Δύσκολη υπόθεση η μείωση της χρήσης φυτοφαρμάκων στα κράτη-μέλη, αλλά ακόμα πιο δύσκολη η μέτρηση των στόχων που έχουν τεθεί, στο πλαίσιο εφαρμογής της νομοθεσίας. Πάντως, τα τελευταία χρόνια, έχουν γίνει σοβαρά βήματα και προσπάθειες στην κατεύθυνση της ορθής χρήσης των φυτοφαρμάκων. Αυτό είναι το βασικό συμπέρασμα της Εκθεσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής της DG Health and Food Safety, η οποία εξετάζει την ορθή χρήση των φυτοφαρμάκων και την επίτευξη των στόχων που έχουν τεθεί με την εφαρμογή οδηγιών και κανονισμών της ΕΕ.

Ολα τα κράτη-μέλη, πολλά με αρκετή καθυστέρηση, υιοθέτησαν εθνικά σχέδια για την ορθή χρήση φυτοφαρμάκων, ωστόσο μόνο τέσσερα έθεσαν υψηλούς στόχους για τη μείωση των κινδύνων από τη χρήση τους.

Η ολοκληρωμένη καλλιέργεια, που αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της νομοθεσίας της ΕΕ για την ορθή χρήση φυτοφαρμάκων, δεν έχει γίνει συνείδηση από τους παραγωγούς, ούτε εφαρμόζεται από όλους, ούτε έχουν θεσμοθετηθεί σχετικοί έλεγχοι.

26 κράτη-μέλη έχουν θεσπίσει κανόνες που αφορούν στα ψεκαστικά μηχανήματα και έως τις 26 Νοεμβρίου 2016, που ήταν η καταληκτική ημερομηνία, είχαν ελεγχθεί 900.000 από αυτά. Το γεγονός ότι σε αρκετά κράτη-μέλη δεν υπάρχουν δεδομένα για το πόσα ακριβώς είναι τα ψεκαστικά μηχανήματα που χρησιμοποιούνται, δεν επιτρέπει να εκτιμηθεί το ποσοστό της συμμόρφωσης. Πάντως, σε τουλάχιστον 11 κράτη-μέλη, έχουν ελεγχθεί λιγότερα από τα μισά ψεκαστικά.

Αρτηριοσκλήρωση και στην εκπαίδευση χειριστών

Ολα τα κράτη-μέλη έχουν επίσης υιοθετήσει σύστημα εκπαίδευσης χειριστών και εκτιμάται ότι πάνω από 4 εκατομμύρια χειριστές έχουν εκπαιδευτεί. Ωστόσο, και πάλι, επειδή δεν υπάρχουν στοιχεία για το σύνολο των χειριστών μηχανημάτων ψεκαστικών, δεν μπορεί να εκτιμηθεί ποιο είναι το ποσοστό της συμμόρφωσης ανά κράτος-μέλος. Οι αεροψεκασμοί γενικά έχουν απαγορευτεί, ωστόσο επιτρέπονται, με συγκεκριμένους όρους, όταν κρίνεται απαραίτητο.

Η τεχνική εκπαίδευση, πάντως, είναι προαπαιτούμενο για όλους τους αγρότες στη Γερμανία, ενώ, σύμφωνα με όσα η ίδια η χώρα αναφέρει, τα τελευταία χρόνια, πολλοί νέοι αγρότες σπουδάζουν σε γεωπονική σχολή, σε πανεπιστημιακό επίπεδο. Στη Γερμανία, επίσης, απαγορεύεται η πώληση φυτοφαρμάκων σε ερασιτέχνες, εκτός αν πρόκειται για έτοιμα προς χρήση προϊόντα.

Σχέτικά με τις δηλητηριάσεις από φυτοφάρμακα, τα δεδομένα είναι ανεπαρκή, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να βγουν ασφαλή συμπεράσματα.

Στη Σουηδία, εκπαίδευση απαιτείται για όσους πωλούν φυτοφάρμακα, είτε για επαγγελματική, είτε για ερασιτεχνική χρήση, ενώ στα καταστήματα επιβάλλεται να υπάρχει εξιδικευμένος άνθρωπος, που να δίνει οδηγίες σε όσους πρόκειται να χρησιμοποιήσουν ένα προϊόν. Αυτή η τακτική εφαρμόζεται, γιατί το κράτος θεωρεί ότι αποδίδει περισσότερο, καθώς ελάχιστοι άνθρωποι μπαίνουν στον κόπο να διαβάσουν προσεκτικά τις οδηγίες και να τις εφαρμόσουν.

