Ασφαλείς σε μεγάλο βαθμό μπορούν να νιώθουν οι Ευρωπαίοι καταναλωτές, καθώς το 96,2% των δειγμάτων τροφίμων που αναλύθηκαν στην αγορά της ΕΕ είναι απαλλαγμένα από υπολείμματα φυτοφαρμάκων ή βρίσκονται εντός των επιτρεπτών ορίων, όπως ανακοίνωσε η EFSA, στην ετήσια έκθεσή της για το 2016, η οποία είδε το φως της δημοσιότητας την περασμένη Παρασκευή. Πιο συγκεκριμένα, από τους ελέγχους και τις αναλύσεις που διενεργήθηκαν από το σύνολο των 84.657 δειγμάτων, εντός των νόμιμων ορίων βρέθηκαν τα 81.482 δείγματα, εκ των οποίων το 50,7% διαπιστώθηκε απαλλαγμένο από ποσοτικά υπολείμματα, ενώ το 45,5% περιείχε ποσοτικά υπολείμματα εντός των επιτρεπτών ορίων.

Τα δείγματα που αναλύθηκαν αφορούν προϊόντα ευρείας κατανάλωσης και περιλαμβάνουν τις εξής κατηγορίες: φυτικής και ζωικής προέλευσης, εισαγόμενα τρόφιμα, βιολογικά προϊόντα, καθώς και παιδικές και βρεφικές τροφές. Η έκθεση της EFSA συνοψίζει τα αποτελέσματα του προγράμματος ελέγχων που συντονίζεται από την ΕΕ (EUCP), αλλά και τα αποτελέσματα που προέκυψαν από τα εθνικά προγράμματα ελέγχου των κρατών-μελών, καθώς και της Ισλανδίας και της Νορβηγίας και αφορούν ελέγχους για τις ίδιες ουσίες φυτοφαρμάκων από το ίδιο «καλάθι» τροφίμων. Το 26,4% των δειγμάτων που αναλύθηκαν αφορά προϊόντα που εισάγονται από τρίτες χώρες.

Έλεγχοι

Μέσω των προγραμμάτων που συντονίζει η ΕΕ (EUCP) αναλύθηκαν 12.168 δείγματα σε έντεκα τρόφιμα, καλύπτοντας ένα φάσμα 165 φυτοφαρμάκων, από όπου προέκυψε ότι το 98,3% των δειγμάτων ήταν εντός των επιτρεπτών ορίων, ενώ σε περαιτέρω ανάλυση, το 52,3% εξ αυτών δεν περιείχε ποσοτικά μετρήσιμα υπολείμματα και το 46% εμφάνισαν υπολείμματα κάτω όμως από το ανώτατο όριο. Για το υπόλοιπο 1,7%, παρατηρήθηκαν υπολείμματα που υπερβαίνουν τα ανώτατα επιτρεπτά όρια, ενώ συνολικά ένα 0,9% των δειγμάτων θεωρήθηκε ότι δεν συμμορφώνεται με τα νόμιμα όρια. Ταυτόχρονα, στην έκθεση εξηγείται ότι η αύξηση του ποσοστού αυτού των υπερβάσεων σε σχέση με τις μετρήσεις του 2013 (1,7% έναντι 0,9% το 2013) οφείλεται στην ανίχνευση υπολειμμάτων της δραστικής ουσίας chlorpyrifos, της οποίας όμως μειώθηκαν τα ανώτατα επιτρεπτά όρια σε πολλές καλλιέργειες το 2016.

Ταυτόχρονα, κατά τις αναλύσεις μέσω των εθνικών προγραμμάτων στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού συντονισμού, όπου είναι και ο μεγαλύτερος όγκος των δειγμάτων (84.657), εξετάστηκε η περιεκτικότητα υπολειμμάτων 791 διαφορετικών ουσιών φυτοφαρμάκων εκ των οποίων κατά μέσο όρο ανά δείγμα αναλύθηκαν 230 φυτοφάρμακα. Τα δείγματα που αξιοποιήθηκαν στους ελέγχους αυτούς αφορούσαν κατά 67% προϊόντα ευρωπαϊκών κρατών, συμπεριλαμβανομένων αυτών της Ισλανδίας και της Νορβηγίας, ωστόσο, το υπόλοιπο 26,4% αφορούσε προϊόντα εισαγόμενα από τρίτες χώρες, ενώ ακόμη ένα 6,6% αφορούσε προϊόντα άγνωστης προέλευσης.

