Οι επιδόσεις της ευρωπαϊκής γεωργίας το 2020

του Γιάννη Τσιφόρου

Σύμφωνα με τις τελευταίες διαθέσιμες εκτιμήσεις, η ακαθάριστη αξία της γεωργικής παραγωγής στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ-27) σημείωσε κάμψη σε σχέση με το προηγούμενο έτος (-1,4%), εκτιμώμενη το 2020 στο επίπεδο των 376,4 δισ. ευρώ.

Η αξία της φυτικής παραγωγής περιορίστηκε το 2020 σε 217,5 δισ. ευρώ, παρουσιάζοντας κάμψη σε σχέση με το 2019 (-1,2%). Τα λαχανικά (νωπά και παρασκευασμένα) εξακολουθούν να κατέχουν το μεγαλύτερο μέρος της αξίας (26,5% το 2020), σημειώνοντας οριακά θετική μεταβολή (+0,7%), πολύ μικρότερη όμως από εκείνη του 2019 (+7,4%).

Ακολουθούν τα δημητριακά, η αξία των οποίων, μετά τη σημαντική άνοδο του 2019 (+4,6%), μειώθηκε αισθητά το 2020 (-2,7%) κυρίως εξαιτίας του περιορισμού στον όγκο παραγωγής των σιτηρών, ιδιαίτερα αισθητή στο μαλακό σιτάρι (-10,7%) και τον αραβόσιτο (-7,4%). Στα αμπελοκομικά προϊόντα εκτιμάται μικρότερη μείωση της αξίας το 2020 (-1,4%) σε σύγκριση με την έντονη πτώση του 2019 (-16,2%), ενώ σταθερότητα εμφανίζουν τα κτηνοτροφικά και βιομηχανικά φυτά.

Μεγάλη μείωση όμως καταγράφεται στα ελαιοκομικά προϊόντα (-19,8%), προερχόμενη κυρίως από την πτώση των τιμών παραγωγού στο ελαιόλαδο ως συνέπεια της μεγάλης ανόδου των αποθεμάτων, ενώ έντονη ήταν η μείωση στις πατάτες (-14,6%), προϊόν που επλήγη ιδιαίτερα από την πτώση της κατανάλωσης λόγω των μέτρων της πανδημίας.

Αντίθετα, σημαντική άνοδο σημείωσε η αξία παραγωγής φρούτων (+9%), το μέγεθος της οποίας το 2020 υπερέβη το επίπεδο των 24 δισ. ευρώ, εξέλιξη συνδεόμενη στενά με την ενίσχυση της κατανάλωσής τους στη διάρκεια της πανδημίας.

Στη ζωική παραγωγή η ακαθάριστη αξία εκτιμάται το 2020 σε 158,8 δισ. ευρώ, σημειώνοντας αρνητική μεταβολή (-1,6%) μετά την αισθητή άνοδο του 2019 (+3%). Στο γάλα, η αξία παραγωγής παρουσίασε οριακή μεταβολή (-0,4%) σε σχέση με εκείνη του προηγούμενου έτους (+1,4%), παρά τη βελτίωση του όγκου των παραδόσεων αγελαδινού γάλακτος το 2020 (+1,7%).

Με εξαίρεση τα αιγοπρόβατα, οι μεταβολές στην αξία του ζωικού κεφαλαίου ήταν αρνητικές, ιδιαίτερα στα πουλερικά (-3,4%), ενώ οριακή αρνητική μεταβολή παρουσίασε το 2020 η αξία παραγωγής στα αβγά (-0,3%) σε συνέχεια της πτώσης του προηγούμενου έτους (-4,7%).