Η έκθεση βασίστηκε στα στοιχεία που έδωσαν τα κράτη-μέλη, μέσω ερωτηματολογίων που τους δόθηκαν. Σε έξι κράτη-μέλη, τα οποία επιλέχθηκαν ως αντιπροσωπευτικά όλων των ομάδων κρατών που αποτελούν την ΕΕ, δηλαδή στη Δανία, τη Γερμανία, την Ιταλία, την Ολλανδία, την Πολωνία και τη Σουηδία, πραγματοποιήθηκαν και σχετικοί επιτόπιοι έλεγχοι.

Εθνικά σχέδια Δράσης

Κάποια κράτη-μέλη διέθεταν εθνικά προγράμματα ορθής χρήσης των φυτοφαρμάκων πριν τεθεί σε εφαρμογή η σχετική οδηγία από την Ευρωπαϊκή Ενωση. Έτσι, η Δανία, η Γερμανία, η Ολλανδία και η Σουηδία, για παράδειγμα, βρίσκονται πιο μπροστά όσον αφορά στην επίτευξη στόχων που έχουν τεθεί στο ευρωπαϊκό πλαίσιο. Ενδεικτικά, στη Γερμανία διενεργούνται έλεγχοι στα ψεκαστικά μηχανήματα από το 1993, ενώ στο εθνικό σχέδιο που έχει καταθέσει η Δανία δεν γίνεται αναφορά σε ψεκασμούς από αέρος, εφόσον δεν εφαρμόζονται εδώ και 20 χρόνια.

Ακριβώς επειδή πρόκειται για εθνικά σχέδια δράσης, τα κράτη-μέλη θέτουν τους στόχους που τα ίδια αποφασίζουν, αλλά και τους τρόπους που αυτοί οι στόχοι θα επιτευχθούν.

Το πλέον προχωρημένο κράτος στον τομέα της ορθής διαχείρισης των φυτοφαρμάκων είναι η Δανία. Διαθέτει εθνικό σχέδιο δράσης και έχει καταφέρει να περιορίσει πολύ τη χρήση των φυτοφαρμάκων, εφαρμόζοντας ένα σύστημα υψηλής φορολόγησης.

fytofarmaka-psekasmosΕκπαίδευση και πιστοποίηση

Ολα τα κράτη-μέλη έχουν εφαρμόσει συστήματα εκπαίδευσης και πιστοποίησης για τη χρήση φυτοφαρμάκων, εκτός από το Λουξεμβούργο, και σε όλα εφαρμόζονται ειδικοί κανόνες για την πώληση φυτοφαρμάκων σε μη ειδικούς, όπως για τη χρήση τους σε κήπους. Ωστόσο, έξι κράτη-μέλη (Ιταλία, Τσεχία, Εσθονία, Λιθουανία, Σλοβακία και Μάλτα) καθυστέρησαν στη διαδικασία, ενώ, την ίδια στιγμή, τα δεδομένα από τη Βουλγαρία, την Ουγγαρία και τη Ρουμανία είναι ουσιαστικά ανύπαρκτα.

Στα έξι κράτη-μέλη που πραγματοποιήθηκε επι τόπου έλεγχος, η εκπαίδευση πραγματοποιούταν σύμφωνα με όσα ορίζει η οδηγία της ΕΕ.

Δηλητηρίαση από φυτοφάρμακα

Υπάρχουν κάποια στοιχεία σε σχέση με τις δηλητηριάσεις από φυτοφάρμακα, όμως και εδώ τα δεδομένα είναι ανεπαρκή, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να βγουν ασφαλή συμπεράσματα. Πάντως, τα μέτρα που έχουν ληφθεί για την προστασία των νερών και του πόσιμου νερού στην ΕΕ, εκτιμάται ότι αποδίδουν.
Στην έκθεση αναφέρεται ότι είναι πραγματικά δύσκολο να ξεκαθαρίσεις αν ένα περιστατικό δηλητηρίασης οφείλεται σε φυτοφάρμακο ή σε άλλη τοξική ουσία. Πολλά κράτη-μέλη τηρούν σχετικό αρχείο, όμως κάποια άλλα όχι, με αποτέλεσμα η Ιταλία, για παράδειγμα, να αναφέρει 600 περιστατικά δηλητηρίασης από φυτοφάρμακα τον χρόνο, ενώ η Γερμανία 50-70 περιστατικά και η Πολωνία… κανένα.