Αξίζει να σημειωθεί ότι δύο χώρες της ΕΕ, η Ουγγαρία και η Βουλγαρία, δεν παρείχαν αποτελέσματα για τον ελάχιστο αριθμό δειγμάτων όπως επιβάλλει ο κανονισμός, γεγονός για το οποίο η Ευρωπαϊκή Αρχή ζητά εξηγήσεις. Όσο για τις υπερβάσεις ορίων υπολειμμάτων της δραστικής ουσίας dimethoate, σε ντομάτες μεσογειακής προέλευσης που επεσήμαναν οι έλεγχοι της Γαλλίας, η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων σημειώνει ότι δεν είναι πλήρως αντιπροσωπευτικές για τις ντομάτες που καταναλώνουν οι Ευρωπαίοι πολίτες.

Η εικόνα της Ελλάδας

Με βάση τα στοιχεία της έκθεσης, η εικόνα της Ελλάδας είναι βελτιωμένη σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά, αλλά και σε σχέση με τις τάσεις που επικράτησαν στην ΕΕ. Πιο συγκεκριμένα, τα δείγματα των προϊόντων που είχαν υπολειμματικότητα κάτω από τα επιτρεπτά όρια αυξήθηκαν από 35,5% το 2015, σε 45,9%, το 2016. Στην υπόλοιπη ΕΕ, η αύξηση αυτού του ποσοστού ήταν σαφώς μικρότερη, μόλις κατά περίπου 2 ποσοστιαίες μονάδες. Επιπλέον, στην Ελλάδα ο αριθμός των δειγμάτων με υπολειμματικότητα μεγαλύτερη από τα επιτρεπτά όρια μειώθηκε το 2016 στο 2,9% έναντι του 3,5% που ήταν το 2015. Στην υπόλοιπη ΕΕ, η εικόνα ήταν αντίστροφη, καθώς ο αριθμός αυτός αυξήθηκε στο 2,4% έναντι του 1,7% που ήταν το προηγούμενο έτος.

 

Ασφαλέστερα τα ευρωπαϊκά τρόφιμα έναντι αυτών των τρίτων χωρών

Με βάση τους ελέγχους, σημαντική διαφορά ως προς τις ανιχνεύσιμες ουσίες υπολειμμάτων φυτοφαρμάκων εμφάνισαν τα προϊόντα που προέρχονται από τρίτες χώρες. Όταν το ποσοστό των ευρωπαϊκών τροφίμων που υπερέβησαν τα ανώτατα επιτρεπτά όρια άγγιξε το 2,4%, με μόλις το 1,2% εξ αυτών να εμφανίζεται μη συμμορφούμενο, το αντίστοιχο ποσοστό τροφίμων μη ευρωπαϊκής προέλευσης έφτασε το 7,2%, ενώ το 4,7% εξ αυτών ξεπέρασε σαφώς τα νόμιμα όρια, όπως αναφέρεται στην έκθεση.

Από τις συνολικά 65.101 αποστολές προϊόντων το 2016, οι οποίες διέπονται από τον κανονισμό 669/2009 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την αύξηση του επιπέδου επίσημων ελέγχων στις εισαγωγές ζωοτροφών και μη ζωικής προέλευσης προϊόντων, που εισήχθησαν στην ΕΕ, έλεγχοι διεξήχθησαν σε 8.092 παρτίδες για να διαπιστωθεί ότι οι 343, δηλαδή το 4,3% εξ αυτών, δεν είναι συμμορφούμενες ως προς την ευρωπαϊκή νομοθεσία.

Υπολειμματικότητα φυτοφαρμάκων ανά κατηγορία τροφίμων

Υπολειμματικότητα φυτοφαρμάκων ανά κατηγορία τροφίμων
Το 96,2% των δειγμάτων τροφίμων που αναλύθηκαν στην αγορά της ΕΕ είναι απαλλαγμένα από υπολείμματα φυτοφαρμάκων

To 10,2% από τα 1.676 εξεταζόμενα δείγματα βρεφικών και παιδικών τροφών παρουσίασε ποσοτικά προσδιορίσιμα υπολείμματα φυτοφαρμάκων κοντά ή πάνω από το όριο ποσοτικοποίησης, εκ του οποίου το 1,9% υπερέβη τα ανώτατα όρια. Από τις ουσίες που ανιχνεύτηκαν αυτές που συναντώνται πιο συχνά είναι ο χαλκός, οι χλωρικοί εστέρες, αλλά και η χημική ένωση fosetyl-Al που χρησιμοποιείται ως μυκητοκτόνο.

