Το πρόβλημα της ανθεκτικότητας των ζιζανίων στα χειμερινά σιτηρά

Προτάσεις διαχείρισης και τρόποι αντιμετώπισης
04/02/2025
10'+ διάβασμα
to-provlima-tis-anthektikotitas-ton-zizanion-sta-cheimerina-sitira-345366

Τα ζιζανιοκτόνα αποτελούν την πιο αποτελεσματική, γρήγορη και οικονομική λύση στην αντιμετώπιση των ζιζανίων. Ειδικότερα σε καλλιέργειες όπως τα χειμερινά σιτηρά, που οι αποστάσεις των γραμμών δεν επιτρέπουν σκαλίσματα, η χημική αντιμετώπιση αποτελεί πολλές φορές τη μοναδική μέθοδο για τον έλεγχο των ζιζανίων.

Η χρήση των ζιζανιοκτόνων, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι τα χειμερινά σιτηρά συνήθως καλλιεργούνται κάθε χρόνο στους ίδιους αγρούς (μονοκαλλιέργεια), έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη ανθεκτικότητας πολλών ζιζανίων. Το αποτέλεσμα είναι η μειωμένη έως και μηδενική αποτελεσματικότητα κάποιων ζιζανιοκτόνων, που οδηγεί ουσιαστικά στην εγκατάλειψή τους.

Ως ανθεκτικότητα ορίζεται η ικανότητα επιβίωσης και αναπαραγωγής ορισμένων φυτών ενός ζιζανίου, μετά την εφαρμογή της συνιστώμενης δόσης ζιζανιοκτόνου, στην οποία ο αρχικός πληθυσμός του ζιζανίου ήταν ευαίσθητος. Σημειώνεται ότι ανθεκτικά ζιζάνια δεν δημιουργούνται από τη χρήση του ζιζανιοκτόνου, αλλά προϋπάρχουν σε πολύ μικρό ποσοστό μέσα σε έναν ευαίσθητο πληθυσμό ζιζανίων, εξαιτίας τυχαίων μεταλλάξεων.

Με τη συνεχή, όμως, εφαρμογή ενός ζιζανιοκτόνου, οι ευαίσθητοι βιότυποι του πληθυσμού σκοτώνονται, σε αντίθεση με τους ανθεκτικούς, που επιζούν, πολλαπλασιάζονται κάθε χρόνο και, τελικά, κυριαρχούν. Συνήθως, οι ανθεκτικοί βιότυποι ενός ζιζανίου καθιστούν ένα ζιζανιοκτόνο μη αποτελεσματικό, τροποποιώντας τη θέση δράσης του ή μεταβολίζοντας αυτό, δηλαδή μετατρέποντας το ζιζανιοκτόνο σε μη τοξικές ή λιγότερο τοξικές ενώσεις χωρίς ζιζανιοκτόνο δράση.

Τα ζιζάνια που έχουν αναπτύξει ανθεκτικότητα στα ζιζανιοκτόνα στη χώρα μας και πλέον δεν ελέγχονται αποτελεσματικά σε πολλούς αγρούς είναι η ήρα, η αγριοβρώμη, η παπαρούνα, η κολλητσίδα, το σινάπι, η φάλαρη, το μίλιο, το ανεμόχορτο, το ράπιστρο και η αγριομαργαρίτα (βλ. πίνακα). Πολλά από τα μεταφυτρωτικά ζιζανιοκτόνα, όπως οι αναστολείς βιοσύνθεσης λιπαρών οξέων (ζιζανιοκτόνα ACCase) και οι αναστολείς βιοσύνθεσης διακλαδισμένης αλυσίδας αμινοξέων (ζιζανιοκτόνα ALS), δεν μπορούν να ελέγξουν τα ανθεκτικά ζιζάνια, ενώ η εφαρμογή τους δεν επιφέρει κανένα αποτέλεσμα πέρα από την αύξηση του κόστους παραγωγής.

