Jaime Lillo Lopez, Εκτελεστικός Διευθυντής IOC: «Μέρος της λύσης ο ελαιώνας για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής»

Η τρέχουσα κατάσταση της αγοράς ελαιολάδου στο πλαίσιο των συνθηκών που έχει διαμορφώσει ο καιρός της τελευταίας διετίας, καθώς και η βιωσιμότητα της ελαιοκομίας, ενός τομέα που μπορεί να λειτουργήσει ως μέρος της λύσης για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, αναλύονται από τον εκτελεστικό διευθυντή του Διεθνούς Συμβουλίου Ελαιοκομίας (IOC).

Ο Jaime Lillo Lopez βρέθηκε στην Ελλάδα για να παραστεί ως κεντρικός εισηγητής στο 10ο Πανελλήνιο Συνέδριο για την Ανάπτυξη της Ελληνικής Γεωργίας, που διοργάνωσε η GAIA EΠΙΧΕΙΡΕΙΝ, στις 25-26 Απριλίου στην Καλαμάτα.

Στο περιθώριο των εργασιών, μίλησε αποκλειστικά στην «ΥΧ» για τα τρέχοντα, αλλά και τα μείζονα ζητήματα του κλάδου, παραθέτοντας στοιχεία που συγκεντρώνει το IOC, ενώ, ως προς τις εκτιμήσεις για τη νέα ελαιοκομική χρονιά, σχολίασε ότι «το Συμβούλιο εργάζεται για αυτές τις προβλέψεις, οι οποίες και θα δημοσιευθούν πριν από το τέλος του έτους».

Σε οποιαδήποτε αγορά, η μείωση της προσφοράς προκαλεί ανοδική πίεση στις τιμές. Παρακολουθώντας τις κύριες αγορές προέλευσης, το IOC παρατηρεί αύξηση των τιμών που φτάνουν σε υψηλότερα επίπεδα από ποτέ. Τέτοιες καταστάσεις οδηγούν σε γενική αύξηση των τιμών και, κατά συνέπεια, σε μείωση της κατανάλωσης

Με βάση και τα στοιχεία του Διεθνούς Συμβουλίου, ο ίδιος υπογράμμισε το υψηλότερο επίπεδο που έφτασαν ποτέ οι τιμές λόγω των επιπτώσεων που είχε ο καιρός στην παραγωγή, αλλά και τον αντίκτυπο που είχε η επίδρασή τους στον όγκο των εξαγωγών. Παράλληλα, απάντησε σε κρίσιμα ερωτήματα αναφορικά με τη βιωσιμότητα στην καλλιέργεια και τόνισε τον κομβικό ρόλο του ελαιώνα για το περιβάλλον, ως «πνεύμονα απορρόφησης του διοξειδίου του άνθρακα και διοχέτευσής του στο έδαφος».

Στο πλαίσιο της κλιματικής κρίσης, το ελαιόλαδο αντιμετωπίζει χαμηλή παραγωγή την τελευταία διετία, με τις τιμές να έχουν φτάσει στα ύψη –ακόμη και στα 10 ευρώ σε ορισμένες μεσογειακές χώρες παραγωγής– επηρεάζοντας αρνητικά την κατανάλωση. Ποιες είναι οι πιο πρόσφατες εκτιμήσεις και οι τάσεις της αγοράς με βάση τα δεδομένα που συλλέγει το IOC, ιδιαίτερα στη Νότια Ευρώπη; Πώς μπορούν τα αποθέματα να επηρεάσουν την εξέλιξη των τιμών;