Σε ό,τι αφορά τα βιολογικά προϊόντα, το 83,1% των δειγμάτων που εξετάστηκαν δεν περιείχε ποσοτικά προσδιορίσιμα υπολείμματα φυτοφαρμάκων, το 15,6% παρουσίασε συγκεντρώσεις εντός των επιτρεπτών ορίων και μόλις το 1,3% περιείχε ουσίες πάνω από τα επιτρεπτά όρια, με το 0,7% εξ αυτών να καταγράφεται ως μη συμμορφούμενο. Στην έκθεση, ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Αρχή διευκρινίζει ότι σε μία σημαντική μερίδα αυτών των δειγμάτων οι ουσίες που ανιχνεύτηκαν δεν προέρχονται απαραίτητα από τη χρήση φυτοφαρμάκων, αλλά από ουσίες που συναντώνται στη φύση, καθώς και από ανθεκτικούς οργανικούς ρύπους.

Ασφαλέστερα, σύμφωνα με την έκθεση, είναι τα επεξεργασμένα τρόφιμα σε σχέση με τα μη επεξεργασμένα, σε ποσοστό 63,8% έναντι 50,1%. Το 46,9% των μη επεξεργασμένων τροφίμων έδειξε περιεκτικότητα υπολειμμάτων εντός των επιτρεπόμενων ορίων, ενώ το 3,9% έδειξε υπέρβαση του ανώτατου επιτρεπόμενου ορίου, όταν τα ποσοστά για τα μεταποιημένα τρόφιμα ανήλθαν σε 33,4% και 2,8% αντίστοιχα. Ένας άλλος δείκτης που προκύπτει από την έκθεση είναι αυτός των πολλαπλών καταλοίπων φυτοφαρμάκων, όπου βρέθηκαν στο 30,1% των δειγμάτων. Η συχνότητα εμφάνισης πολλαπλών καταλοίπων στα μη επεξεργασμένα τρόφιμα άγγιξε το 32,5% για το 2016, σαφώς μεγαλύτερη από ό,τι στα επεξεργασμένα προϊόντα (13,4%). Από τα μη επεξεργασμένα προϊόντα με τη μεγαλύτερη συχνότητα πολλαπλών υπολειμμάτων φυτοφαρμάκων είναι τα φραγκοστάφυλλα (85,7%), ο λυκίσκος (81,8%), τα γκρέιπφρουτ (73,1%), τα βατόμουρα (68,4%), το επιτραπέζιο σταφύλι (68,1%), τα σμέουρα (66,9%) και οι φράουλες (65,4%).

Σε ό,τι αφορά τα προϊόντα ζωικής προέλευσης, από ένα σύνολο 8.351 δειγμάτων, το 83% ήταν απαλλαγμένο από κατάλοιπα φυτοφαρμάκων και μόλις το 1,9% εμφάνιζε δείκτες υπέρβασης των ανώτατων επιτρεπτών ορίων. Η υπέρβαση αυτή, όπως επισημαίνεται στην έκθεση, αφορά κυρίως υπολείμματα χλωριωμένου γάλακτος. Ωστόσο, το χλωρικό άλας, όπως διευκρίνισε η EFSA, είναι το υποπροϊόν της χρήσης απολυμαντικού χλωρίου, οπότε και δεν σχετίζεται κατ’ ανάγκη με τη χρήση κάποιου φυτοπροστατευτικού σκευάσματος. Αξίζει, δε, να σημειωθεί ότι το χλωρικό άλας αναφέρθηκε πρώτη φορά το 2016 στο πλαίσιο των εθνικών προγραμμάτων παρακολούθησης φυτοφαρμάκων. Παράλληλα, σε χαμηλό βαθμό υπολειμματικότητα ουσιών διαπιστώθηκε και στο χοιρινό λίπος.