Φραντζέσκα Υδραίου: Οι νέες τεχνολογίες εφαρμόζονται και σε παλιά ψεκαστικά

Η Ελλάδα δεν βρίσκεται και τόσο πίσω όσον αφορά στην εφαρμογή ορθών γεωργικών πρακτικών στη χρήση φυτοφαρμάκων, τονίζει η γενική διευθύντρια του Ελληνικού Συνδέσμου Φυτοπροστασίας (ΕΣΥΦ). «Φυσικά προηγούνται οι χώρες που είχαν εφαρμόσει κανόνες πριν θεσπιστούν στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης», αναφέρει.

Ο ΕΣΥΦ, σε συνεργασία με τις ΔΑΟΚ και το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης, υλοποιεί προγράμματα για την προστασία των υδάτων και των υδάτινων οργανισμών, την ενημέρωση των αγροτών όσον αφορά τη σωστή χρήση αλλά και την ατομική προστασία, τον έλεγχο των ψεκαστικών μηχανημάτων. Παράλληλα, ο ΕΣΥΦ αναμένεται να εφαρμόσει σε ευρεία κλίμακα πρόγραμμα διαχείρισης κενών συσκευασιών φυτοφαρμάκων, το οποίο πιλοτικά ξεκίνησε από το 2013.

Οσον αφορά στην εκπαίδευση των αγροτών, η κα Υδραίου τονίζει ότι έχει μεγάλη σημασία η πρακτική. «Οι αγρότες συνειδητοποιούν πόσο σημαντική είναι η βαθμονόμηση του ψεκαστικού τους μηχανήματος, όταν δουν πόσο μεγάλη ποσότητα φεύγει ως νέφος εκτός της περιοχής που θέλουν να στοχεύσουν». Προσθέτει, επίσης, ότι η νέα τεχνολογία μπορεί να βοηθήσει πολύ ακόμα και αν δεν υπάρχει η δυνατότητα να αγοραστεί ένα νέο μηχάνημα. Για παράδειγμα, εξηγεί, με ένα μπεκ χαμηλής διασποράς αποφεύγεται η διασπορά του νέφους.

Έλεγχοι στα ψεκαστικά μηχανήματα

Ολα τα κράτη-μέλη, εκτός από τη Μάλτα και την Κύπρο, πραγματοποιούν σχετικούς ελέγχους. Ωστόσο, ο βαθμός συμμόρφωσης παρουσιάζει μεγάλη διακύμανση από χώρα σε χώρα. Σε Κροατία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λετονία, Πορτογαλία, Ισπανία και Σουηδία, λιγότερο από το 50% των ψεκαστικών μηχανημάτων έχουν ελεγχθεί. Στα υπόλοιπα κράτη-μέλη, ο αριθμός είναι μεγαλύτερος, ενώ κάποιες χώρες, όπως η Ολλανδία, έχουν καταφέρει να ελέγξουν το σύνολο των ψεκαστικών τους. Στη Γερμανία, το ποσοστό φτάνει το 93%, στη Δανία 77%-90% και στην Πολωνία, το 99% των μηχανημάτων έχει ελεγχθεί, σύμφωνα με επίσημους κρατικούς ελέγχους.

Σε όλες τις χώρες, οι μεγάλοι αγρότες, ανεξάρτητα από όσα ορίζει η νομοθεσία, ελέγχουν τα ψεκαστικά τους κάθε χρόνο, γνωρίζοντας ότι αυτό σημαίνει λιγότερο κόστος και μεγαλύτερη αποδοτικότητα.

Σε όλες τις χώρες, οι μεγάλοι αγρότες, ανεξάρτητα από όσα ορίζει η νομοθεσία, ελέγχουν τα ψεκαστικά τους κάθε χρόνοΌλα τα κράτη-μέλη έχουν απαγορεύσει τους αεροψεκασμούς, ωστόσο, σε κάποιες περιπτώσεις, γίνονται εξαιρέσεις, όταν κρίνεται ότι δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική λύση. Πολλά κράτη-μέλη ωστόσο δεν έδωσαν σαφή στοιχεία για αυτό το θέμα. Το 2015, η Ισπανία, σε 3.390.000 και η Ουγγαρία σε 880.000 στρέμματα, πραγματοποίησαν αεροψεκασμούς. Σε γενικές γραμμές, πάντως, οι εκτάσεις στις οποίες έγιναν αεροψεκασμοί στην ΕΕ ήταν πολύ περιορισμένες.

