Η «ΥΧ» στους Κούρους της Αταλάντης: Επιτύμβια αρχαϊκά αγάλματα στη Φθιώτιδα

atalanti-arxaia-reportaz

Το υνί ενός άροτρου έγινε η αφορμή να έρθει στο φως, κυριολεκτικά και μεταφορικά, άγαλμα κούρου της αρχαϊκής περιόδου στην περιοχή της Λοκρίδας. Ο αγρότης (για ευνόητους λόγους δεν ανακοινώνεται το όνομά του) που έκανε την αρχική ανακάλυψη ενημέρωσε άμεσα την αρμόδια υπηρεσία του υπουργείου Πολιτισμού. Μετά από την παράδοση και μεταφορά του γλυπτού στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αταλάντης, η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Φθιώτιδας και Ευρυτανίας, Ε. Καράντζαλη, ανέθεσε στην αρχαιολόγο, Μαρία Παπαγεωργίου, τη διεξαγωγή δοκιμαστικών τομών στον αγρό, κατά τη διάρκεια των οποίων αποκαλύφθηκαν, άλλα τρία πώρινα γλυπτά αρχαϊκών χρόνων, τμήμα τριεδρικής βάσης αγάλματος και τμήμα νεκροταφείου του αρχαίου Οπούντα.

Σαν από ταινία

«Κατά τη διάρκεια άροσης του αγροτεμαχίου από έναν αγρότη, υπάλληλο του ιδιοκτήτη, το υνί σκόνταψε σε μία πέτρα», λέει στην «ΥΧ» η κα Παπαγεωργίου. Η αρχαιολόγος δέχθηκε να μοιραστεί το χρονικό της σπουδαίας αυτής ανακάλυψης, ενώ παράλληλα μας ξεναγούσε στον χώρο. «Ο αγρότης, στην προσπάθειά του να αφαιρέσει την πέτρα από το υνί, διαπίστωσε ότι πρόκειται για αρχαίο άγαλμα, το οποίο σκέπασε πρόχειρα χωρίς να το μετακινήσει και ενημέρωσε άμεσα την αρχαιολογική υπηρεσία. Ο αρχαιοφύλακας του Αρχαιολογικού Μουσείου Αταλάντης ενημέρωσε την προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Φθιώτιδας και Ευρυτανίας, η οποία έδωσε εντολή σε ανασκαφικό συνεργείο να μεταβεί στην περιοχή του αγρού. Εκεί περισυνέλλεξαν το πρώτο γλυπτό. Πρόκειται για κορμό γυμνού ανδρικού αγάλματος κούρου (σωζ. ύψους: 0,86μ.) από πωρόλιθο και όχι μάρμαρο. Στη συνέχεια, διενεργήθηκαν δοκιμαστικές τομές, οι οποίες έφεραν στο φως τρεις ακόμη κούρους και τμήμα νεκροταφείου με ενδιαφέροντα κτερίσματα».

anaskafes-kouroi-atalantis2
Η αρχαιολόγος, Μαρία Παπαγεωργίου, με τον αρχισυντάκτη της «ΥΧ», Γιάννη Σάρρο, στον χώρο της ανασκαφής.

Πολύ σημαντικό και άξιο αναφοράς είναι η διαδικασία που με ευλάβεια και ευσυνειδησία ακολούθησε ο αγρότης, ο οποίος ενώ γνώριζε τις επιπτώσεις που θα έχει η αποκάλυψη αρχαίων στο χωράφι, εν τούτοις έπραξε τα δέοντα, κάνοντας την κίνησή του αυτή παράδειγμα προς μίμηση για όλους όσοι δεν δίνουν την απαραίτητη σημασία στην αρχαία ιστορία της χώρας μας.

anaskafi-atalanti-arxaia«Έγινε υπόδειξη νέας αρχαιολογικής θέσης από τον υπάλληλο και τον ιδιοκτήτη του αγρού. Στο αγροτεμάχιο, έκτασης 4 στρεμμάτων, υπήρχαν παλιές ελιές, οι οποίες εκριζώθηκαν, με σκοπό την καλλιέργεια και τη φύτευση νέων δέντρων. Ο ιδιοκτήτης, μετά την ανακάλυψη του πρώτου κούρου, υπέβαλε αίτηση για τη φύτευση.