Ο καλοκαιρινός καύσωνας του 2022 επηρέασε τις κύριες χώρες παραγωγής της Μεσογείου, όπως την Ισπανία (-55%), το Μαρόκο (-44%), την Πορτογαλία (-39%), την Ιταλία (-27%), την Τυνησία (-25%) και την Αλγερία (-19%). Η πιο έντονη μείωση παραγωγής υπολογίστηκε στην Ισπανία, περίπου 55% χαμηλότερη από την προηγούμενη χρονιά. Ωστόσο, δεν καταγράφηκε καύσωνας που να επηρέασε χώρες της Ανατολικής Μεσογείου, όπως η Ελλάδα (+49%) ή η Τουρκία (+62%), όπου η παραγωγή ήταν υψηλότερη. Συνολικά, η εκτιμώμενη μείωση παραγωγής του 2022/2023 ήταν περίπου 25%. Περιέργως, η μέγιστη παραγωγή που επιτεύχθηκε ποτέ ήταν την προηγούμενη καλλιεργητική περίοδο 2021/2022 με 3.423.000 τόνους (+854.000). Το IOC αναγνωρίζει την περιπλοκότητα των προκλήσεων που φέρνει η κλιματική αλλαγή και δεσμεύεται στο μέγιστο, τόσο ως προς την προσαρμογή των διαδικασιών παραγωγής όσο και στο να συμβάλει σε λύσεις.

Σε οποιαδήποτε αγορά, η μείωση της προσφοράς προκαλεί ανοδική πίεση στις τιμές. Παρακολουθώντας τις κύριες αγορές προέλευσης, το IOC παρατηρεί αύξηση των τιμών που φτάνουν σε υψηλότερα επίπεδα από ποτέ. Τέτοιες καταστάσεις οδηγούν σε γενική αύξηση των τιμών και, κατά συνέπεια, σε μείωση της κατανάλωσης.

Τον Ιανουάριο της περιόδου 2023/2024, η εκτίμηση της μοναδιαίας αξίας των εξαγωγών εκτός ΕΕ ήταν 882 ευρώ/100 κιλά (+56,5% σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του προηγούμενου έτους ή +6% από τον προηγούμενο μήνα). Αυτό το ποσό τον Σεπτέμβριο του 2020 ήταν 330 ευρώ.

Σε ό,τι αφορά το εμπόριο ελαιολάδου στις κύριες αγορές, το διάστημα Οκτωβρίου 2023-Ιανουαρίου 2024, οι εισαγωγές ελαιολάδου μειώθηκαν κατά 17,7%, ενώ των επιτραπέζιων ελιών αυξήθηκαν κατά 5,4%. Γενικά, οι εισαγωγές μειώθηκαν σε Αυστραλία (-43,9%), Βραζιλία (-33,7%), Καναδά (-15,1%), Κίνα (-70,7%), Ιαπωνία (-32,9%), Ηνωμένες Πολιτείες (-11,3%), ενώ εκτός ΕΕ αυξήθηκαν (+6,8%), σε σύγκριση με την ίδια περίοδο του προηγούμενου έτους.

Οι κλιματικές συνθήκες τα τελευταία χρόνια είχαν σημαντικό αντίκτυπο στο προϊόν. Ποιες στρατηγικές προσαρμογής και μετριασμού θα μπορούσαν να υιοθετηθούν/εφαρμοστούν για να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα του ελαιοκομικού τομέα ενόψει της κλιματικής αλλαγής;

Για την καταπολέμηση αυτών των επιπτώσεων, οι στρατηγικές διακρίνονται σε προσαρμογής και μετριασμού. Οι κύριες στρατηγικές προσαρμογής είναι η αναπαραγωγή ποικιλιών και η βελτίωση της αποδοτικότητας στη χρήση νερού. Απαιτούνται ποικιλίες καλύτερα προσαρμοσμένες στις νέες περιβαλλοντικές συνθήκες και καλύτερη γνώση της διαχείρισης των καλλιεργειών σε ελεγχόμενα σενάρια ελλείμματος άρδευσης.

Όσον αφορά τις στρατηγικές μετριασμού, επικεντρώνονται στην απεξάρτηση από τον άνθρακα στις εργασίες στο πεδίο, στις βιομηχανικές διεργασίες και στην αξιοποίηση των παραπροϊόντων και των υποπροϊόντων στην αλυσίδα αξίας.