Σε όλα τα Κ-Μ τρέχουν προγράμματα ενημέρωσης και αύξησης της προσοχής σε σχέση με τα φυτοφάρμακα. Κάποια μάλιστα κρίνονται από την έκθεση ως ιδιαίτερα επιτυχημένα όπως το πρόγραμμα που εφαρμόζεται στη Δανία με τίτλο «Σκέψου πριν ψεκάσεις» που απευθύνεται κυρίως σε ερασιτέχνες γεωργούς – κηπουρούς και προτείνει επίσης εναλλακτικούς τρόπους αντιμετώπισης των προσβολών στους κήπους.

Στην Ολλανδία εφαρμόζεται η «Πράσινη Συμφωνία» ένα πρόγραμμα / συμφωνία μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων με τα αγροχημικά από τους πωλητές έως τους χρήστες και τις τοπικές αρχές για τη μείωση της χρήσης των φυτοφάρμακων με συγκεκριμένες καμπάνιες και στόχους.

Ενας ακόμα από τους βασικούς στόχους της οδηγίας της Ευρωπαϊκής Ενωσης είναι η προστασία των νερών και των πόσιμων υδάτων.

Τα 28 Κ- Μ δήλωσαν ότι πραγματοποιούν 500.000 ελέγχους σε δείγματα από επιφανειακά, υπόγεια και πόσιμα νερά. Παράλληλα ετησίως εξετάζονται περίπου 80.000 δείγματα τροφίμων για υπολλείμματα φυτοφαρμάκων. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα που αναφέρουν τα κράτη μέλη το 99% των δειγμάτων του πόσιμου νερού πληρούν τις προδιαγραφές για την υγεία που έχουν τεθεί. Ωστόσο πρέπει να ληφθεί υπόψιν ότι τα δείγματα για το πόσιμο νερό λαμβάνονται μετά την επεξεργασία στην οποία έχει υποβληθεί ώστε να μην είναι επιβλαβές για την υγεία.

Συλλογή άδειων συσκευασιών

25 κράτη απάντησαν ότι έχουν φτιάξει σύστημα συλλογής των άδειων συσκευασιών φυτοφαρμάκων, ενώ 21 ανέφεραν ότι έχουν σύστημα διαχείρισης των φυτοφαρμάκων που έχουν λήξει. Η Ελλάδα ανέφερε ότι δεν διαθέτει σύστημα για τη συλλογή των άδειων συσκευασιών, ενώ η Βουλγαρία δεν έδωσε καμία απάντηση.

Ολοκληρωμένη Διαχείριση

Ολα τα κράτη-μέλη έχουν συστήματα προώθησης ολοκληρωμένης διαχείρισης, ωστόσο κάποια τα καταφέρνουν σαφώς καλύτερα, κατευθύνοντας τους αγρότες τους με συγκεκριμένα μέτρα. Στα έξι κράτη-μέλη που πραγματοποιήθηκαν οι επιτόπιοι έλεγχοι, υπάρχει σύστημα παροχής πληροφοριών στους αγρότες ( μετεωρολογικών και άλλων) ώστε να μπορούν να εκτιμήσουν την κατάσταση και την ανάγκη να επέμβουν με κάποιο σκεύασμα. Παράλληλα, εκτός από τα χρήματα που δίνονται για την ανάπτυξη της οργανικής παραγωγής στον πλαίσιο της ΚΑΠ (Κοινή Αγροτική Πολιτική) τα κράτη-μέλη τα τελευταία χρόνια εγκρίνουν όλο και περισσότερα μη χημικά σκευάσματα φυτοπροστασίας.

Πάντως, αρκετά κράτη, όπως η Κροατία η Κύπρος, η Δανία, η Ιρλανδία, η Λετονία, η Λιθουανία, η Ολλανδία, η Πολωνία και η Σουηδία, ανέφεραν ότι αντιμετωπίζουν προβλήματα στην εφαρμογή των κανόνων για την ολοκληρωμένη διαχείριση σε κάθε έναν από τους αγρότες ατομικά.

Επίσης, παρατηρείται ότι υπάρχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις ανάμεσα στα κράτη-μέλη όσον αφορά τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν, ανάλογα με το είδος των καλλιεργειών και το μέγεθος των εκμεταλλεύσεων, που διαφέρει από χώρα σε χώρα.