Μεταβολή αξίας γεωργικής παραγωγής στην ΕΕ-27
(σε εκατ. ευρώ, τρέχουσες τιμές)

Πηγή: Eurostat, Economic Accounts for Agriculture, 9.4.2021 (*) Εκτιμήσεις

Μειώθηκαν η προστιθέμενη αξία και το γεωργικό εισόδημα

Η ακαθάριστη αξία του γεωργικού κλάδου στην ΕΕ, που περιλαμβάνει την αξία της γεωργικής παραγωγής (φυτικής και ζωικής), των υπηρεσιών που χρησιμοποιούν οι παραγωγοί και των δευτερογενών δραστηριοτήτων εκτιμάται το 2020 σε 411,8 δισ. ευρώ, παρουσιάζοντας κάμψη ως προς το προηγούμενο έτος (-1,4%).

Πέραν της κάμψης στην αξία της γεωργικής παραγωγής, η μείωση ήταν ιδιαίτερα αισθητή στις δευτερογενείς δραστηριότητες (-4,6%) ως συνέπεια των περιοριστικών μέτρων της πανδημίας, μια και το μεγαλύτερο μέρος των δραστηριοτήτων αυτών αφορά τον αγροτουρισμό. Η ενδιάμεση ανάλωση, που αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος του κόστους παραγωγής, εκτιμάται το 2020 σε 234,8 δισ. ευρώ, παρουσιάζοντας μικρή κάμψη (-0,8%), αλλά εξακολουθεί να καλύπτει μεγάλο μέρος της αξίας της γεωργικής παραγωγής στην ΕΕ (62,4%).

Η ακαθάριστη προστιθέμενη αξία μετά την άνοδο του 2019 (+3,5%) περιορίστηκε το 2020 σε 177 δισ. ευρώ, σημειώνοντας κάμψη (-2,2%). Η κάμψη αυτή αποδίδεται κυρίως στη μείωση της προστιθέμενης αξίας σε πέντε κράτη-μέλη με σημαντικό μερίδιο στο μέγεθός της, όπως η Ιταλία (-4,5%), η Γαλλία (-5,4%), η Γερμανία (-8,3%), η Ολλανδία (-6,2%) και η Ρουμανία (-9,8%). Αντίθετα, θετικά επέδρασε η άνοδός της στην Πολωνία (+8,4%), στην Ισπανία (+4,4%) και σε 15 ακόμα κράτη-μέλη με μικρότερα μερίδια.

Να σημειωθεί πάντως ότι παρά την κάμψη η προστιθέμενη στη γεωργία της ΕΕ παραμένει αισθητά υψηλότερη (+3%) από τον μέσο όρο της πενταετίας 2015-2019.

Πέραν όμως της συνεισφοράς αυτής, καθοριστική θεωρείται η συμβολή της γεωργίας στην προστιθέμενη αξία της βιομηχανίας τροφίμων, ποτών και καπνού στην ΕΕ-27 (229 δισ. ευρώ το 2018), του λιανικού και του χονδρικού εμπορίου των καταστημάτων που πωλούν τρόφιμα, ποτά και καπνό (167 δισ. ευρώ και 94 δισ. ευρώ αντίστοιχα), αλλά και του κλάδου των υπηρεσιών στα τρόφιμα και ποτά (154 δισ. ευρώ).

Πρόκειται για τους κλάδους της εφοδιαστικής αλυσίδας αγροτικών προϊόντων και τροφίμων, που μαζί με τη γεωργία και την αλιεία δημιουργούν προστιθέμενη αξία της τάξεως των 835 δισ. ευρώ, μέγεθος που αντιστοιχεί στο 7% της προστιθέμενης αξίας στο σύνολο των κλάδων οικονομικής δραστηριότητας στην ΕΕ (στοιχεία Eurostat, GVA by industry and Structural Business Statistics, April 2021).

Το γεωργικό εισόδημα στην ΕΕ, σε τρέχουσες τιμές συντελεστών παραγωγής, εκτιμάται το 2020 σε 221,8 δισ. ευρώ, σημειώνοντας μείωση (-2,2%) μετά την αισθητή άνοδο του 2019 (+3%). Η εξέλιξη αυτή επηρεάστηκε κυρίως από την πτώση του γεωργικού εισοδήματος σε ορισμένα κράτη-μέλη που καλύπτουν σημαντικό μέρος της αξίας του, όπως η Γαλλία (-6,6%), η Ιταλία (-5,3%), η Γερμανία (-12,4%), η Ολλανδία (-4,5%) και η Ρουμανία (-17,5%).