Από γεωπονικής άποψης, οι βιώσιμες πρακτικές που προτείνει η επιστημονική κοινότητα περιλαμβάνουν:

✱ Βελτίωση της αποδοτικότητας κατά τη χρήση του νερού για άρδευση.

✱ Βελτίωση της περιεκτικότητας του εδάφους σε οργανικές ουσίες μέσω φυτοκάλυψης, ενσωματώνοντας υπολείμματα κλαδέματος, φύλλα, κομπόστ, λύματα ελαιοτριβείων κ.λπ., που τελικά βελτιώνει και την ισορροπία άνθρακα του ελαιώνα.

✱ Η απεξάρτηση από τον άνθρακα των αγρονομικών εργασιών, για παράδειγμα με χρήση βιοκαυσίμων σε οχήματα και μηχανήματα, φυτικών ελαίων, ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές, μη συνθετικά λιπάσματα, φυτοπροστατευτικά προϊόντα με ενεργά συστατικά μη ορυκτής προέλευσης κ.ά.

Στο βιομηχανικό στάδιο, η βιωσιμότητα υποστηρίζεται από δράσεις, όπως:

✱ Ως προς την ενέργεια: Βελτίωση της ενέργειας διεργασιών, χρήση ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, ανακυκλοφορία ενεργειακών ροών και συμπαραγωγή.

✱ Ως προς τον σχεδιασμό προϊόντος: Οικολογικός σχεδιασμός συσκευασίας, ανακυκλώσιμα υλικά κ.λπ.

✱ Ως προς την αξιοποίηση παραπροϊόντων: Χρήση λίθων ως καυσίμου, φύλλων για κομποστοποίηση, λυμάτων (μετά από επεξεργασία) για άρδευση.

Όμως, δεν μπορούμε να σταματήσουμε εδώ. Η σχέση μεταξύ του ελαιώνα και της κλιματικής αλλαγής είναι αμφίδρομη: Ο ελαιώνας, μέσω της φυσικής διαδικασίας αναπνοής του, απομακρύνει το CO2 από την ατμόσφαιρα, το οποίο καταλήγει να αποθηκεύεται στη βιομάζα και στο έδαφος με σταθερό και μόνιμο τρόπο. Αυτό σημαίνει ότι ο ελαιώνας είναι μια δεξαμενή CO2 και, επομένως, μια αποτελεσματική στρατηγική για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής.

Ο ελαιώνας πρέπει να θεωρηθεί ως ένα δάσος 11,5 εκατ. εκταρίων, διατηρημένο από τον άνθρωπο, το οποίο λειτουργεί ως πνεύμονας που απορροφά το διοξείδιο του άνθρακα και το αποθηκεύει στο έδαφος. Ένας ουσιαστικός ρόλος που πρέπει να αναγνωριστεί από την κοινωνία.

Πώς μπορούν η καινοτομία, η συνεργασία και η εξωστρέφεια να συμβάλουν σε έναν βιώσιμο ελαιοκομικό τομέα;

Το IOC διεξάγει βασικές τεχνικές δραστηριότητες, από την παραγωγή οπωρώνων και τη μεταποίηση έως την κατανάλωση και την εμπορία, για να βοηθήσει την ανάπτυξη της ελαιοκαλλιέργειας. Στον τομέα παραγωγής, η εστίαση αφορά τη βελτίωση της παραγωγικότητας των καλλιεργειών και τον περιορισμό των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Βελτιώσεις ποικιλιών, έλεγχος παρασίτων, μηχανοποίηση και εκπαίδευση είναι μόνο μερικοί από τους επιδιωκόμενους στόχους.