Η Υπηρεσία ενημέρωσε εγγράφως τον ιδιοκτήτη ότι προκειμένου να εξεταστεί το αίτημα της φύτευσης νέων δενδρυλλίων θα πρέπει να πραγματοποιηθούν ανασκαφικές τομές στον αγρό», τονίζει η αρχαιολόγος.

«Βάσει της αρχαιολογικής νομοθεσίας έγιναν όλες οι απαιτούμενες ενέργειες, πρωτόκολλο παράδοσης-παραλαβής του αγάλματος και αιτήσεις από τους ενδιαφερόμενους για χορήγηση αμοιβής, τόσο για την παράδοση του αρχαίου αγάλματος, όσο και για την υπόδειξη της νέας αρχαιολογικής θέσης».

Αποζημίωση και απαλλοτρίωση

Στο ερώτημά μας αν τα ευρήματα είναι σημαντικά και πώς θα αποζημιωθεί ο αγρότης για την απώλεια εισοδήματος, η κα Παπαγεωργίου δήλωσε: «Ο αρχαιολογικός Νόμος 3028/2002 ορίζει ότι όταν κάποιος βρει μία αρχαιότητα σε ένα οικόπεδο οφείλει χωρίς υπαίτια καθυστέρηση να ειδοποιήσει την αρχαιολογική Υπηρεσία. Για όσο χρονικό διάστημα διαρκεί η ανασκαφή, ο ιδιοκτήτης έχει δικαίωμα να υποβάλει αίτημα για αποζημίωση για τη στέρηση χρήσης της γης του. Το ποσό αποζημίωσης καθορίζεται από τη χρονική διάρκεια της δέσμευσης του χώρου και το είδος της καλλιέργειας για την οποία προοριζόταν. Η ανασκαφή σε ένα οικόπεδο ή αγρό δεν σημαίνει ότι ο ιδιοκτήτης θα χάσει την ιδιοκτησία του. Στις περισσότερες περιπτώσεις, μετά από την ολοκλήρωση της ανασκαφής και την αποτύπωση των αρχαιοτήτων, και μετά από γνωμοδότηση του αρμόδιου Συλλογικού Οργάνου, τα οικόπεδα αποδίδονται στους ιδιοκτήτες και επιτρέπεται η οικοδόμηση ή η άροση με όρους. Σπάνια και σε εξαιρετικές περιπτώσεις ιδιαίτερα αξιόλογων ευρημάτων, γίνεται απαλλοτρίωση του χώρου, με πλήρη αποζημίωση των ιδιοκτητών».

kouroi-atalantis-anaskafesΚλείνοντας, η κα Παπαγεωργίου τόνισε τον σημαντικό, ενεργό ρόλο των πολιτών της τοπικής κοινωνίας στην προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και προτρέπει τους πολίτες και ιδιαίτερα τους αγρότες να μη φοβούνται την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Να μην πραγματοποιούν βαθειά άροση χωρίς άδεια σε Κηρυγμένους Αρχαιολογικούς Χώρους και να μην απομακρύνουν τις κινητές αρχαιότητες από το σημείο εύρεσής τους, αλλά να ειδοποιούν άμεσα. Η εντιμότητα και η παράδοση των αρχαιοτήτων στις κατά τόπους Εφορείες Αρχαιοτήτων αμείβεται, όπως στη συγκεκριμένη περίπτωση των αγροτών στην Αταλάντη.

