του Νίκου Δαναλάτου,
καθηγητή Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Με την εφαρμογή άρδευσης, το καλαμπόκι εκμεταλλεύεται άριστα τις υπόλοιπες εδαφοκλιματικές συνθήκες, ιδιαίτερα στα πιο γόνιμα εδάφη και δίνει αποδόσεις της τάξης των 1.200 κιλών/στρ., κατατάσσοντας την Ελλάδα, μαζί με τις ΗΠΑ, πρώτη σε στρεμματικές αποδόσεις παγκοσμίως.
Οι στρεμματικές αποδόσεις που απεικονίζονται στο σχετικό διάγραμμα αποτελούν παγκόσμια επίδοση, ενώ αποδόσεις της τάξης των 1300 – ≥1500 κιλών ανά στρέμμα είναι εφικτές ιδίως σε γόνιμα, υγρά εδάφη υπό βέλτιστες καλλιεργητικές συνθήκες και μέγιστες εισροές. Ωστόσο, σημαντικό μειονέκτημα της καλλιέργειας αποτελούν οι αυξημένες ανάγκες του καλαμποκιού σε εισροές, συγκριτικά με τις περισσότερες καλλιέργειες, που συνοδεύονται με διαρκώς αυξανόμενο κόστος παραγωγής (σπόρος, λιπάσματα, αγροχημικά, ενέργεια).
Τα ανωτέρω, σε συνδυασμό με τη διατήρηση των τιμών σε χαμηλά επίπεδα και τη μείωση της διαθεσιμότητας αρδευτικού νερού σε πολλές περιοχές (π.χ. Θεσσαλία), ευθύνονται για τον παρατηρούμενο περιορισμό της καλλιεργούμενης έκτασης και παραγωγής τα τελευταία χρόνια. Το γεγονός αυτό πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη από την πολιτεία για την αναστροφή του συγκεκριμένου φαινομένου.
Καλλιεργητικές φροντίδες
◗ Σπορά
Η σπορά του καλαμποκιού γίνεται όταν η θερμοκρασία εδάφους ανέλθει πάνω από τους 10οC και έχει παρέλθει ο κίνδυνος εαρινού παγετού. Στις πεδιάδες της Κεντρικής και Νότιας Ελλάδας, οι συνθήκες αυτές επικρατούν περί τα μέσα έως τα τέλη Μαρτίου και στη Βόρεια Ελλάδα ελαφρώς αργότερα, μέχρι τα μέσα Απριλίου. Σε περιπτώσεις επίσπορης καλλιέργειας, η σπορά μπορεί να γίνει αργότερα, τον Ιούνιο-Ιούλιο. Η καθυστερημένη σπορά θα δώσει πάντα μικρότερες αποδόσεις.
Η σπορά, το βάθος της οποίας είναι περί τα 3-5 εκ., γίνεται με σύγχρονες πνευματικές μηχανές σε γραμμές που απέχουν 75-80 εκ. με 7-8 σπόρους επί της γραμμής (αποστάσεις 13-14 εκ.), δηλαδή με φύτρωμα περί το 90% επιτυγχάνονται πληθυσμοί περί τα 8.500 φυτά ανά στρέμμα. Σε πιο άγονα εδάφη ή σε περιπτώσεις ελλιπούς άρδευσης, οι πυκνότητες πρέπει να μειωθούν ανάλογα και με το υβρίδιο-ποικιλία που χρησιμοποιείται. Πυκνές σπορές με συχνά έως και διπλάσιους πληθυσμούς φυτών επιδιώκονται στην περίπτωση που η καλλιέργεια προορίζεται για χλωρή νομή ή για ενσίρωση.
◗ Άρδευση
Σε όλες τις πεδινές περιοχές της χώρας, όπου η βροχόπτωση κατά τους θερινούς μήνες είναι πρακτικά αμελητέα, απαιτείται άρδευση της καλλιέργειας. Μετά από μια αρχική περίοδο 3-4 εβδομάδων μετά το φύτρωμα και μέχρι την ωρίμανση (τέλη Αυγούστου), απαιτείται άρδευση με ικανά ποσά νερού κάθε εβδομάδα, που θα ικανοποιήσουν τη μέγιστη εξατμισοδιαπνοή της καλλιέργειας, με αριθμό και ύψος εφαρμογών ανάλογα με τη χρονιά και την ύπαρξη ή όχι υπόγειου ύδατος σε κάποιο βάθος κάτω από το ριζόστρωμα. Ο αποδοτικότερος τρόπος άρδευσης για μέγιστες αποδόσεις και προστασία του περιβάλλοντος είναι η στάγδην άρδευση. Μια καλλιέργεια καλαμποκιού που δέχεται 600 χιλιοστά νερού με καταιονισμό και αποδίδει 1.200 κιλά/στρ., μπορεί έχει την ίδια ή μεγαλύτερη απόδοση εφαρμόζοντας στάγδην άρδευση με 400 χιλιοστά νερού.