Στον τομέα της μεταποίησης, οι παραδοσιακές μέθοδοι πρέπει να αντικατασταθούν από πιο σύγχρονες τεχνικές, που διασφαλίζουν καλύτερη παραγωγή, φθηνότερα τελικά προϊόντα, βελτιωμένη ποιότητα και προστασία του περιβάλλοντος. Προκλήσεις, τις οποίες το IOC αντιμετωπίζει, εφαρμόζοντας ένα παγκόσμιο πρόγραμμα τεχνικής συνεργασίας που εξαρτάται από μια σειρά δραστηριοτήτων.

Αυτές επικεντρώνονται στη μεταφορά τεχνολογίας και αποσκοπούν στη διάδοση ενημερωμένων πληροφοριών μεταξύ των φορέων εκμετάλλευσης του κλάδου. Στις πρωτοβουλίες περιλαμβάνονται μαθήματα, σεμινάρια, πρακτική άσκηση και αποστολές εμπειρογνωμόνων, μεταξύ άλλων, που διοργανώνονται από το Διεθνές Συμβούλιο ως απάντηση στις ανάγκες των μελών του.

Στόχος είναι να αυξηθεί ο αριθμός των επαγγελματιών με προφίλ που να ανταποκρίνεται στην αυξανόμενη ζήτηση για ειδικούς τεχνικούς στην ελαιοκαλλιέργεια και στην τεχνολογία ελαιολάδου.

Ο ελαιώνας πρέπει να θεωρηθεί ως ένα δάσος 11,5 εκατ. εκταρίων, διατηρημένο από τον άνθρωπο, το οποίο λειτουργεί ως πνεύμονας που απορροφά το διοξείδιο του άνθρακα και το αποθηκεύει στο έδαφος. Ένας ουσιαστικός ρόλος που πρέπει να αναγνωριστεί από την κοινωνία

Για παράδειγμα, αυτή την άνοιξη, το IOC διοργανώνει από κοινού με το Πανεπιστήμιο της Χαέν ένα εβδομαδιαίο διεθνές σεμινάριο για τη βιωσιμότητα και την κυκλικότητα στον τομέα, στο οποίο αναμένεται να συμμετάσχουν τεχνικοί από όλες τις χώρες-μέλη του, κατόπιν αιτήματος. Υπό την καθοδήγηση των κορυφαίων εμπειρογνωμόνων του κόσμου ανά θεματική, οι συμμετέχοντες θα μάθουν για τις αρχές και τα θεμελιώδη για την αποτίμηση των απορριμμάτων και των παραπροϊόντων του τομέα του ελαιολάδου, τα οποία στη συνέχεια θα μπορούν να εφαρμόσουν στις χώρες τους.

Το IOC κατευθύνει, επίσης, την καινοτομία και τη συνεργασία, αναδεικνύοντας τον ελαιοκομικό τομέα ως μέρος της λύσης για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Συνεργαζόμαστε με ένα διεθνές δίκτυο εμπειρογνωμόνων για να αναπτύξουμε τη μεθοδολογία και να σχεδιάσουμε την πρακτική εφαρμογή της, προκειμένου να διευκολυνθεί ο υπολογισμός του ισοζυγίου άνθρακα σε επίπεδο εκμετάλλευσης.

Αυτό είναι ένα πρώτο βήμα, όχι μόνο για την προώθηση καλύτερων πρακτικών, αλλά και για την επικοινωνία στους καταναλωτές της συμβολής του ελαιώνα στην απορρόφηση του διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα. Επιπλέον, αυτό θα μπορούσε να διευκολύνει και τη δυνατότητα δημιουργίας άλλης μιας πηγής εισοδήματος για τους ελαιοκαλλιεργητές στην εθελοντική αγορά εκπομπών.

Ευχαριστούμε τον Βασίλη Πυργιώτη, μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων του IOC και επικεφαλής του Γραφείου Βρυξελλών της GAIA Επιχειρείν, για τη διαμεσολάβηση της συνέντευξης.