Η απέναντι… ψεκασμένη πλευρά

Δεν αποτελεί νέο η «απέχθεια» που τρέφουν κάποιοι αγρότες –ευτυχώς λίγοι– για τους αρχαιολόγους, αλλά και για οποιονδήποτε μπορεί να «πατήσει» στα κτήματά τους και να τα «πάρει με το “έτσι θέλω”». Η ανασκαφική ομάδα έγινε μάρτυρας ενός τέτοιου επαίσχυντου περιστατικού, κατά τη διάρκεια της ανασκαφής των κούρων.

«Δυστυχώς, υπάρχει και η άλλη όψη του νομίσματος, των αγροτών που, μετά από τυχαίες συνήθως ανακαλύψεις, θεωρούν ότι ίσως πλουτίσουν και προσπαθούν να πουλήσουν τα ευρήματά τους σε αρχαιοκάπηλους, με αποτέλεσμα τις περισσότερες φορές να τους εξαπατούν και να κινδυνεύουν με σύλληψη. Αυτοί οι άνθρωποι δεν σέβονται την παράδοση, τον πολιτισμό, το περιβάλλον και τους συνανθρώπους τους. Χαρακτηριστικά αναφέρω ότι κατά τη διάρκεια των ανασκαφικών εργασιών, γίναμε μάρτυρες και θύματα ενός τέτοιου γεγονότος, όταν κατά τις μεσημβρινές ώρες, παραγωγός που ψέκαζε με αεροτουρμπίνα σε γειτονικό κτήμα, ψέκασε και εμάς τους ίδιου, θεωρώντας μας ίσως έντομα; Δυστυχώς, μερικοί νομίζουν ότι μπορούν να μετατρέπουν την κοινωνία σε ρωμαϊκή αρένα», καταλήγει με πικρία η αρχαιολόγος.

Μαθήματα ιστορίας

Οι «Κούροι της Αταλάντης», που ήρθαν στο φως χάρη στην υπόδειξη της θέσης από τους συμπολίτες και συναγρότες μας, αποτελούν ένα εξαιρετικά σπουδαίο αρχαιολογικό εύρημα. Η διεξοδική μελέτη τους, σε συνδυασμό με τα υπόλοιπα ανασκαφικά δεδομένα, θα ρίξει φως στην ιστορία του αρχαίου Οπούντα (Αταλάντη). Τονίζεται ότι, μέχρι σήμερα, υπήρχε απουσία γλυπτών της μνημειακής αρχαϊκής κοροπλαστικής στη Φθιώτιδα.

Τα συγκεκριμένα γλυπτά, σε μια πρώτη εκτίμηση, είναι κατασκευασμένα από διαφορετικά είδη πωρόλιθου, αποτελούν επιτύμβια σήματα τάφων και παρουσιάζουν κάποια πρωτότυπα χαρακτηριστικά, όπως ο ιδιαίτερος τρόπος στήριξής τους. Τα χαρακτηριστικά αυτά παραπέμπουν σε τοπικό εργαστήριο ή εργαστήρια, που δραστηριοποιούνται στην περιοχή για τουλάχιστον 100 χρόνια και μας επιτρέπουν να μελετήσουμε την εξέλιξη της αρχαϊκής κοροπλαστικής στην περιοχή.

Η διαφορετική χρονολόγησή τους από το ά τέταρτο του 6ου αι. π.Χ. έως και τα τέλη 6ου/ αρχές 5ου αι. π.Χ., η διάταξή τους στον χώρο εντός του οργανωμένου νεκροταφείου και η διατήρησή τους από τις επόμενες γενιές, υποδηλώνει πιθανότατα το σεβασμό στους τάφους των επιφανών αρχαίων προγόνων ανά τους αιώνες. Η συνέχιση της ανασκαφής αναμένεται να προσθέσει και άλλες πολύτιμες πληροφορίες για τα ήθη και έθιμα των αρχαίων κατοίκων της περιοχής και για την εξέλιξη της τέχνης στον αρχαίο Οπούντα.