◗ Λίπανση
Για παραγωγή 1.000 κιλών ξηρού σπόρου με δείκτη συγκομιδής 50%-60% προσλαμβάνονται περί τα 20-23 κιλά Ν, 4 κιλά P, 18-20 κιλά K, 4 κιλά S, 6 κιλά Mg και 7 κιλά Ca. Επίσης, προσλαμβάνονται περί τα 360 γραμμάρια Fe, 50 γραμμάρια Μn, 1 γραμμάριο B και ίχνη Zn και Cu. Από την εποχή που καλλιεργήθηκαν τα πολύ παραγωγικά απλά υβρίδια, οι λιπάνσεις αυξήθηκαν σημαντικά, ενώ εκμηχανίστηκε και ο τρόπος εφαρμογής, χρησιμοποιώντας πλέον τον περιστροφικό λιπασματοδιανομέα για τη μηχανική εφαρμογή κοκκώδους λιπάσματος.
Τις τελευταίες δεκαετίες, χρησιμοποιήθηκε ευρέως η φωσφορική αμμωνία ή ασβεστούχος φωσφορική αμμωνία ως βασική λίπανση, κυρίως υπό τη μορφή του μεικτού λιπάσματος 20-10-10, με ποσά της τάξης των 100 κιλών, δηλαδή περί τα 20 κιλά Ν και 10 κιλά Ρ. Ως επιφανειακή λίπανση, προστίθενται 1-2 βδομάδες πριν από την ανθοφορία περί τα 16 κιλά N ως ουρία ή συνηθέστατα ως νιτρική (ή θειική) αμμωνία (50 κιλά με 33,5-0-0). Έτσι, η συνολική εφαρμογή αζώτου φθάνει ή ξεπερνά τις 36 μονάδες αζώτου και 10 μονάδες φωσφόρου.
Μια πολύ πιο αποδοτική καλλιεργητική πρακτική, που τα τελευταία χρόνια εφαρμόζεται και στο καλαμπόκι, είναι η υδρολίπανση (fertigation). Απαιτείται άρδευση με σταγόνες και εφαρμογή του επιφανειακού λιπάσματος σε περισσότερες της μίας φοράς (συνήθως 2-5 φορές) μέσα από το σύστημα της στάγδην άρδευσης σημειακά στις γραμμές άρδευσης. Με την τεχνική αυτή, η απόδοση (ποσοστό ανάκτησης) ξεπερνά το 70% και συμβάλλει στη σημαντική ελάττωση του λιπαντικού αζώτου και του κόστους αγοράς λιπασμάτων κατά 30% περίπου.
Με μοντέρνα υβρίδια, άριστες εδαφοκλιματικές συνθήκες και επάρκεια των ανωτέρω μακροστοιχείων μπορεί να επιτευχθεί το δυναμικό παραγωγής του καλαμποκιού, που φθάνει ή ξεπερνά τα 1.600 κιλά ξηρού σπόρου ανά στρέμμα.
Προφανώς, λόγω της μη βέλτιστης γονιμότητας των εδαφών και της μερικής έλλειψης νερού, οι μέσες στρεμματικές αποδόσεις στην Ελλάδα είναι μικρότερες (βλ. παραπάνω), πλην όμως σε ορισμένες περιοχές και χρονιές είναι εφικτές ιδιαίτερα μεγάλες αποδόσεις (π.χ. ≥1.700 κιλά/στρ. στην περιοχή Μαλγάρων, στους Φιλίππους κ.λπ.).
◗ Φυτοπροστασία
Η χρήση προφυτρωτικών ζιζανιοκτόνων και η σπορά των σύγχρονων υβριδίων σε μεγάλες πυκνότητες συνήθως επαρκούν για την καταπολέμηση των ζιζανίων. Σε περιπτώσεις, όμως, που αυτό κρίνεται αναγκαίο, πραγματοποιείται ένα σκάλισμα όταν τα φυτά έχουν ύψος περί τα 15-25 εκ. Το σκάλισμα γίνεται με αλέτρι, οδοντωτή σβάρνα ή άλλα ειδικά μηχανήματα (σκαλιστήρια) και αποσκοπεί, κυρίως, στην καταπολέμηση των ζιζανίων, ενώ βοηθά στον καλύτερο αερισμό και στην κυκλοφορία του νερού.
Κάτω από χαμηλές θερμοκρασίες εδάφους, σπόροι, νεαρά και πολύ νεαρά φυτά καλαμποκιού προσβάλλονται από διάφορους μύκητες στο έδαφος πριν και μετά τη βλάστηση. Ώριμα φυτά μπορεί να προσβληθούν από μια σειρά μυκήτων, βακτηρίων και σκωριάσεων. Συνιστώνται η καταστροφή των υπολειμμάτων της καλλιέργειας, η αμειψισπορά, υγιής σπόρος και ανθεκτικά υβρίδια.
Καλλιεργούμενη έκταση, μέση στρεμματική απόδοση και ύψος παραγωγής
του καλαμποκιού σε σπόρο στην Ελλάδα την περίοδο 1960-2020.
Πηγή: FAO-UNESCO, 2020
Έκταση και παραγωγή καλαμποκιού στις διάφορες περιοχές της Ελλάδας.
Πηγή: ΥΠΑΑΤ, 2018
