Με σημείο αναφοράς την ιστορία του βαμβακιού και τον ρόλο που διαδραμάτισε για εκατοντάδες χρόνια σε όλο τον κόσμο παρουσιάστηκε το βιβλίο του Sven Beckert «Η αυτοκρατορία του βαμβακιού» στο Ινστιτούτο Γκαίτε την Τρίτη που πέρασε, παρουσία του ίδιου του συγγραφέα.
Το βιβλίο προλόγισε ο Χρήστος Χατζηιωσήφ, καθηγητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Ξεκινώντας με την παρουσίαση της βιογραφίας του κ. Beckert, είπε ότι σπούδασε Οικονομικά και Πολιτικές Επιστήμες με μεταπτυχιακές σπουδές και διδακτορικό από το 1995. Είναι τακτικός καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, όπου διδάσκει την ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών του 19ου αιώνα, επίσης είναι συν-διευθυντής του προγράμματος για τη μελέτη του καπιταλισμού, καθώς και της πρωτοβουλίας Weatherhead για την παγκόσμια ιστορία (WIGH).
Αναφερόμενος στο βιβλίο, είπε ότι η «Aυτοκρατορία του βαμβακιού» κέρδισε σημαντικά βραβεία και μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες, ξεκινώντας την κυκλοφορία του το 2014. Λόγω του μεγάλου αριθμού των σελίδων, όπως εξήγησε, υπάρχουν δύο τρόποι για να διαβάσει κάποιος αυτό το βιβλίο: «Ο ένας είναι να αφεθεί στη ροή της αφήγησης, που θα τον πάει από τον έναν χρόνο στον άλλο και από τη μία ήπειρο στην άλλη, από την Αμερική στην Ασία, στην Αφρική και στην Ευρώπη. Από τη μία τεχνολογία στην επόμενη, από έναν τύπο εμπορίου σε έναν πιο σύνθετο, από μία μορφή πολιτικής οργάνωσης στην επόμενη. Ο άλλος τρόπος είναι ο πλούτος του βιβλίου, που σε προκαλεί να ψάξεις μέσα στο υφάδι, ώστε να βρεις το στημόνι, δηλαδή τη θεωρητική δομή που θα βοηθήσει να καταλάβουμε καλύτερα τη σκέψη του συγγραφέα και πέραν αυτού, το εσωτερικό περιβάλλον που παρουσιάζει».
Εστιάζοντας τη σκέψη του στο βαμβάκι, είπε ότι το φυτό αυτό είχε τη δυνατότητα να αναπτυχθεί σε πολλά σημεία του πλανήτη στο πλαίσιο της οικονομίας της αυτάρκειας. Για τον συγγραφέα, αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην Ευρώπη, από τη στιγμή που μπαίνει στο στόχαστρο του καπιταλισμού, αρχικά από μικρές επιχειρήσεις και στη συνέχεια από μεγαλύτερες, με σημαντικές κινητοποιήσεις ανθρώπων και κεφαλαίων, ακόμη και με βίαιο τρόπο.
Εξήγησε επίσης ότι ο συγγραφέας χώρισε σε δύο περιόδους την ιστορία του βαμβακιού. Η πρώτη αφορά τον πολεμικό καπιταλισμό, όπου η κινητοποίηση ανθρώπων και κεφαλαίων επιτυγχάνεται με την ωμή βία και η δεύτερη τον βιομηχανικό καπιταλισμό, που επιτυγχάνεται με οικονομικούς και θεσμικούς καταναγκασμούς. Αναφερόμενος στη βιομηχανική επανάσταση, είπε ότι η ζήτηση του βαμβακιού ήταν τεράστια και το μεγαλύτερο ποσοστό των μαύρων που αποσπάστηκαν από την αφρικανική ήπειρο και μεταφέρθηκαν στον Νέο Κόσμο ήταν μετά το 1780, όπου και αποτελεί σημείο αναφοράς της έναρξης της βιομηχανικής επανάστασης.
