Καιρός και δομικές αδυναμίες πίεσαν πέρυσι το γεωργικό εισόδημα

του Γιάννη Τσιφόρου, επιστημονικού συνεργάτη της GAIA ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ

Μετά τη σημαντική άνοδο του 2017, το γεωργικό εισόδημα της χώρας, σε τρέχουσες τιμές, περιορίστηκε το 2018 σε 5,95 δισ. ευρώ, παρουσιάζοντας πτώση της τάξεως του 6,7%. Η μείωση αυτή συνδέεται κυρίως με την κάμψη της αξίας της γεωργικής παραγωγής, ενώ αρνητικά επέδρασε η αύξηση της ενδιάμεσης ανάλωσης (+1,7%), που αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος του κόστους παραγωγής, αλλά και η άνοδος των φόρων επί της παραγωγής (+2,5%), σε συνδυασμό με τον περιορισμό των επιδοτήσεων (-1,7%).

Εντονότερη εξάλλου ήταν η πτώση της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας του γεωργικού τομέα, το μέγεθος της οποίας, περιορίστηκε σε 5,38 δισ. ευρώ, καταγράφοντας πτώση της τάξεως του 7,2% (Πίνακας 1).

Πίνακας 1: Εξέλιξη οικονομικών μεγεθών ελληνικής γεωργίας (σε εκατ. ευρώ, τρέχουσες τιμές)

 

2018*

2017

2016

Μεταβολή
2018/17 (%)

Μεταβολή
2017/16 (%)

Ακαθάριστη αξία γεωργικού τομέα

10.942

11.272

10.734

-2,9

+5,0

-Φυτική παραγωγή

7.568

7.850

7.212

-3,6

+8,8

-Ζωική παραγωγή

2.524

2.561

2.618

-1,4

-2,2

-Υπηρεσίες

221

236

248

-6,4

-4,8

-Δευτερογενείς δραστηριότητες

628

626

656

+0,3

-4,6

(-) Ενδιάμεση ανάλωση

5.556

5.465

5.263

+1,7

+3,8

(=) Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία

5.386

5.807

5.471

-7,2

+6,1

(-) Ανάλωση παγίου κεφαλαίου

1.162

1.210

1.213

-4,0

-0,2

(-) Φόροι επί παραγωγής

585

571

611

+2,5

-6,5

(+) Επιδοτήσεις

2.312

2.353

2.310

-1,7

+1,9

(=) Γεωργικό εισόδημα

5.951

6.379

5.956

-6,7

+7,1

Πηγή: Eurostat, Economic accounts for agriculture, 24.5.2019, (*) Εκτιμήσεις

Ο περιορισμός της αξίας της φυτικής παραγωγής (-3,6%), όπως φαίνεται στον Πίνακα 2, συνδέεται κυρίως με τη μεγάλη πτώση του όγκου παραγωγής ελαιόλαδου (-35% την περίοδο 2018/19) εξαιτίας δυσμενών καιρικών συνθηκών και προσβολών στην ελαιοκαλλιέργεια, που οδήγησαν στον περιορισμό της αξίας του προϊόντος σε 860 εκατ. ευρώ, μέγεθος μειωμένο κατά 28% ως προς το προηγούμενο έτος. Σημαντική επίσης ήταν η μείωση στα δημητριακά (-11,6%), κυρίως εξαιτίας της σημαντικής πτώσης της αξίας στον αραβόσιτο (-13%), αλλά και στο κρασί (-11,5%).