Τα ζιζάνια δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν με την εναλλαγή των ζιζανιοκτόνων

Στην περίπτωση της ήρας, που αποτελεί και το μεγαλύτερο πρόβλημα ανθεκτικότητας στη χώρα μας και παγκοσμίως, τα μεταφυτρωτικά ζιζανιοκτόνα ALS & ACCase-αναστολείς, που χρησιμοποιούνται εδώ και πολλά χρόνια, δεν μπορούν πλέον να ελέγξουν το ζιζάνιο στις περισσότερες περιοχές.

Για αγρούς με έντονα προβλήματα ανθεκτικότητας, η σύσταση είναι να μην εφαρμόζεται κανένα από αυτά τα ζιζανιοκτόνα. Εναλλακτική λύση έχουν δώσει τα προφυτρωτικά (prosulfocarb, diflufenican+chlorotoluron) και τα νωρίς μεταφυτρωτικά ζιζανιοκτόνα (στάδιο καλλιέργειας 1-3 φύλλα) (flufenacet+diflufenican και flufenacet+diflufenican+metribuzin). Το ερώτημα που τίθεται είναι τι πρόκειται να γίνει όταν στη χώρα μας αναπτυχθεί ανθεκτικότητα και σε αυτά. Επισημαίνεται ότι σε άλλες χώρες έχει ήδη αναπτυχθεί ανθεκτικότητα σε αυτά τα ζιζανιοκτόνα.

Ομοίως για την περίπτωση της παπαρούνας, η οποία έχει αναπτύξει ανθεκτικότητα σε αναστολείς ALS, λύση έδωσε το ορμονικό ζιζανιοκτόνο 2,4-D. Τελευταία, όμως, βρέθηκαν στη χώρα μας πληθυσμοί της παπαρούνας με ανθεκτικότητα και στο ορμονικό αυτό ζιζανιοκτόνο. Ακόμη, στην περίπτωση της αγριοβρώμης δυσχεραίνεται η αντιμετώπισή της λόγω ανάπτυξης ανθεκτικότητας στους ALS και ACCase-αναστολείς. Γίνεται αντιληπτό, πλέον, ότι τα ζιζάνια δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν με εναλλαγή των ζιζανιοκτόνων και απαιτούνται άλλοι τρόποι αντιμετώπισής τους.

Αναγκαίο να εφαρμόζεται πλουραλισμός στην αντιμετώπιση των ζιζανίων

Για να ελεγχθούν τα ζιζάνια και να διατηρηθεί όσο το δυνατόν περισσότερο η αποτελεσματικότητα των ζιζανιοκτόνων, είναι αναγκαίο να εφαρμόζεται πλουραλισμός στην αντιμετώπιση των ζιζανίων. Με απλά λόγια, επιβάλλεται να εφαρμόζονται παράλληλα με τις χημικές και μη χημικές μέθοδοι, με στόχο τη μείωση της τράπεζας σπόρων (αριθμός σπόρων) των ζιζανίων στο έδαφος και την αύξηση της ανταγωνιστικής ικανότητας της καλλιέργειας. Κορυφαίο καλλιεργητικό μέτρο είναι η αμειψισπορά, που πρέπει να στοχεύει στη διατάραξη του βιολογικού κύκλου των ζιζανίων.

Επιτυχημένη αμειψισπορά για τον έλεγχο των ζιζανίων προϋποθέτει μετάθεση του χρόνου σποράς και αλλαγή των συνθηκών ανάπτυξης των ζιζανίων. Με τη μετάθεση του χρόνου σποράς, είτε θα επιτραπεί το φύτρωμα των ζιζανίων και η μηχανική καταστροφή τους πριν από την εγκατάσταση της καλλιέργειας (τεχνική ψευδοσποράς), είτε θα περιοριστεί σημαντικά το φύτρωμα και η ανάπτυξη των ζιζανίων όταν εφαρμοστεί πρώιμη σπορά και επιτευχθεί γρήγορο φύτρωμα και καλή ανάπτυξη της καλλιέργειας.