Εκτός από το γάλα και το χοιρινό λίπος, ξεχωριστά εξετάστηκαν στην έκθεση μη επεξεργασμένα φρούτα και λαχανικά, όπως τα μήλα, τα ροδάκινα, οι φράουλες, οι ντομάτες, το λάχανο, το πράσο, το μαρούλι, αλλά και η σίκαλη. Εξ αυτών, η σίκαλη  εμφανίζει τα χαμηλότερα ποσοστά υπέρβασης των ανώτατων επιτρεπτών ορίων (0,7%), ενώ ακολουθούν ανοδικά το λάχανο (1,1%) και οι φράουλες (1,8%). Όσο για τα μήλα και τις ντομάτες, εκεί διαπιστώθηκαν τα μεγαλύτερα ποσοστά υπέρβασης των ορίων (2,7% και 2,6% αντίστοιχα). Με τον ρυθμό ποσοτικοποίησης να έχει αυξηθεί ελαφρώς από την προηγούμενη χρονιά, σε ό,τι αφορά τη συγκέντρωση υπολειμμάτων στα ροδάκινα, το 77,8% των δειγμάτων αναφέρθηκε ότι περιείχε μία ή περισσότερες ουσίες φυτοφαρμάκων σε ποσοτικά προσδιορισμένες συγκεντρώσεις, ενώ το 1,9% των δειγμάτων εμφάνισε υπέρβαση και το 1,4% αναφέρθηκε ως μη συμμορφούμενο.

Ποσοτικές συγκεντρώσεις υπολειμμάτων στο 41,7% των δειγμάτων κρασιών

Σύμφωνα με την EFSA, το 2016 μεταξύ των προϊόντων που αναλύθηκαν ήταν και 1.317 δείγματα κρασιού (κόκκινα και λευκά). Στο 41,7%, ανιχνεύτηκαν ποσοτικές συγκεντρώσεις σε μία ή περισσότερες ουσίες φυτοφαρμάκων, ενώ πολλαπλά υπολείμματα αναφέρθηκαν σε 263 δείγματα. Μέχρι και δέκα διαφορετικά φυτοφάρμακα αναφέρθηκαν σε ένα μεμονωμένο δείγμα κρασιού. Ωστόσο, όπως σημειώνεται στην έκθεση, το συνολικό ποσοστό ποσοτικοποίησης είναι ελαφρώς χαμηλότερο από εκείνο του 2013. Έχοντας πιστοποιηθεί συνολικά 37 διαφορετικά φυτοφάρμακα, οι συγκεντρώσεις των υπολειμμάτων που υπερέβησαν τα επιτρεπτά όρια αναφέρθηκαν σε ένα μικρό ποσοστό 0,4% των δειγμάτων, προερχόμενων από τη Χιλή, την Αυστραλία, τη Μολδαβία και την Ισπανία, ενώ το δείγμα από την Αυστραλία αναφέρθηκε ως μη συμμορφούμενο.

Χώρες με τα μεγαλύτερα ποσοστά παραβάσεων

 Τέλος, με βάση την έκθεση, προϊόντα που προέρχονται από τη Μάλτα, την Ισλανδία, την Κύπρο, τη Νορβηγία, τη Γαλλία και την Πολωνία, παρουσίασαν τα υψηλότερα ποσοστά υπέρβασης, που προέρχονται από τις χώρες που υποβάλλουν εκθέσεις. Ειδικότερα, για την Ισλανδία και τη Μάλτα παρατηρείται σημαντική αύξηση των παραβάσεων σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος ελέγχου, όπως αναφέρει η Ευρωπαϊκή Αρχή. Σε ό,τι αφορά τα δείγματα που προέρχονται από τρίτες χώρες, τα υψηλότερα ποσοστά υπέρβασης αναφέρθηκαν σε εκείνα που προήλθαν από το Λάος, το Βιετνάμ, την Κίνα, την Ουγκάντα, τη Σρι Λάνκα, την Ταϊλάνδη, το Πακιστάν, την Καμπότζη και το Σουρινάμ, ενώ άλλες τρίτες χώρες με σημαντικό αριθμό δειγμάτων (περισσότερες από 50 δειγματοληψίες) και υπερβάσεις άνω του μέσου όρου ήταν η Ινδία, το Ισραήλ, η Κολομβία, η Αίγυπτος, η Δομινικανή Δημοκρατία, η Τυνησία, η Κένυα και η Βραζιλία.