Αντίθετα, άνοδος σημειώθηκε στην Ισπανία (+4,4%) και μικρότερη στην Πολωνία (+1,2%), ενώ θετική ήταν η συμβολή 15 επιπλέον κρατών-μελών που παρουσίασαν αύξηση, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται και η Ελλάδα (+2,9%). Σε σύγκριση πάντως με τον μέσο όρο της προηγούμενης πενταετίας (2015-2019) το 2020 το γεωργικό εισόδημα στην ΕΕ παραμένει υψηλότερο (+2,9%). Μικρότερη εξάλλου ήταν η μεταβολή του 2020 με βάση τον Δείκτη “Α” που εκφράζει το γεωργικό εισόδημα σε πραγματικές τιμές και όρους πλήρους απασχόλησης (-1,2%).

Μεταβολή οικονομικών μεγεθών γεωργικού κλάδου στην ΕΕ-27
(σε εκατ. ευρώ, τρέχουσες τιμές)

Πηγή: Eurostat, Economic accounts for agriculture, 9.4.2021, (*) Εκτιμήσεις

Δυσμενείς οι προβλέψεις της επόμενης δεκαετίας

Οι προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δεν φαίνονται αισιόδοξες, μια και σύμφωνα με την τελευταία μεσοπρόθεσμη έκθεσή της (EU Agricultural Outlook, December 2020), το κόστος των εισροών στη γεωργία της ΕΕ αναμένεται την επόμενη δεκαετία (2020-2030) να αυξηθεί με ταχύτερο μέσο ετήσιο ρυθμό (+1,6%) από εκείνο της ακαθάριστης αξίας του κλάδου (+1,4%), ενώ πολύ μικρότερος προβλέπεται ο μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης του γεωργικού εισοδήματος (+1,1%) σε σύγκριση με εκείνο της προηγούμενης δεκαετίας (+1,9%).

Οι επιπτώσεις των προβλέψεων αυτών στo γεωργικό εισόδημα της ΕΕ κρίνονται δυσμενείς ενόψει της μείωσης των άμεσων ενισχύσεων της ΚΑΠ στην επόμενη προγραμματική περίοδο, αλλά και λόγω της σημαντικής αναλογίας του κόστους των εισροών, σε όρους ενδιάμεσης ανάλωσης, το ποσοστό των οποίων ως προς την αξία της γεωργικής παραγωγής κυμάνθηκε από 64% έως 62% σε όλη τη διάρκεια της περιόδου 2014-2020.

Παραμένει συνεπώς κρίσιμο ζήτημα η δυνατότητα μείωσης του κόστους (και του όγκου) των γεωργικών εισροών στην ΕΕ, και μάλιστα με πρόβλεψη μείωσης του γεωργικού εισοδήματος την επόμενη δεκαετία, καθιστώντας εξαιρετικά δύσκολη την επίτευξη των φιλόδοξων περιβαλλοντικών στόχων της νέας ΚΑΠ με τη στρατηγική «Από το Αγρόκτημα στο Πιάτο» που περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τη μείωση έως το 2030 ορισμένων σημαντικών εισροών, όπως τα χημικά φυτοφάρμακα (-50%) και τα λιπάσματα (-20% τουλάχιστον).

Εξαγωγές αγροτικών προϊόντων και τροφίμων ΕΕ-27 προς τρίτες χώρες
(σε εκατ. ευρώ)

Πηγή: European Commission, EU Agri-Food Trade, December 2020

Άνοδος των εξαγωγών

Οι εξαγωγές αγροτικών προϊόντων και τροφίμων της ΕΕ προς τρίτες χώρες ανήλθαν το 2020 στο επίπεδο των 184,3 δισ. ευρώ, παρουσιάζοντας άνοδο ως προς το 2019 (+1,4%). Στην άνοδο αυτή συνέβαλε κυρίως η αύξηση των εξαγωγών χοιρινού κρέατος (+26,7%) με κύριο προορισμό την Κίνα, με αξία που υπερέβη τα 10 δισ. ευρώ. Σημαντική επίσης ήταν η αύξηση στις εξαγωγές σιταριού (+31%), σε ορισμένα φυτικά έλαια (+18%), στα τσιγάρα (+13%) και στις τροφές για κατοικίδια (+11%).