Οι πολλαπλές χρήσεις του βαμβακιού
Στη συνέχεια, τον λόγο πήρε ο συγγραφέας του βιβλίου, ο οποίος αναφέρθηκε στα βασικά σημεία του έργου του, ώστε να κεντρίσει το ενδιαφέρον των συνομιλητών του. Μίλησε για την καθημερινή του χρήση από την εμφάνιση του μέχρι και σήμερα, όπου έπαιξε σημαντικό ρόλο προσέγγισης των ανθρώπων, αλλά και στις σχέσεις μεταξύ τους. «Χρησιμοποιήθηκε ακόμη και ως νόμισμα, αλλά και μέρος θρησκείας πολλών λαών». Υποστήριξε ότι πάνω σε αυτό το φυτό αναπτύχθηκε και ο καπιταλισμός, με τον πιο σκληρό και βίαιο τρόπο.
Απαντώντας στο μεγάλο ερώτημα πώς είναι δυνατόν η αυτοκρατορία του βαμβακιού να ξεκινά από την ευρωπαϊκή ήπειρο, τη στιγμή όπου ως τμήμα του κόσμου, είχε τη μικρότερη συμμετοχή, είπε ότι «τα κράτη και οι κεφαλαιούχοι της Ευρώπης με γρήγορες κινήσεις κατάφεραν να ενισχύσουν τη βαμβακουργία μέσω της βιομηχανικής επανάστασης. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τον εξαναγκασμό της Κίνας και της Ινδίας να υποταχθούν στην ευρωπαϊκή κεντρική αυτοκρατορία του βαμβακιού. Η βαμβακοβιομηχανία αποτέλεσε το εφαλτήριο για την ανάπτυξη και άλλων βιομηχανιών, που συνέβαλαν σημαντικά στη βιομηχανική επανάσταση».
Ο πυρήνας του καπιταλιστικού μετασχηματισμού
Για τον συγγραφέα, η κίνηση των κεφαλαίων, των ανθρώπων, των αγαθών και των πρώτων υλών σε όλη την υφήλιο, καθώς και οι διασυνδέσεις που σφυρηλατήθηκαν ανάμεσα σε μακρινές περιοχές του κόσμου, αποτελούν τον πυρήνα του μεγάλου καπιταλιστικού μετασχηματισμού και βρίσκονται στο επίκεντρο του βιβλίου.
Εστιάζοντας στον πολεμικό καπιταλισμό, υποστηρίζει ότι αποτελεί μία γκρίζα σελίδα, διότι στο επίκεντρό του βρέθηκαν η δουλεία ο εξανδραποδισμός γηγενών πληθυσμών, η ιμπεριαλιστική επέκταση, το ένοπλο εμπόριο και η κυριαρχία των επιχειρηματιών πάνω στους ανθρώπους και τη γη. «Ο πολεμικός καπιταλισμός αναδείχθηκε πριν από τη βιομηχανική επανάσταση, με σημείο αναφοράς τα χωράφια, όπου από την εκμετάλλευση της γης και της εργασίας δημιουργήθηκε τεράστιος πλούτος ο οποίος, σε συνδυασμό με τη γνώση, ενίσχυσε τους θεσμούς και τα κράτη της Ευρώπης».
Αναφέρθηκε, επίσης, στη βιομηχανική επανάσταση και στην αξιοποίηση του βαμβακιού από εργάτες και μηχανές, που δημιούργησε τεράστια δύναμη, αρχικά στο Ηνωμένο Βασίλειο και στη συνέχεια σε άλλα κράτη. Ο έλεγχος των κεφαλαιούχων από το κράτος, καθώς και η εξάρτηση του κράτους από τον λαό ενίσχυσε τη θέση των εργατών, που παρήγαγαν το κεφάλαιο μέσα στα εργοστάσια. Οι οργανώσεις των εργατών πίεσαν τους κεφαλαιούχους για καλύτερα ημερομίσθια και συνθήκες εργασίας. Αυτό, με τη σειρά του, αύξησε το κόστος παραγωγής, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν παράθυρα ευκαιρίας στους παραγωγούς χαμηλότερου κόστους σε άλλα μέρη του κόσμου, με συνέπεια την εγκατάλειψη της βαμβακουργίας στην Ευρώπη και τη μεταφορά της στον παγκόσμιο Νότο.Κλείνοντας την παρουσίαση του βιβλίου του, ο κ. Beckert εξήγησε ότι ο στόχος του βιβλίου είναι να εξεταστούν σημαντικά ιστορικά ερωτήματα, προκειμένου να επανερμηνευθεί η ιστορία του καπιταλισμού.
Η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με ερωτήσεις και τοποθετήσεις συμμετεχόντων, οι οποίοι έβαλαν το δικό τους στίγμα στον διάλογο που ακολούθησε.
