του Κώστα Ποντικόπουλου, γεωπόνου-εντερολόγου
Το καλαμπόκι είναι βασική πηγή διατροφής σε πολλές χώρες και η καλλιέργειά του είναι διαδεδομένη παγκοσμίως. Οι ΗΠΑ έχουν τη μεγαλύτερη παραγωγή στον κόσμο, με 285 εκατομμύρια τόνους ετησίως, και ακολουθούν η Κίνα, η Βραζιλία και το Μεξικό.
Στην Ελλάδα καλλιεργείται κυρίως στη Μακεδονία, τη Θράκη, τη Στερεά και την Πελοπόννησο, με την ετήσια παραγωγή να φτάνει το 1,5 εκατομμύριο τόνους. Η καλλιέργειά του είναι ιδιαίτερα απαιτητική και δύσκολη, αφού πρέπει να γίνουν οι κατάλληλες προετοιμασίες από τη σπορά, ώστε να αναπτυχθεί σωστά το φυτό έχοντας τη λιγότερο εφικτή προσβολή από εχθρούς και ασθένειες για να φτάσουμε στο τελευταίο στάδιο της συγκομιδής και της μέγιστης απόδοσής του στο στρέμμα.
Εκτός από το τελικό στάδιο της συγκομιδής, μείζον θέμα προβληματισμού τα τελευταία χρόνια προκύπτει σχετικά με την αποθήκευσή του, την αλλοίωση της ποιότητάς του, αλλά και την επικινδυνότητά του για τη δημόσια υγεία, καθώς το μεγαλύτερο μέρος προορίζεται για νωπή κατανάλωση ή για βιομηχανία αραβοσιτάλευρου και το υπόλοιπο για παραγωγή βιομάζας. Το πρόβλημα αρχίζει να δημιουργείται από τη στιγμή που συλλέγεται και τοποθετείται σε ειδικές εγκαταστάσεις – αποθήκες αραβοσίτου και μένει μια συγκεκριμένη περίοδο μέχρι να πουληθεί τις περιόδους που θα έχει μεγαλύτερη οικονομική ζήτηση. Αυτή η περίοδος αναμονής του καλαμποκιού μέσα στις αποθήκες μπορεί να είναι και η πιο κρίσιμη στην ποιοτική ζημιά του, καθώς μπορεί να αποβεί και μοιραία για την υγεία του καταναλωτή. Για αυτόν τον λόγο, πρέπει να λαμβάνονται μέτρα πριν από την εισαγωγή των προϊόντων, αλλά και κατά τη διάρκεια παραμονής τους στις αποθηκευτικές εγκαταστάσεις.
Μειώνοντας το ρίσκο
Πριν από την εισαγωγή του καλαμποκιού, πρέπει να έχει γίνει καθαρισμός των χώρων εσωτερικά και να ελεγχθούν το πάτωμα, το ταβάνι και οι πόρτες ως προς τα ανοίγματα και τις πιθανές ρωγμές, που μπορεί να βάλουν νερό ή έντομα τρωκτικά εσωτερικώς και να προκαλέσουν επιμόλυνση στο αποθηκευμένο προϊόν. Επίσης, θα πρέπει να γίνει μια ολοκληρωμένη διαχείριση του προγράμματος απεντόμωσης και μυοκτονίας εσωτερικά και εξωτερικά των αποθηκών για να μειωθεί ο πληθυσμός των εντόμων και των τρωκτικών, ψεκάζοντας με ειδικά εντομοκτόνα σκευάσματα το πάτωμα, τους τοίχους και τις οροφές. Με τον τρόπο αυτόν, αναστέλλεται η ανάπτυξη των εντόμων και η προσβολή των προϊόντων για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Επίσης, η καταπολέμηση των εντόμων μπορεί να επιτευχθεί και με ειδικά φωσφινούχα σκευάσματα δρώντας κατασταλτικά για τη μείωση του εντομολογικού πληθυσμού (υποκαπνιστική μέθοδος).
Με την εισαγωγή του αραβοσίτου στις αποθήκες, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη η υγρασία και η θερμοκρασία του καλαμποκιού κατά τη διάρκεια της συγκομιδής του. Κι αυτό γιατί, όσο πιο ζεστή είναι τόσο μεγαλύτερο πρόβλημα υγρασίας δημιουργείται με την πάροδο του χρόνου επιφανειακά του σωρού, αναπτύσσοντας διάφορα παθογόνα, αλλά και ουσίες πολύ επικίνδυνες για την υγεία του ανθρώπου και του ζωικού βασιλείου, τις λεγόμενες αφλατοξίνες. Με λίγα λόγια, αυτές οι μυκοτοξίνες δεν είναι άλλο παρά ουσίες της μούχλας, που δημιουργούνται σε τρόφιμα φυτικής ή ζωικής προέλευσης και ευνοούνται από θερμό περιβάλλον και υψηλό επίπεδο υγρασίας. Το πρόβλημα είναι ότι αν δεν ληφθούν σωστά μέτρα κατά την αποθήκευση του προϊόντος, τότε οι βλαβερές αυτές ουσίες μπορούν να περάσουν, για παράδειγμα, μέχρι και στο γάλα των ζώων και να μολύνουν ένα μεγάλο ποσοστό καταναλωτών.
Για τον σκοπό αυτόν, οι αποθήκες θα πρέπει να είναι κατασκευασμένες και μελετημένες με όλα τα σύγχρονα μέσα, ώστε να ελέγχεται η υγρασία τους και να τροποποιείται ανάλογα με τις μετρήσεις που θα γίνονται με ένα καλό μηχανολογικό σύστημα εξαερισμού των χώρων αυτών, με αποτέλεσμα τη μη αύξηση της θερμοκρασίας και της υγρασίας του προϊόντος και, φυσικά, τη μη αλλοίωσή του. Η ψύξη του προϊόντος θα πρέπει να επαναλαμβάνεται, όταν κρίνεται αναγκαία.
Οι μεγάλοι εχθροί των αποθηκευμένων καρπών
Με τον όρο «έντομα αποθηκευμένων προϊόντων» χαρακτηρίζουμε τα έντομα εκείνα που προσβάλλουν αγροτικά προϊόντα, τα οποία βρίσκονται στη φάση της επεξεργασίας ή της αποθήκευσής τους. Τα έντομα αποθηκών κατατάσσονται με διάφορους τρόπους ανάλογα με τις ιδιαιτερότητές τους, την οικογένειά τους και τις ζημιές που προκαλούν. Από τα κυριότερα είδη εντόμων, που έχουν μεγάλη σημασία κατά τη διάρκεια της αποθήκευσης, είναι τα κολεόπτερα από τα οποία ξεχωρίζουν το σκαθάρι του σιταριού (Sitophilus granarius), η γνωστή ψείρα (Oryzaephilus), το σκαθάρι των σπόρων (Τenebroides mauritanicus) κ.ά. Από τα λεπιδόπτερα ξεχωρίζει το κοινό σκουλήκι των αποθηκών (Plodia) κ.ά. Τέλος, από τα ακάρεα αξιόλογη παρουσία έχει το άκαρι των αλεύρων (Acarus siro).