Αντίθετα, οι εξαγωγές κρασιού και ορισμένων συναφών προϊόντων (αξίας 14 δισ. ευρώ το 2020) περιορίστηκαν αισθητά (-8%) κυρίως εξαιτίας των δυσμενών επιπτώσεων των μέτρων της πανδημίας, αλλά και λόγω της επιβολής μέτρων εμπορικού προστατευτισμού εκ μέρους των ΗΠΑ. Σημαντική επίσης ήταν η μείωση των εξαγωγών στα οινοπνευματώδη ποτά (-19%), στο κρέας πουλερικών (-10,5%), στα ζώντα ζώα (-8,8%), στο βαμβάκι με τα συναφή προϊόντα (-29,5%), στον καπνό (-15%) και στα τεύτλα με τη ζάχαρη (-18,7%). Το Ην. Βασίλειο αποτελεί την κυριότερη χώρα προορισμού των εξαγόμενων αγροτικών προϊόντων και τροφίμων της ΕΕ-27 (41,8 δισ. ευρώ το 2020) καλύπτοντας το 22,7% της αξίας, αλλά με μικρή αύξηση ως προς το προηγούμενο έτος (+1,1%). Ακολουθούν οι ΗΠΑ (21,4 δισ. ευρώ) που κάλυψαν το 11,6% της αξίας, με μείωση όμως ως προς το προηγούμενο έτος (-1,8%). Μεγάλη ωστόσο ήταν η αύξηση των εξαγωγών προς την Κίνα (+22,2%) που ανήλθαν σε 17,7 δισ. ευρώ, καλύπτοντας περίπου το 10% της συνολικής αξίας.

Η αξία εισαγωγών αγροτικών προϊόντων και τροφίμων στην ΕΕ από τρίτες χώρες σημείωσε οριακή μεταβολή ως προς το προηγούμενο έτος (+0,5%) εκτιμώμενη στο ύψος των 122,2 δισ. ευρώ. Σημαντική ήταν η αύξηση των εισαγωγών στο φοινικέλαιο και τα παράγωγά του (+14,8%), στα λιπαρά οξέα (+28,6%), σε ορισμένα φυτικά έλαια όπως το κραμβέλαιο και το ηλιέλαιο (+7,3%), στα άλλα φρούτα (+8,8%), αλλά και στα τροπικά φρούτα και τους καρπούς (+3,7%) που εξακολουθούν να καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος της αξίας (13,3 δισ. ευρώ το 2020).

Μείωση, ωστόσο, κατέγραψαν οι εισαγωγές ορισμένων δημητριακών που αφορούν τα χονδροειδή σιτηρά (-27,8%), κυρίως εξαιτίας του περιορισμού του όγκου εισαγωγών στον αραβόσιτο (-11%). Σημαντική, επίσης, ήταν η μείωση των εισαγωγών στο βόειο κρέας (-20%), στα παρασκευάσματα κρέατος (-15,6%), στα οινοπνευματώδη ποτά (-13%) και στον καπνό (-11,7%).

Συμπερασματικά, το εμπορικό ισοζύγιο αγροτικών προϊόντων και τροφίμων στην ΕΕ, παρά το δύσκολο εμπορικό περιβάλλον, βελτιώθηκε το 2020 παρουσιάζοντας πλεόνασμα της τάξεως των 62 δισ. ευρώ, μέγεθος αισθητά αυξημένο ως προς το προηγούμενο έτος (+3%).

Εισαγωγές των 15 κυριότερων
αγροτικών προϊόντων και τροφίμων στην ΕΕ-27
(σε εκατ. ευρώ)

Πηγή: European Commission, EU Agri-Food Trade, December 2020