Πίνακας 2: Εξέλιξη αξίας εγχώριας γεωργικής παραγωγής (σε εκατ. ευρώ, τρέχουσες τιμές)

 

2018*

2017

2016

Μεταβολή

2018/17 (%)

Μεταβολή

2017/16 (%)

Αξία φυτικής παραγωγής

7.568

7.850

7.212

-3,6

+8,8

-Δημητριακά

645

730

823

-11,6

-11,3

-Βιομηχανικές καλλιέργειες

887

901

825

-1,6

+9,2

-Κτηνοτροφικά φυτά

765

682

653

+12,2

+4,4

-Λαχανικά

1.823

1.768

1.758

+3,1

+0,6

-Πατάτες

270

263

278

+2,7

-5,4

-Φρούτα

2.242

2.223

1.986

+0,9

+11,9

-Κρασί

23

26

28

-11,5

-7,1

-Ελαιόλαδο

860

1 200

804

-28,3

+49,2

-Άλλα προϊόντα

54

56

57

-3,6

-1,8

Αξία ζωικής παραγωγής

2.524

2.561

2.618

-1,4

-2,2

-Ζωικό κεφάλαιο

1.312

1.368

1.372

-4,1

-0,3

-Γάλα

983

969

1.024

+1,4

-5,4

-Αβγά

86

82

81

+4,9

+1,2

-Άλλα προϊόντα

143

141

142

+1,4

-0,7

Συνολική αξία γεωργικής παραγωγής

10.092

10.411

9.830

-3,0

+5,9

Πηγή: Eurostat, Economic Accounts for Agriculture, 24.5.2019, (*) Εκτιμήσεις

Από την άλλη πλευρά, βελτίωση σημείωσε η αξία παραγωγής λαχανικών ως προς το προηγούμενο έτος (+3,1%), ενώ σταθερότητα παρουσίασε αξία των φρούτων μετά τη σημαντική άνοδο του 2017 (+11,9%). Σημαντική επίσης θεωρείται η άνοδος της αξίας των κτηνοτροφικών φυτών (+12,2%), που περιλαμβάνει ορισμένα πρωτεϊνούχα καρποδοτικά ψυχανθή, επηρεαζόμενη ευνοϊκά από τη χορήγηση συνδεδεμένων ενισχύσεων στους παραγωγούς.

Στη ζωική παραγωγή, η κάμψη (-1,4%) αποδίδεται κυρίως στη μείωση της αξίας του ζωικού κεφαλαίου (-4,1%), ιδιαίτερα αισθητή στη χοιροτροφία (-10,4%) και σε μικρότερο βαθμό στη βοοτροφία (-4,9%) και την αιγοπροβατοτροφία (-4,6%). Αντίθετα, άνοδος σημειώνεται στο ζωικό κεφάλαιο της πτηνοτροφίας (+5,4%), ενώ οριακά θετική μεταβολή καταγράφεται στο γάλα.

Συνεχίζεται η άνοδος του κόστους παραγωγής

Στο διάστημα των τελευταίων ετών καταγράφεται αισθητή άνοδος του κόστους παραγωγής στην ελληνική γεωργία (Πίνακας 3). Το 2018 η συνολική δαπάνη των γεωργικών εισροών παρουσίασε αύξηση ως προς το προηγούμενο έτος (+1,7%) και σημαντικά μεγαλύτερη σε σχέση με το 2016 (+5,6%).

Πίνακας 3: Εξέλιξη αξίας εγχώριων γεωργικών εισροών (σε εκατ. ευρώ, τρέχουσες τιμές)

 

2018*

2017

2016

Μεταβολή

2018/17 (%)

Μεταβολή

2017/16 (%)