Μείγματα χορτοδοτικών φυτών με συχνές κοπές πρέπει να εγκαθίστανται, διότι έτσι θα επιτευχθεί σημαντική μείωση στην πυκνότητα των ζιζανίων, ενώ παράλληλα τα ζιζάνια δεν θα σποροποιήσουν, οπότε θα μειωθεί η τράπεζα σπόρων των ζιζανίων στο έδαφος. Οι παραγωγοί πρέπει να κάνουν χρήση ανταγωνιστικότερων ποικιλιών με χαρακτηριστικά, όπως π.χ. μεγαλύτερο ύψος, πλουσιότερο αδέλφωμα και γρηγορότερη ανάπτυξη, που συντελούν στην αύξηση της ανταγωνιστικής ικανότητας της καλλιέργειας.

Μεταξύ των χειμερινών σιτηρών, η σίκαλη χαρακτηρίζεται πιο ανταγωνιστική από το σιτάρι λόγω της μεγαλύτερης ανάπτυξής της, αλλά και των αλληλοπαθητικών ουσιών που εκκρίνουν οι ρίζες της, περιορίζοντας έτσι το φύτρωμα και την ανάπτυξη των ζιζανίων. Το όργωμα και το σκάλισμα των ζιζανίων στις σκαλιστικές καλλιέργειες αποτελούν επιπλέον μέσα αντιμετώπισης.

Η αποφυγή της μόλυνσης ενός αγρού με σπόρους ανθεκτικών ζιζανίων (π.χ. με μεταφορά χώματος) αποτελεί σημαντικό μέτρο πρόληψης διασποράς της ανθεκτικότητας των ζιζανίων. Ο συνδυασμός των παραπάνω μη χημικών μεθόδων αποτελεί μονόδρομο για την αντιμετώπιση των ζιζανίων και τη διαχείριση της ανθεκτικότητας.

Πώς η εφαρμογή των ζιζανιοκτόνων μπορεί να περιορίσει την ανάπτυξη της ανθεκτικότητας

Η βελτιστοποίηση της εφαρμογής των ζιζανιοκτόνων αποτελεί σημαντικό στοιχείο στον περιορισμό της ανάπτυξης της ανθεκτικότητας. Μη συντηρημένο και μη ορθά βαθμονομημένο ψεκαστικό μηχάνημα, με ακροφύσια και με πίεση ψεκασμού που επιτρέπουν τη διασπορά του ψεκαστικού υγρού, συντελούν στην αλόγιστη χρήση ή στη μείωση της αποτελεσματικότητας των ζιζανιοκτόνων. Εφαρμογή ψεκασμού υπό ακατάλληλες κλιματικές συνθήκες (π.χ. όταν υπάρχει υγρασία, ή ξηρασία), ή σε στάδιο ανάπτυξης που δεν μπορούν να ελεγχθούν τα ζιζάνια (π.χ. σε μεγάλα ζιζάνια) οδηγεί σε μικρή αποτελεσματικότητα.

H χρήση των drones, αν και υπόσχεται πολλά, δεν είναι κατάλληλη τουλάχιστον για τα ζιζανιοκτόνα για πολλούς λόγους (π.χ. τα ακροφύσια δεν φέρονται σε μπάρα ψεκασμού, δεν υπάρχουν σκευάσματα με αντίστοιχες δόσεις εφαρμογής, η απόσταση της μπάρας από την ψεκαζόμενη επιφάνεια δεν είναι σωστή, ενώ ο στροβιλισμός των ελίκων προκαλεί ακανόνιστη κατανομή του ψεκαστικού υγρού στην ψεκαζόμενη επιφάνεια).

Η ανθεκτικότητα των ζιζανίων μπορεί να διαχειριστεί μόνο όταν εφαρμοστούν μη χημικές μέθοδοι αντιμετώπισης των ζιζανίων, παράλληλα με τη βελτιστοποίηση της εφαρμογής των ζιζανιοκτόνων

