατά την αγρανάπαυση ή πριν από την εαρινή σπορά μειώνει την ποσότητα σπόρων στο έδαφος.
Η επιλογή ή ο συνδυασμός κάποιων από τα παραπάνω μέτρα αποτελεί ιδιαιτερότητα για κάθε αγρό, ανάλογα με την ένταση της ανθεκτικότητας στον ίδιο τον αγρό και στη γύρω περιοχή, το είδος των ζιζανίων, τα διαθέσιμα ζιζανιοκτόνα και άλλους παράγοντες (π.χ. εδαφοκλιματικές συνθήκες, δυνατότητα άρδευσης, οικονομικότητα της καλλιέργειας).
Αγροί που μείωσαν σημαντικά το πρόβλημα της ανθεκτικότητας με τη χρήση εναλλακτικών ζιζανιοκτόνων αποτελούν εν δυνάμει αγρούς για ανάπτυξη ανθεκτικότητας στο μέλλον. Η λύση με τη χρήση εναλλακτικών αποτελεσματικών ζιζανιοκτόνων είναι βραχυχρόνια και συστήνεται εφαρμογή των προληπτικών μέτρων.
Προληπτικά και άμεσα μέτρα για την πρόληψη
και τη διαχείριση ανάπτυξης ανθεκτικότητας, αντίστοιχα
|
ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ |
ΑΜΕΣΑ ΜΕΤΡΑ |
|---|---|
|
Εφαρμογή αμειψισποράς που επιτρέπει την εναλλαγή ζιζανιοκτόνων με διαφορετικό μηχανισμό δράσης, την εφαρμογή μη χημικών τρόπων αντιμετώπισης ζιζανίων και μετατοπίζει τις ημερομηνίες σποράς |
Εφαρμογή αγρανάπαυσης ή αμειψισποράς με εαρινές καλλιέργειες και μηχανική καταστροφή των φυτρωμένων ζιζανίων από φθινόπωρο έως άνοιξη. |
|
Αν καλλιεργηθούν χειμερινά σιτηρά, να αλλάζει κάθε τρίτο έτος το ζιζανιοκτόνο με ζιζανιοκτόνο διαφορετικού μηχανισμού δράσης. |
Αν καλλιεργηθούν χειμερινά σιτηρά. να υπάρχει άμεση αλλαγή ζιζανιοκτόνων με ζιζανιοκτόνα διαφορετικού μηχανισμού δράσης. |
|
Σε συστήματα μειωμένης κατεργασίας εδάφους, ενίοτε (π.χ. κάθε τέταρτο έτος) |
Αν καλλιεργηθούν χειμερινά σιτηρά, να χρησιμοποιηθεί σίκαλη ή κριθάρι που είναι ανταγωνιστικότερα του σιταριού και να αυξηθεί η πυκνότητα φύτευσης. |
|
Εφαρμογή συνιστώμενων δόσεων ζιζανιοκτόνων. |
Βαθύ όργωμα για μεταφορά (παράχωμα) των σπόρων των ανθεκτικών ζιζανίων σε μεγαλύτερο βάθος. |
|
Εφαρμογή ψευδοσποράς και καταστροφή των φυτρωμένων ζιζανίων. |
Αμειψισπορά με χορτοδοτικές καλλιέργειες, που επιτρέπουν πολλές κοπές. |
|
Καλλιέργεια μειγμάτων χειμερινών σιτηρών με βίκο ή μπιζέλια για αύξηση |
|
|
Καλλιέργεια ανταγωνιστικότερων ποικιλιών χειμερινών σιτηρών. |
|
|
Επισκόπηση των αγρών και καταγραφή των ζιζανίων. Τήρηση αρχείων σχετικά με την αποτελεσματικότητα των μεθόδων και τη χρήση των ζιζανιοκτόνων. Έγκαιρη διάγνωση περιπτώσεων ανθεκτικότητας. |
|
Συμπεράσματα
Η μονοκαλλιέργεια και η ελάχιστη ή μηδενική εφαρμογή μη χημικών τρόπων αντιμετώπισης των ζιζανίων στα χειμερινά σιτηρά οδηγούν σε αύξηση των περιπτώσεων ανθεκτικότητας και στην αχρήστευση πολλών ζιζανιοκτόνων.
Για τη διατήρηση της αποτελεσματικότητας των ζιζανιοκτόνων, οι παραγωγοί πρέπει να εφαρμόζουν παράλληλα και μη χημικές μεθόδους, κυρίως μέσω της σχεδιασμένης αμειψισποράς. Κοπές, μηχανική καταπολέμηση και αύξηση του ανταγωνισμού αποτελούν μέτρα που πρέπει να συνοδεύουν τα ζιζανιοκτόνα.
Για να γίνει αυτό, είναι αναγκαία η επικοινωνία μεταξύ των παραγωγών, της βιομηχανίας και της επιστημονικής κοινότητας.