Ζωοτροφές

2.115

2.110

2.083

+0,2

+1,3

Ενέργεια

1.315

1.216

1.076

+8,1

+13,0

Λιπάσματα και εδαφοβελτιωτικά

308

307

291

+0,3

+5,5

Σπόροι και πολλαπλασιαστικό υλικό

307

318

307

-3,5

+3,6

Φυτοπροστατευτικά προϊόντα

244

235

227

+3,8

+3,5

Συντήρηση κτιρίων και εξοπλισμού

217

214

206

+1,4

+3,9

Γεωργικές υπηρεσίες

221

236

248

-6,3

-4,8

Κτηνιατρικές δαπάνες

66

68

72

-2,9

-5,5

Χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες

159

164

189

-3,0

-13,2

Λοιπά αγαθά και υπηρεσίες

604

598

565

+1,0

+5,8

Συνολική αξία γεωργικών εισροών

5.556

5.465

5.263

+1,7

+3,8

Πηγή: Eurostat, Economic Accounts for Agriculture, 24.5.2019, (*) Εκτιμήσεις

Η δαπάνη για ζωοτροφές, παρά τη μείωση της αξίας της ζωικής παραγωγής, διατηρήθηκε σε υψηλό επίπεδο και το 2018 (2,11 δισ. ευρώ), ενώ σημαντική άνοδο (+8,1%) παρουσίασε η δαπάνη για ενέργεια (1,31 δισ. ευρώ), σε συνέχεια της μεγαλύτερης αύξησης που σημειώθηκε το 2017 (+13%), με συνέπεια οι δύο αυτές εισροές να συνεχίζουν να αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος του κόστους παραγωγής (62%).

Σε υψηλό επίπεδο παρέμεινε και η δαπάνη για λιπάσματα, σπόρους και φυτοφάρμακα, εκτιμώμενη, αθροιστικά, σε 859 εκατ. ευρώ το 2018, μέγεθος σχεδόν παρόμοιο με το αντίστοιχο του προηγούμενου έτους, ενώ ιδιαίτερα αισθητή ήταν η άνοδος του 2017 και στις τρεις αυτές εισροές. Στις υπόλοιπες περιπτώσεις η μεταβολή ήταν οριακή, με εξαίρεση τις γεωργικές υπηρεσίες, η αξία των οποίων περιορίστηκε σημαντικά.

Μεγαλώνει η απόκλιση από τον κοινοτικό μέσο όρο

Σημειώνεται πάντως ότι το 2018 το γεωργικό εισόδημα της χώρας παραμένει, σε απόλυτο μέγεθος, μειωμένο σε σχέση με εκείνο του 2009, παρουσιάζοντας, σε τρέχουσες τιμές, πολύ χαμηλό μέσο ετήσιο ρυθμό ανόδου στη διάρκεια της δεκαετίας αυτής (+0,7%). Αντίθετα, στην ΕΕ-28 το μέσο γεωργικό εισόδημα παρουσιάζει σημαντική άνοδο στη διάρκεια της δεκαετίας 2009-2018, με πολλαπλάσιο μέσο ετήσιο ρυθμό ανόδου (+3,5%).

Όπως φαίνεται και στο Γράφημα 1, με βάση την εκτίμηση του γεωργικού εισοδήματος σε πραγματικές τιμές και όρους πλήρους απασχόλησης, που εκφράζεται από τον «Δείκτη Α» της Eurostat, το γεωργικό εισόδημα στην Ελλάδα υπολείπεται σημαντικά του μέσου όρου στην ΕΕ-28. Από τα οριστικά στοιχεία του 2017, προκύπτει ότι ο Δείκτης «A» του γεωργικού εισοδήματος στην Ελλάδα (98,6) υπολείπεται του αντίστοιχου της ΕΕ-28 (125,2) κατά 27 ποσοστιαίες μονάδες και η απόκλιση, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Eurostat, φαίνεται να μεγεθύνεται το 2018 (28,5%).

Γράφημα 1: Ετήσια μεταβολή του Δείκτη «A» του γεωργικού εισοδήματος  στην Ελλάδα και στην ΕΕ-28 (Δείκτης 2010=100)

Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων Eurostat, Economic Accounts for Agriculture, 24.5.2019

Μεγαλύτερο εξάλλου παραμένει το εύρος της απόκλισης αυτής από χώρες με ανταγωνιστικά προϊόντα, όπως η Ισπανία (39,6%) και η Ιταλία (38,%). Η αρνητική αυτή εξέλιξη και γενικότερα η ταχύτερη άνοδος της αξίας των γεωργικών εισροών με πολλαπλάσιο μέσο ετήσιο ρυθμό ανόδου στη δεκαετία 2009-2018 (+1,7%) από εκείνο της αξίας της γεωργικής παραγωγής (+0,7%) αποτελεί μια από τις σημαντικότερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ελληνική γεωργία, γιατί περιορίζει την προστιθέμενη αξία και μειώνει το γεωργικό εισόδημα.

