Την Τετάρτη 24/4, η Κομισιόν δημοσίευσε έκθεση σχετικά με την εφαρμογή της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές (ΑθΕΠ) στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων.
Αυτή ήταν μία από τις δεσμεύσεις της Επιτροπής, που παρουσιάστηκαν στις 15 Μαρτίου, για την ενίσχυση της θέσης των γεωργών στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων. Η επονομαζόμενη οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, η οποία εκδόθηκε το 2019, απαγορεύει 16 πρακτικές που μπορούν να έχουν επιβλαβείς επιπτώσεις στους ασθενέστερους παράγοντες της αλυσίδας, ιδίως στους γεωργούς και στους μικρότερους προμηθευτές. Η βελτίωση της θέσης των γεωργών στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων, η στήριξη του εισοδήματός τους και η διασφάλιση δίκαιης αμοιβής αποτελούν σημαντικούς στόχους της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ).
Η αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων χαρακτηρίζεται από διαφορετικούς βαθμούς συγκέντρωσης. Εάν πάνω από το 95 % των παραγόντων της βιομηχανίας τροφίμων και του λιανικού εμπορίου είναι πολύ μικρές ή μικρές επιχειρήσεις, ένας μικρός αριθμός μεγάλων εταιρειών που ενεργούν ως αγοραστές κυριαρχούν στην αγορά. Αντίθετα, με 9,1 εκατομμύρια γεωργικές εκμεταλλεύσεις, ο γεωργικός τομέας παραμένει ιδιαίτερα κατακερματισμένος (με 17,4 εκτάρια να αποτελούν το μέσο μέγεθος μιας γεωργικής εκμετάλλευσης στην ΕΕ).
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ήδη θεσπίσει διάφορα μέτρα με στόχο την αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης και τη διασφάλιση μιας ισχυρής και δίκαιης αγροδιατροφικής αλυσίδας εφοδιασμού, η οποία θα επιτρέπει στους γεωργούς και σε άλλους μικρούς προμηθευτές να αξιοποιούν τα οφέλη των ευκαιριών της αγοράς. Η οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές τέθηκε σε ισχύ την 1η Μαΐου 2019 και απαιτούσε από τα κράτη μέλη να τη μεταφέρουν στο εθνικό τους δίκαιο πριν από την 1η Μαΐου 2021. Έως τον Δεκέμβριο του 2022, όλα τα κράτη μέλη είχαν κοινοποιήσει στην Επιτροπή την πλήρη μεταφορά της οδηγίας στο εθνικό δίκαιο. Σε γενικές γραμμές, η επιβολή της οδηγίας κερδίζει έδαφος και θα συμβάλει σε έναν ολοένα αυξανόμενο βαθμό προστασίας των γεωργών και των ασθενέστερων προμηθευτών.
Κύρια πορίσματα
Η μεγάλη πλειονότητα των κρατών μελών έχουν θεσπίσει υψηλότερο επίπεδο προστασίας, κάνοντας έτσι χρήση της δυνατότητας θέσπισης ή διατήρησης εθνικών κανόνων που υπερβαίνουν τις πρακτικές που απαγορεύονται από την οδηγία. Σε όλες τις χώρες της ΕΕ έχουν οριστεί αρχές επιβολής του νόμου. Το 2023 κινήθηκαν περίπου 1.500 έρευνες, εκ των οποίων περίπου το 17 % κατέληξε στη διαπίστωση παράβασης για την οποία επιβλήθηκε πρόστιμο.
Οι πιο συχνά εντοπιζόμενες αθέμιτες εμπορικές πρακτικές ήταν οι καθυστερημένες πληρωμές για ευαλλοίωτα ή μη ευαλλοίωτα γεωργικά προϊόντα και τρόφιμα (50 % και 13 %), οι πληρωμές που δεν σχετίζονταν με συγκεκριμένη συναλλαγή (7 %), οι πληρωμές που ζητήθηκαν από τον προμηθευτή για ενέργειες εμπορικής προώθησης (7 %), καθώς και για αποθήκευση, εμφάνιση και εισαγωγή σε χρηματιστήριο (7 %). Περίπου το 41 % των αθέμιτων πρακτικών που εντοπίστηκαν είχαν εντοπιστεί σε επίπεδο λιανικής (47 % το 2022), το 36 % σε επίπεδο βιομηχανίας τροφίμων (27 % το 2022) και το 22 % σε επίπεδο χονδρικού εμπορίου (25 % το 2022).
Η σημερινή έκθεση επισημαίνει επίσης τομείς που επιδέχονται βελτίωση. Η τελευταία έρευνα σχετικά με τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων έδειξε ότι η ευαισθητοποίηση σχετικά με την ύπαρξη κανόνων της ΕΕ για το σημαντικό αυτό θέμα εξακολουθεί να είναι πολύ χαμηλή (38% των ερωτηθέντων). Μεγάλο ποσοστό των απαντησάντων (57 %) επίσης δεν γνώριζε για τις εθνικές αρχές επιβολής του νόμου.