Οι μικροδόσεις μειγμάτων ζιζανιοκτόνων, που προτείνονταν στο παρελθόν, πλέον δεν συνιστώνται και η χρήση τους πρέπει να αποφεύγεται, διότι αυξάνουν την ικανότητα των ζιζανίων να μεταβολίζουν τα ζιζανιοκτόνα (παράγονται σε μεγαλύτερο βαθμό μέσα στα ζιζάνια ένζυμα που μπορούν να μεταβολίσουν τα ζιζανιοκτόνα). Τα παραπάνω συντελούν σε μειωμένη αποτελεσματικότητα και αναγκαστική εφαρμογή επιπλέον ψεκασμών. Αυτό συνεπάγεται επαναλαμβανόμενη χρήση των ζιζανιοκτόνων, αύξηση της επιλογής των ανθεκτικών βιοτύπων και πιο γρήγορα ανάπτυξη της ανθεκτικότητας.

Στον αντίποδα, προτείνεται σωστά συντηρημένο και βαθμονομημένο ψεκαστικό με ακροφύσια χαμηλής διασποράς και χρήση των συνιστώμενων δόσεων των ζιζανιοκτόνων (ούτε μεγαλύτερες, ούτε μικρότερες). Οι συχνές παρατηρήσεις στον αγρό για την αποτελεσματικότητα των ζιζανιοκτόνων, η καταγραφή των ζιζανίων που έχουν «ξεφύγει» και η καταστροφή τους πρέπει να εφαρμόζεται και να τηρούνται αρχεία μετά από κάθε ψεκασμό.

Η βιομηχανία, η πολιτεία και οι παραγωγοί

Οι εταιρείες (βιομηχανία) που παράγουν και εμπορεύονται τα ζιζανιοκτόνα δεν προστατεύουν τα ίδια τους τα προϊόντα, καθώς δεν προβαίνουν σε ουσιαστικές συστάσεις για παράλληλη εφαρμογή μη χημικών τρόπων αντιμετώπισης των ζιζανίων. Η πολιτεία δεν έχει καταρτίσει επαρκώς τους παραγωγούς για το πώς αναπτύσσεται η ανθεκτικότητα και πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί.

Επιπλέον, δεν υφίσταται πρακτικά κάποια υπηρεσία που να καταγράφει την ανάπτυξη της ανθεκτικότητας στη χώρα και να εκτελεί επιτόπιους ελέγχους (monitoring). Η καταγραφή των περιπτώσεων ανθεκτικότητας και οι λύσεις που προτείνονται περιορίζονται δυστυχώς σε μεμονωμένα ερευνητικά προγράμματα με ημερομηνία λήξης. Οι ίδιοι οι παραγωγοί δεν δείχνουν το αντίστοιχο ενδιαφέρον για τη σωστή συντήρηση και την ορθή βαθμονόμηση των μηχανημάτων τους, ενώ δεν έχουν συνειδητοποιήσει ότι για να αντιμετωπιστεί η ανθεκτικότητα πρέπει αυτοί οι ίδιοι να εφαρμόσουν όσες περισσότερες μη χημικές μεθόδους μπορούν, προσβλέποντας σε μακροχρόνιες και όχι σε βραχυχρόνιες λύσεις.

Συμπέρασμα

Η ανθεκτικότητα των ζιζανίων μπορεί να διαχειριστεί μόνο όταν εφαρμοστούν μη χημικές μέθοδοι αντιμετώπισης των ζιζανίων, παράλληλα με τη βελτιστοποίηση της εφαρμογής των ζιζανιοκτόνων. Η ανάπτυξη ανθεκτικών βιότυπων ζιζανίων αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα στις καλλιέργειες, το πρόβλημα γίνεται οξύτερο και λόγω της απόσυρσης πολλών δραστικών ουσιών ζιζανιοκτόνων.

Η ημερίδα «Διαχείριση της ανάπτυξης ανθεκτικότητας των ζιζανίων στα ζιζανιοκτόνα» παρουσιάζει την υφιστάμενη κατάσταση στη χώρα μας και τις περιπτώσεις ανθεκτικότητας, με έμφαση στα χειμερινά σιτηρά και στο ρύζι, τονίζοντας την ανάγκη για την εφαρμογή, από τους παραγωγούς, όλων των διαθέσιμων εναλλακτικών μεθόδων αντιμετώπισης ζιζανίων.