Η σύγκριση εξάλλου του ρυθμού ανόδου της αξίας των εισροών σε σχέση με την αξία της γεωργικής παραγωγής (εκροές) παραμένει σαφώς δυσμενέστερη στην περίπτωση της Ελλάδος ως προς την αντίστοιχη εξέλιξη στην ΕΕ-28 και αναδεικνύει τη σημαντική προσπάθεια που πρέπει να καταβληθεί για την ταχύτερη άνοδο της αξίας της εγχώριας γεωργικής παραγωγής (Γράφημα 2).

Γράφημα 2: Ετήσια μεταβολή δείκτη αξίας εισροών και εκροών στην Ελλάδα και την ΕΕ-28 (Δείκτης 2010=100)

Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων Eurostat, Economic Accounts for Agriculture, 24.5.2019

Η αντιμετώπιση πρόκλησης αυτής προϋποθέτει, μεταξύ άλλων, την ενίσχυση της παραγωγικότητας στην ελληνική γεωργία ώστε να ανταποκριθεί στον γενικότερο στόχο που έχει τεθεί στο πλαίσιο της ΚΑΠ μετά το 2020, που συνοψίζεται στην ανάγκη αύξησης της γεωργικής παραγωγής με λιγότερους πόρους.

Η απαίτηση αυτή αποκτά μέγιστη προτεραιότητα πολιτικής και συνδέεται στενά με την μεταφορά έρευνας, γνώσης και καινοτομίας στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις της χώρας, με συστήματα ευφυούς γεωργίας που μπορούν να εγγυηθούν την αποδοτική χρήση των πόρων για τη μείωση του κόστους παραγωγής και τη βελτίωση της χαμηλής παραγωγικότητας του γεωργικού τομέα της χώρας, ο δείκτης της οποίας το 2017 κατατάσσει την Ελλάδα στην 25η θέση μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ.

Ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες

Πρέπει να τονιστεί πως η μείωση στο αγροτικό εισόδημα δεν έχει προέλθει μόνο από κακούς χειρισμούς των παραγωγών ή την εγκατάλειψη των καλλιεργειών, ούτε μπορεί να αποδοθεί αποκλειστικά στη δυστοκία του πρωτογενούς τομέα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως το 2018 ήταν μια χρονιά με πρωτοφανείς καιρικές συνθήκες

Το πρώτο τετράμηνο του περασμένου έτους, η παραγωγή χτυπήθηκε από ξηρασία, που κόστισε ποιοτικά και ποσοτικά σε πολύ σημαντικές καλλιέργειες, όπως το σιτάρι. Ακόμη, οι συνεχείς βροχοπτώσεις του καλοκαιριού έπληξαν ανεπανόρθωτα πολλές μη καλυπτόμενες καλλιέργειες, ενώ η επέλαση του δάκου και του γλοιοσπόριου στην ελιά ήρθε για να δώσει το οριστικό χτύπημα σε μία ήδη δύσκολη σεζόν.

Οι ζημιές, σύμφωνα με πληροφορίες από τον ΕΛΓΑ, υπολογίζονται συνολικά σε περίπου 600 εκατ. ευρώ (ζημιές που εντάχθηκαν στα ΠΣΕΑ και ζημιές που κλήθηκε να αποζημιώσει ο Οργανισμός), νούμερο που έρχεται πολύ κοντά στα ποσοστά μείωσης εισοδήματος που αναλύονται στο παρόν κείμενο.