Όταν ρωτήθηκαν γιατί δεν ανέφεραν αθέμιτη εμπορική πρακτική που βίωσαν, οι απαντήσαντες εξέφρασαν κυρίως φόβο για κάποια μορφή αντιποίνων από τον αγοραστή (30 %), ακολουθούμενη από το να την θεωρούν κοινή πρακτική στον τομέα (23%) ή να πιστεύουν ότι η δημόσια αρχή επιβολής του νόμου δεν θα ήταν σε θέση να την χειριστεί (17%). Η ορθή διασυνοριακή επιβολή εξακολουθεί επίσης να αντιμετωπίζει υπερβολικά πολλά εμπόδια εν προκειμένω.
Για να συνοδεύσει την εφαρμογή των κανόνων και να ανταλλάξει βέλτιστες πρακτικές, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διευκόλυνε τη δημιουργία του δικτύου επιβολής των ΑθΕΠ. Απαρτίζεται από εκπροσώπους των εθνικών αρχών επιβολής του νόμου, συμβάλλει στη διασφάλιση κοινής προσέγγισης όσον αφορά την εφαρμογή των κανόνων και μπορεί να εκδίδει συστάσεις.
Δεσμεύσεις της Επιτροπής
Στο πλαίσιο των προτάσεών της για την ενίσχυση της θέσης των γεωργών στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων, η Επιτροπή θα προτείνει φέτος νέους κανόνες για τη διασυνοριακή επιβολή της νομοθεσίας κατά των αθέμιτων εμπορικών πρακτικών.
Η Επιτροπή αναλαμβάνει περισσότερες δράσεις για την περαιτέρω διόρθωση των ανισορροπιών στην αλυσίδα αξίας. Πρώτα απ’ όλα, η Επιτροπή δημιουργεί το Παρατηρητήριο της αγροδιατροφικής αλυσίδας της ΕΕ (AFCO) με σκοπό την αύξηση της διαφάνειας όσον αφορά τις τιμές, τη διάρθρωση του κόστους και την κατανομή των περιθωρίων κέρδους και της προστιθέμενης αξίας στην αλυσίδα εφοδιασμού. Δεύτερον, η Επιτροπή θα προτείνει στοχευμένες αλλαγές στον κανονισμό για τη θέσπιση κοινής οργάνωσης των αγορών γεωργικών προϊόντων (ΚΟΑ). Θα περιλαμβάνει νέους κανόνες σχετικά με τις συμβάσεις που συνάπτονται μεταξύ γεωργών και αγοραστών και την ενίσχυση των οργανώσεων παραγωγών, ώστε να μπορούν οι γεωργοί να συνεργάζονται και να ενεργούν συλλογικά με πιο αποτελεσματικό τρόπο.
Η σημερινή έκθεση θα χρησιμοποιηθεί επίσης για μια λεπτομερέστερη αξιολόγηση της εφαρμογής της οδηγίας για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές, την οποία θα υποβάλει η Επιτροπή το 2025 και η οποία θα μπορούσε να συνοδεύεται, κατά περίπτωση, από νομοθετικές προτάσεις.
Αθέμιτες εμπορικές πρακτικές που απαγορεύονται σε επίπεδο ΕΕ
Οι “μαύρες¨ αθέμιτες εμπορικές πρακτικές (απαγορευμένες, ανεξάρτητα από τις περιστάσεις):
- Πληρωμές μετά την παρέλευση 30 ημερών για ευαλλοίωτα γεωργικά προϊόντα και τρόφιμα
- Πληρωμές μετά την πάροδο 60 ημερών για μη ευαλλοίωτα αγροδιατροφικά προϊόντα
- Ακυρώσεις ευαλλοίωτων γεωργικών προϊόντων διατροφής κατόπιν σύντομης ειδοποίησης
- Μονομερείς αλλαγές συμβολαίου από τον αγοραστή
- Πληρωμή για μη συναφείς υπηρεσίες
- Κίνδυνος απώλειας και υποβάθμισης που μεταβιβάζεται στον αγοραστή
- Άρνηση γραπτής επιβεβαίωσης των συμφωνιών προμήθειας από τον αγοραστή, παρά το αίτημα του προμηθευτή
- Κατάχρηση εμπορικών απορρήτων από τον αγοραστή
- Εμπορικά αντίποινα από τον αγοραστή
- Μεταβίβαση του κόστους εξέτασης των παραπόνων των πελατών στον προμηθευτή
Γκρίζες αθέμιτες εμπορικές πρακτικές (απαγορεύονται μόνο, εάν δεν έχουν συμφωνηθεί εκ των προτέρων με σαφείς και αδιαμφισβήτητους όρους μεταξύ των μερών):
- Ο αγοραστής επιστρέφει τα μη πωληθέντα προϊόντα στον προμηθευτή
- Πληρωμή του προμηθευτή για την κάλτσα, την επίδειξη και τον κατάλογο
- Πληρωμή του προμηθευτή για την προώθηση
- Πληρωμή του προμηθευτή για διαφήμιση
- Πληρωμή του προμηθευτή για την εμπορία
- Πληρωμή του προμηθευτή για το προσωπικό του αγοραστή, διαρρύθμιση χώρων
